DON PASQUALE by Gaetano Donizetti – opera guide & synopsis

De online operagids over DON PASQUALE

Don Pasquale behoort tot de 3 grote Buffo-opera’s uit de Belcanto-periode. Ondanks ernstige gezondheidsproblemen schiep Donizetti in dit late werk een werk met zoveel geweldige muzikale ideeën.

 

 

 

 

Inhoud

Synopsis

Commentaar

Akte 1

Akte 2

Akte 3

Aanbeveling voor opname

 

Highlights

♪ Bella siccome un angelo

Sogno soave e casto

Quel guardo di cavaliere … son anch’io la virtu

Povero Ernesto … Cerchero lontana terra

Cheti cheti immantinente … Vedrai se giovino (Sillabato)

Com’e gentil … tutto è languor

♪♪ Tormami a dir che m’ami (Duetto)

 

 

 

 

 

 

 

Première

Parijs, 1843

Libretto

Don Pasquale, een rijke en oude vrijgezel (bas) - Doctor Malatesta, arts en vriend van Don Pasquale (bariton) - Ernesto, neef van Don Pasquale (tenor) - Norina, jonge weduwe (sopraan)

Hoofdrollen

Violetta Valéry, courtisane in Parijs (sopraan) - Alfredo Germont, jongeman (tenor) - Georg Germont, vader van Alfredo Germont (bariton) - Baron Duphol, vriend / beschermer van Violetta (bariton)

Opname-aanbeveling

EMI met Mirella Freni, Sesto Bruscantini, Gösta Winbergh en Leo Nucci o.l.v. Riccardo Muti en het Philharmonia orkest en Ambrosian Chorus.

 

 

 

 

 

 

De droevige clown

Toen Donizetti deze komische opera schreef, was hij al getekend door zijn ziekte. We weten dat een artiest in een toch al deprimerende situatie zijn meest inspirerende komedie kan schrijven. Na het verlies van zijn vrouw en dochters acht jaar eerder, is hij geplaagd door het wrede lijden van syfilis. Toch schijnt hij Don Pasquale in slechts 13 dagen te hebben gecomponeerd en schreef hij niet minder dan drie opera’s in dit jaar 1843. Reeds twee jaar later zal zijn mentale toestand hopeloos zijn en vijf jaar later sterft hij, geestelijk beneveld, in zijn geboortestad Bergamo.

De biografie van Donizetti kennende en bij het zien van de foto van de oude dwaas in zijn beste kleren, bevriest het bloed in de aderen. Twee jaar later brengt Heinrich Heine verslag uit van een bezoek aan Donizetti in een ziekenhuis: “Terwijl zijn melodieën de wereld opvrolijken van vreugde, terwijl de mensen hem overal zingen en trillen, zit hijzelf, een afschuwelijk beeld van idiotie, in een ziekenhuis in de buurt van Parijs. Donizetti had alleen een kinderlijk bewustzijn behouden voor zijn toilet: “Men moest hem elke dag zorgvuldig kleden, in vol gala, de jas versierd met al zijn orders; zo zat hij roerloos, zijn hoed in de hand, van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat” (Heinrich Heine, 1844).

 

 

Libretto

Donizetti zelf heeft zich sterk bemoeid met de totstandkoming van het libretto. Ruffini, de schepper van de eerste versie, werd onpasselijk van Donizetti’s voortdurende interventies. Donizetti had al eerder enkele muziekstukken geschreven en had precieze ideeën over de plot. De onervaren Ruffini was uiteindelijk niet meer bereid zijn naam te geven. Voor de librettist werden de initialen M.A. gebruikt, die van Donizetti’s agent Michele Accursi, maar het is bewezen dat hij geen regel van dit werk had geschreven. Toch staat hij nog gedeeltelijk vermeld als de officiële librettist.

Het verhaal van Don Pasquale is een typische plot met de karakters van de Commedia Dell ‘Arte. Don Pasquale is de rijke maar gierige oude man die het voorzien heeft op jonge vrouwen. In de Commedia Dell’Arte is hij de pantalon. Daarnaast is er de sluwe Colombina (Norina), en de verliefde Pierrot.

 

 

Geschiedenis, première en recensie

Don Pasquale was zijn 64e opera van een totaal van 66 werken voor dit genre en was een opdracht voor het Théâtre Italien in Parijs. Hij schreef de opera in een ongelooflijke elf dagen, maar had daarna weken nodig om zich aan te passen aan de wensen van de zangers. De première van de opera werd een groot succes, niet in de laatste plaats door de sterrencast (Grisi en Lablache) en het werk werd in de drie jaar daarna letterlijk over de hele (westerse) wereld opgevoerd.

 

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: In het huis van Don Pasquale, een onmondige oude man die ondanks zijn rijkdom een grote vrek is.

We horen een ouverture die vooruitloopt op de vele prachtige melodieën van de opera. Het begint met een paar luide akkoorden die het babbelzieke publiek tot zwijgen moeten brengen. Dan horen we een lyrische melodie gespeeld door een solo cello.

Overture – Levine

 

 

Synopsis: Don Pasquale is nerveus, want hij verwacht zijn huisarts en vriend Dr. Malatesta om een belangrijke zaak te bespreken. Als hij eindelijk verschijnt, vraagt Don Pasquale opgewonden of hij een bruid heeft gevonden. Malatesta bevestigt dit en vertelt over een beminnelijke en bescheiden jonge vrouw die hij voor hem heeft uitgekozen.

Donizetti was een componist die altijd een modernisator was. Met Don Pasquale vernieuwde Donizetti zijn uitdrukkingsmiddelen. In zijn tijd was het bijvoorbeeld gebruikelijk om na de ouverture een koor te plaatsen om het publiek kennis te laten maken met het milieu van de opera. In plaats daarvan zien we het interieur van Don Pasquale’s huis met de hoofdrolspeler. Malatestas aria “Bella siccome un angelo” is ook niet alledaags. Een klassiek Buffo-nummer zou men verwachten. Maar deze aria, waarin hij met prachtige woorden zijn zuster beschrijft, past nauwelijks in een Buffo-opera. Pulserende zestienden begeleiden hem, en bijna religieus beschrijft hij de vrouw als een engel. Met twee prachtige ritardandi (op Mattino en op conquide) prijst hij haar deugden en doet zo Don Pasquale watertanden. Na een overgang keert de openingsmelodie teder en bijna nederig terug, maar Malatesta kan zijn enthousiasme voor zijn zuster al gauw niet meer bedwingen en met veel ornamentiek belooft hij Don Pasquale verliefd op haar te worden (che v’innamora). Tenslotte, met volle triomfantelijke stem en (in de herhaling) met een cadens, voorspelt Malatesta een gelukkig hart (“un beato cor”) aan zijn vriend. Een geweldige inleidende aria voor Malatesta!

Bella siccome un angelo – Nucci

 

Don Pasquale’s verjonging

Synopsis: Pasquale vraagt naar haar naam. Malatesta vertelt hem dat het zijn zuster Sofronia is. Ze is net uit het klooster en zal vandaag langskomen. Pasquale is enthousiast, hij wil haar onmiddellijk zien. Als Malatesta de kamer verlaat, voelt de oude man zich weer twintig.

Un foco insolito – Corbelli

 

Synopsis: Zijn neef Ernesto verschijnt. Don Pasquale is een rijk man en wil hem zijn erfenis nalaten, maar op voorwaarde dat hij respectabel en rijk trouwt. Don Pasquale heeft al een kandidaat gekozen. Maar Ernesto houdt van de arme, maar veeleisende Norina. Don Pasquale accepteert haar echter niet en zegt hem dat als hij met haar trouwt, hij hem zal onterven. Wanneer Ernesto Pasquale’s kandidaat afwijst, zegt de oude man hem dat hij opnieuw zal trouwen en dat Ernesto met lege handen zal weggaan. In eerste instantie reageert Ernesto geamuseerd.

In deze passage laat Donizetti de blazers de zanger begeleiden met giechelende stippeltjes.

We horen Gösta Winbergh, die uitstekende kritieken kreeg als Ernesto in deze productie van Riccardo Muti.

Prender moglie – Bruscantini / Winbergh

Synopsis: Wanneer Ernesto beseft dat de oude man serieus is over zijn huwelijksplannen, wordt hij afgesnauwd. Hij rekende op het geld om samen met Norina een eigen huis op te zetten.

Voor velen is Juan Diego Florez de grote Ernesto van onze tijd. Zijn vertolking brengt de emotionele toestand van Ernesto op een geweldige manier naar voren. Dit duet contrasteert perfect de komedie van de oude Don Pasquale met zijn diepe wanhoop.

Sogno soave e casto – Florez / Raimondi

 

 

Norina’s beroemde Aria “Quel guardo di cavaliere”

Synopsis: Hij vraagt zijn oom om de zaak met Malatesta te bespreken. Wanneer hij verneemt dat de bruid zelf Malatesta’s zuster Sofronia is, voelt hij zich verraden omdat hij Malatesta als zijn vriend beschouwt. In Norina’s huis. Zij leest een liefdesverhaal met verwikkelingen. Ze glimlacht, omdat ze zelf alle trucs kent om het hart van een man sneller te doen kloppen.

Dat Norina een liefdesverhaal leest, is een eigentijdse bijkomstigheid, want dergelijke “stuiverromannetjes” waren in die tijd razend populair. Dit stuk is heel interessant vanuit het oogpunt van de muziekgeschiedenis. We weten dat Chopin Donizetti bewonderde en hij probeerde Donizetti’s Belcanto stijl op de piano te imiteren. Het eerste deel van de bekende aria begint als in een Chopin Nocturne. Op een wiegende 6/8 begeleiding zingt Norina een cantilena met emotionele ritardandi. Het volgende bekende thema wordt begeleid door een gepuncteerd ritme. Na een derde deel komt de gestippelde melodie terug gaat tot een B en dan in “vivasi ah” eindigt de aria met een hoge C gevolgd door een 7 maten lange triller. Een prachtige aria voor een virtuoze coloratuursopraan.

We horen deze aria in de vertolking van Anna Netrebko. Haar Norina bij de MET in New York was een geweldige gebeurtenis. Zij kon haar komische en zangkwaliteiten ten volle uitspelen. Zoals al in Donizetti’s andere Buffo meesterwerk “Elisir d’amore” wist zij het publiek te inspireren met haar charisma en toneelaanwezigheid.

Quel guardo di cavaliere … son anch’io la virtu – Netrebko

 

In de tweede opname horen we Amelita Galli-Curci, een van de grote coloratuursopranen uit de jaren twintig. Zij werd beschouwd als de opvolgster van Adelina Patti. Er werd gezegd dat Galli-Curci geen formele zangopleiding had genoten, maar dat ze leerde zingen door naar een nachtegaal te luisteren. De trillers uit het tweede deel van de aria zijn prachtig en doen eigenlijk denken aan de nachtegaal. Een tip, u moet zeker luisteren naar het duet van de derde akte (zie verder hieronder).

Quel guardo di cavaliere … son anch’io la virtu – Galli-Curci

 

We horen een derde opname van Lucia Popp. Haar interpretatie van het eerste deel is bijna dromerig. De triller in het tweede deel is geweldig.

Quel guardo di cavaliere … son anch’io la virtu – Popp

 

 

Malatesta’s schema

Synopsis: Een bediende brengt haar een boodschap van Ernesto. Ze verneemt het nieuws van Pasquale’s huwelijksplannen en dat Ernesto uit wanhoop besloten heeft Europa te verlaten. Als Malatesta langskomt, treft hij een wanhopige Norina aan. Als Malatesta de reden te weten komt, lacht hij. Hij legt haar uit dat de hele zaak door hem is opgezet om de oude man te slim af te zijn. De zuster bestaat niet eens. Zijn plan is dat Norina zelf Malata’s zuster moet spelen. Don Pasquale zou kunnen worden misleid tot het regelen van een huwelijk in zijn huis. Ze zou een bescheiden naïef meisje moeten spelen. Als Don Pasquale het huwelijkscontract tekent, zal hij aan haar overgeleverd zijn. Norina is enthousiast over het plan.

Mi volete fiera – Freni / Bruscantini

 

 

 

 

 

 

Ernesto ist diep triest – de aria met de trompetsolo

Synopsis: Avond in het huis van Don Pasquale. Ernesto zit op ingepakte koffers. Hij voelt zich in de steek gelaten en verdrietig omdat het onmogelijk is geworden om met Norina te trouwen.

Bij het beluisteren van de muziek van Don Pasquale is men verbaasd hoe ver deze muziek van Wagner afstaat. Met “Cerchero lontana terra” horen we een klassiek nummer van de Italiaanse opera, namelijk dat van een jongeman met liefdesverdriet. In dezelfde tijd schrijft Wagner zijn Vliegende Hollander en reeds 2 jaar later zou de Duitser reeds Tannhäuser componeren en de weg naar het muzikale drama inslaan. Donizetti’s helden zijn uit het leven gegrepen en staan ver af van Wagner’s wereld van legenden.
Donizetti stelt ons in deze aria iets ongewoons voor. Een diep trieste trompetsolo leidt ons in de stemming van Ernesto. Normaal associeert de luisteraar dit instrument niet met deze gevoelens. Donizetti heeft dit effect waarschijnlijk opzettelijk uitgelokt om de complexiteit van het verhaal te benadrukken, dat meer moet zijn dan een gewone komedie van verwarring.

Florez toont ons een kwetsbare, maar geen sentimentele Ernesto. Het recitatief van het eerste deel wordt groots vertolkt en toont de wanhoop (“Povero Ernesto”) van de in de steek gelaten en bedrogen Ernesto. En aan het eind van de lange aria laat hij een loepzuivere en moeiteloze hoge C horen.

Povero Ernesto … Cerchero lontana terra – Florez

 

Fischer (“Große Stimmen”) is enthousiast over de vertolking van Tito Schipa: “Als je Schipa hier eenmaal hoort, ben je voor eens en voor altijd verwend voor alle andere Donizetti-vertolkers. Ook al dragen ze de beroemdste namen. Uit zijn zang komt een magie voort die zich niet laat beschrijven door clichés als gouden stem.

Povero Ernesto … Cerchero lontana terra – Schipa

 

 

Synopsis: Het is ochtend en Don Pasquale heeft zich in zijn beste kleren gestoken in blijde verwachting van de bruid. Ze verschijnt in gezelschap van Malatesta. Don Pasquale is ingenomen met haar bescheidenheid en Norina houdt zichtbaar van het kwade spel.

Via da brava – Netrebko / Kwiecien / Del Carlo

 

Synopsis: Wanneer de mooie Sofronia haar sluier opheft, is het helemaal raak met Don Pasquale. Hij wil dat de notaris onmiddellijk verschijnt. Natuurlijk heeft Malatesta zijn notaris al buiten de deur staan wachten. Er is één probleem. Als het echtpaar tekent, is er maar één getuige: Malatesta. Op dat moment stormt Ernesto binnen en alles wordt een chaos. Don Pasquale vertelt hem met plezier dat hij moet optreden als getuige van het huwelijk. Ernesto kijkt naar de bruid en gelooft zijn ogen niet als hij Norina ziet. Malatesta probeert hem snel in te wijden in het plan.

Indietro mascalzoni

 

Synopsis: Wanneer de huwelijksakte wordt ondertekend, verandert Sofronia plotseling. De bescheiden non wordt een monster. Ze pest de arme Don Pasquale en als ze Ernesto uitkiest als haar metgezel voor een wandeling, is hij totaal verbijsterd en Ernesto amuseert zich kostelijk.

We horen het prachtige kwartet “e rimasto la impietrato” in de opname van Riccardo Muti.

E rimasto la impietrato – Freni / Bruscantini / Nucci / Winbergh

 

Synopsis: Daarna vraagt Sofronia om de bedienden te zien. Tot Pasquale’s afgrijzen besluit ze hun salaris te verdubbelen en meer personeel aan te nemen. Don Pasquale beseft dat hij beetgenomen is en Ernesto verheugt zich.

Sono tradito beffegiato – Corena / Peters

 

 

 

 

 

 

 

Sofronia heeft de leiding genomen

Synopsis: Tussen is het huis onherkenbaar veranderd. Het is nieuw gemeubileerd en er zijn overal bedienden. Don Pasquale is stomverbaasd en neemt alle rekeningen door. Als Sofronia verschijnt, is ze gekleed voor het theater. Als Don Pasquale haar een bezoek aan het theater wil weigeren, geeft ze hem een klap in zijn gezicht. Pasquale zakt in elkaar en Norina voelt enig medelijden. Maar het plan moet worden uitgevoerd. Als ze naar buiten loopt, laat ze opzettelijk een stuk papier vallen. Don Pasquale leest het. Het is een brief van Ernestos voor een middernachtelijk afspraakje in de tuin.

Signorina, in tanta fretta… Via, caro sposino – Evans / Watson

Het beroemde Sillabato duet oft he buffo basses

Synopsis: Pasquale zweert wraak en roept Malatesta op, met wie hij een plan wil opstellen. Ze besluiten Sofronia en Ernesto in het geheim in een hinderlaag te laten lopen. Met dit bewijs kan hij dan de ongeliefde vrouw het huis uit gooien.

Dit duet is beroemd geworden door zijn snel gezongen lettergrepen, het Presto-Sillabato en is een van de absolute hoogtepunten van deze opera (vanaf 5.00 in de volgende opname).

Cheti cheti immantinente … Vedrai se giovino – Smith / Evans

 

 

De nachtscène: de grote krachtmeting in de tuin

Donizetti heeft zelf veel werk verricht aan het libretto. Ruffini, de schepper van het oorspronkelijke Libretto, werd onrustig van Donizetti’s voortdurende interventies en was niet langer bereid zijn naam te geven. Voor de librettist werden de initialen M.A. gebruikt, die van Michele Accursi, die aantoonbaar geen enkele regel van dit werk heeft geschreven. Toch wordt hij soms nog als officiële librettist vermeld.

Synopsis: Het is nacht in de tuin. Ernesto zingt een serenade als wachtwoord.

We horen weer een prachtige aria van Donizetti voor de tenor Ernesto, die u kunt horen in de vertolking van Juan Diego Florez.

Com’e gentil … tutto è languor – Florez

 

We horen een andere vertolking van de tenorissimo di grazia Tito Schipa, wiens stem een onvergetelijke melancholische charme heeft.

Com’e gentil … tutto è languor – Schipa

Het grote liefdesduet

Synopsis: De twee komen samen en bezweren hun liefde.

We horen de legendarische duetpartners Tito Schipa en Amelita Galli-Gurci in een prachtige opname van dit duet.

Tormami a dir che m’ami – Schipa / Galli-Gurci

 

We horen een prachtige opname met het droompaar van de jaren 2000 Juan Diego Florez en Anna Netrebko.

Tormami a dir che m’ami – Netrebko / Florez

 

De moraal van het verhaal…

Synopsis: Wanneer Malatesta en Pasquale met een lantaarn in de hand aankomen en hen willen verrassen, weet Ernesto te verdwijnen. Don Pasquale confronteert Sofronia, maar zij ontkent alles. Don Pasquale wil haar het huis uit jagen, maar Sofronia weigert. Zonder bewijs kan er niets gedaan worden. Malatesta vermeldt terloops dat er morgen een andere vrouw in het huishouden komt, het is Ernesto’s minnares Norina. Als Sofronia de naam Norina hoort, legt ze uit dat ze nooit onder hetzelfde dak kan leven als deze vrouw. Don Pasquale ruikt nu zijn kans. Malatesta’s plan lijkt uit te werken en hij haalt Ernesto op, en Don Pasquale aanvaardt haar huwelijk. Hij stemt er zelfs mee in hen een bruidsschat te geven, alleen maar om van het monster Sofronia af te komen. Nu maakt Malatesta een einde aan de maskerade. Don Pasquale toont vrijgevigheid en vergeeft hen voor het kwade spel. Hij geeft zijn zegen aan het huwelijk. Norina presenteert de moraal van het verhaal: Wie op hoge leeftijd wil trouwen, maakt van zichzelf slechts een dwaas.

De wals was 20 jaar eerder in Wenen ontstaan en had het Europese continent veroverd. In Don Pasquale heeft Donizetti in vele stukken een monument voor de wals neergezet, onder andere in het Rondo in de finale.

Rondo Finale – Niese

 

 

 

 

Aanbeveling voor opname

 

EMI met Mirella Freni, Sesto Bruscantini, Gösta Winbergh en Leo Nucci onder leiding van Riccardo Muti en het Philharmonia Orchestra en het Ambrosian Chorus.

 

 

 

Peter Lutz, opera-inside, de online operagids voor DON PASQUALE van Gaetano Donizetti.