De online operagids en Synopsis naar TOSCA
Liefde, dood en terreur. Alles zit in deze opera. Puccini creëerde drie grote rolportretten die, met aangrijpende duetten en beroemde aria’s, “Tosca” tot een van de meest gespeelde opera’s maakten.
OVERZICHT en SNEL TOEGANG
Inhoud
Opname-aanbeveling
Hoogtepunten
ROLEN en SYNOPSIS VAN TOSCA
Première
Rome, 1900
Libretto
Giuseppe Giacosa und Luigi Illica, basierend auf Victore Sardous La Tosca
Hoofdrollen
Floria Tosca, beroemde actrice (Sopraan) - Cavaradossi, schilder en Tosca's minnaar (Tenor) - Scarpia, hoofd van de politie van Rome (Bariton) - Angelotti, ontsnapte gevangene en Attavanti's broer (Bas)
opname-aanbeveling
EMI met Maria Callas, Tito Gobbi en Giuseppe di Stefano onder Victor de Sabata en het Koor en Orkest van La Scala, Milaan.
Commentaar
De ingewikkelde geschiedenis van het libretto
Toen Puccini aan zijn tweede opera “Le vili” werkte, stuitte hij in 1889 op het toneelstuk “Tosca” van Sardous. Hij voelde zich geïnspireerd om het materiaal om te zetten in een opera en wendde zich tot zijn uitgever Ricordi, die Illica opdracht gaf een prozaschets te maken. Illica verkortte Sardous’ ietwat lange, vijf aktes tellende verhaal tot drie aktes, maar was niet gelukkig met het profane verhaal. Puccini, van zijn kant, was ongelukkig met het verhaal van Illica, dus het project werd afgeblazen. Ricordi bood vervolgens Franchetti het materiaal aan, die hij wilde opbouwen als Verdi’s opvolger. Ze gingen zelfs samen naar de meester, die zeer positief was over het verhaal. Puccini woonde in 1895 een theateruitvoering van “Tosca” bij met de beroemde actrice Sarah Bernhard en was opnieuw gepassioneerd over het project. Intussen had hij de succesvolle opera’s “La Bohème” en “Manon Lescaut” geschreven en Ricordi besloot “Tosca” van Franchetti af te nemen. Giacosa, die de verzen van de laatste twee opera’s al had geschreven, werkte de tekst uit en Puccini ging aan de slag. Zoals gewoonlijk waren er veel ruzies tussen de twee, Puccini maakte het zijn librettisten nooit gemakkelijk. Zelfs Sardou, die het libretto had goedgekeurd, kwam tussenbeide, maar stelde nu voor dat de opera tragisch zou eindigen, met Tosca’s sprong in de Tiber. Illica, van zijn kant, stelde een waanzinnige scène voor, die Sardou categorisch afwees.
Reistip voor operaliefhebbers: Bezoek originele locaties in Rome (Klik voor link naar TRAVEL-blogpost)
Een opera voor drie acterende zangers
Puccini concentreerde de “Tosca” sterk op de drie hoofdrollen, die elk op zich geweldige rolportretten zijn. Beginnend met Scarpia, die Puccini met brutale harmonieën en declamaties neerzet als een man van macht, sadist en berekenende wellusteling, die zelfs in de dood nog de betere kaarten heeft. Als tegenhanger vinden we Cavaradossi, die als artiest met nobele trekken is getekend en een lyrische rol heeft gekregen met prachtige aria’s en duetten. Terwijl de mannelijke hoofdrollen nogal “eendimensionaal” zijn (zoals in veel opera’s…) zien we verschillende kanten van Tosca. In de eerste akte ervaren we de flirtende, jaloerse vrouw. In de tweede akte de dramatische, haatdragende, strijdlustige vrouw en in de derde akte de eerst liefhebbende en dan wanhopige vrouw.
De muziek
Als men “Tosca” vergelijkt met zijn voorganger “La Bohème”, staat men versteld. In Tosca vinden we niet meer de speelse zoetheid van “Bohème”. “Tosca” onderscheidt zich door harde akkoorden, dramatische duetten en een permanente aanwezigheid van een gespannen sfeer. Zelfs het duet van de geliefden in de eerste akte wordt overschaduwd door Tosca’s jaloezie. Het is waarschijnlijk Puccini’s opera die het dichtst bij het Verismo staat. Net zoals Verdi voor elke opera een aparte “Tinta musicale” koos, plande Puccini de partituren van zijn opera’s altijd strategisch in. Naast de genoemde stijlelementen spelen leitmotieven een belangrijke rol in “Tosca”. Al in de eerste maten van de opera horen we het schreeuwerige motief van Scarpia, 3 harde akkoorden die, samen met het liefdesmotief, het dominante element wordt dat steeds weer geciteerd wordt. Ten laatste sinds “La Bohème” was Puccini de componist van de details. Hij ging persoonlijk naar Rome om de klank van de klokken van het Castel Sant’Angelo te bestuderen. Ook de tekst van het herdersliedje in de derde akte, dat hij door een Romeinse dichter liet schrijven om het in het juiste Romeinse dialect op muziek te zetten, heeft hij persoonlijk voor zijn rekening genomen.
Première
In 1900 vond de première plaats in Rome in aanwezigheid van de koningin en andere beroemdheden. Het succes was matig, de brutaliteit van de muziek was te ongewoon (critici spraken van “banaliteit”), en er werd zelfs gesproken van een “martelopera”. Kort daarna vond de eerste opvoering plaats in La Scala in Milaan onder leiding van Arturo Toscanini, die een groot succes werd en de glorieuze weg van het werk vrijmaakte.
De beroemde Londense televisie-opname van Maria Callas
Een uitvoering van “Tosca” in 1964 in de Londense Convent Garden leidde tot een unieke Callas-manie. “Aan het begin van 1964 maakte de muziekwereld iets totaal onverwachts mee: Maria Callas, de prima donna keerde terug naar het operatoneel van het Royal Opera House in Londen en boekte een langdurig sensationeel succes met haar vertolking van Tosca. Zelfs de Beatles hadden niet meer aandacht in de pers. Toch leek de glorieuze carrière van Maria Callas al lang tot een einde te zijn gekomen, zijzelf was een mythe geworden. Want het was niet langer haar stem, maar haar schandalen die in die tijd de krantenkoppen domineerden. Teleurgesteld door haar liefde voor de multimiljardair en playboy Aristoteles Onassis, wilde Maria Callas iedereen nog eens laten zien dat zij terecht de titel ‘Primadonna Assoluta’ mocht dragen. Onder de voorwaarde dat sterregisseur Franco Zeffirelli de regie op zich zou nemen, stemde de uitzonderlijke zangeres uiteindelijk toe om Tosca te zingen. Haar fans stonden dagenlang in de rij voor het operahuis en brachten de koude winternachten door in slaapzakken en op klapstoeltjes om een van de felbegeerde kaartjes te bemachtigen en haar ster nog eenmaal in zijn parade-rol mee te maken (bron: ORF, Wischmann)”. De voorstelling werd de triomf en zwanenzang van Callas. De BBC nam de tweede akte live op.
Toscas 2e bedrijf “Londense opname” – Callas / Gobbi / di Stefano
TOSCA Act 1
Synopsis: In een Italiaanse politiestaat in 1800 ontsnapt de politieke gevangene Angelotti. Op de vlucht stapt hij een kerk binnen. Zijn zus Attavanti, de bekende actrice, had stiekem een sleutel van de kapel en vrouwelijke vermomming voor ontsnapping neergelegd. De kerkschilder Cavaradossi komt de kerk binnen.
Met drie krachtige akkoorden begint Tosca met een donderslag: het is het motief van de sadistische Scarpia, die we pas later zien, maar wiens schaduw aan het begin als een zwaard van Damocles boven het stuk hangt. Nu betreden drie personen het toneel, de een na de ander. Puccini laat elk van deze verschijningen vergezeld gaan van een motief van herinnering. Eerst de vluchtende Angelotti (met een syncopisch motief in ff):
Dan de koster (met een gestippeld motief):
en tenslotte Cavaradossi (met een kort pers motief):
Ah finalmente – Carreras
Recondita armonia
Synopsis: Cavaradossi schildert een schilderij van de Madonna in de kerk. Hij heeft het de trekken gegeven van Tosca en een tweede, onbekende schoonheid, die de kerk vaak bezoekt. Hij is in gedachten bij zijn maîtresse Floria Tosca.
“Recondita armonia” is een hoogtepunt van de opera en wordt vroeg in de eerste akte gespeeld. Net als Verdi, genoot Puccini er af en toe van om de notoire laatkomers te straffen.
Luister naar de aria in de vertolking van 3 tenoren.
Jussi Björling’s stem was van uitstekende kwaliteit. Hij had een zilverkleurig timbre en zijn hoogtes waren van uitmuntende kwaliteit.
Recondita armonia (1) – Björling/Leinsdorf
Een delicatesse is de versie van Luciano Pavarotti begeleid door James Levine op piano.
Recondita armonia (2) – Pavarotti
En een derde en laatste vertolking door Placido Domingo uit een prachtige filmversie van deze opera.
Recondita armonia (3) – Domingo
Tosca’s verschijning
Synopsis: Nu merkt hij de vluchteling op. Hij kent Angelotti en deelt zijn haat tegen Scarpia, de tiran en politiechef van Rome. Hij geeft hem zijn mand met eten. Angelotti verstopt zich in de kapel als hij hoort dat Tosca op bezoek is bij Cavaradossi. Het feit dat de kerk op slot is, wekt haar argwaan. Voor het schilderij van de Madonna vraagt Tosca wie de blonde vrouw op het schilderij is. Cavaradossi antwoordt met de valse nonchalance van een schuldig man dat het de Maddalena is. In de abrupte herkenning schreeuwt Tosca dat het de Attavanti is, haar theaterconcurrent.
Tosca komt ook binnen met een herinneringsmotief, gespeeld door solo cello en solo viool:
Al snel contrasteren de dreigende ondertonen van Tosca en de voluptueuze klanken van Cavaradossi. Er ontwikkelt zich een gesprek in declamatie-achtige stijl, herhaaldelijk becommentarieerd door het orkest met motieven van herinnering.
Mario! Mario! – Verrett / Pavarotti
Synopsis: Cavaradossi moet haar tot bedaren brengen.
Kesting beschrijft deze Callas-opname als volgt: “Terwijl Tosca ‘Quegli occhi’ zingt, nog peinzend en opnieuw met onderdrukte tranen, zingt Cavaradossi de heerlijk vloeiende cantilena ‘Qual occhio al mondo’. Tosca pakt dit op met de zin ‘O come la sai bene l’arte di farti amare’ en plotseling klinkt de Callas zo bedwelmd – en bedwelmend mooi als geen andere zangeres. Zij maakt van een onopvallend moment een groot operamoment. In de overgang naar het duet horen we het liefdesthema, dat daarna in de opera herhaaldelijk wordt geciteerd:
Quegli occhi – Callas/di Stefano
“Te Deum” – Puccini’s grote misscène
Synopsis: Tosca heeft de kerk gerustgesteld verlaten. Een kanonschot vanuit het kasteel kondigt de ontsnapping van Angelotti aan. Cavaradossi haalt Angelotti snel uit zijn schuilplaats en brengt hem in veiligheid in zijn buitenhuis. De politiechef Scarpia gaat de kerk binnen en zoekt naar de voortvluchtige. Hij vindt echter alleen verdachte sporen, waaronder de kleren van een vrouw. Op dat moment komt Tosca binnen, die op zoek is naar Cavaradossi en Scarpia ontmoet. Hij verneemt dat zij de minnares van Cavaradossi is. Hij wakkert haar jaloezie vakkundig aan door te verwijzen naar de kleren van de vrouw. Tosca, verteerd door jaloezie, begeeft zich naar Cavaradossi’s buitenhuis. Scarpia triomfeert, en hij laat haar door handlangers volgen om Cavaradossi en Angelotti op het spoor te komen. Scarpia triomfeert, want Cavaradossi is de sleutel tot het veroveren van Tosca. Langzaam begint de kerk vol te stromen voor de viering van de verjaardag van de zegevierende strijd tegen Napoleon.
Met het beroemde “Te Deum” biedt Puccini ons een van de meest aangrijpende massascènes uit de geschiedenis van de opera. Puccini verweeft verschillende muzikale ideeën: we horen twee kerkklokken, het Latijnse gezang van een processie, kanonslagen en de solo van Scarpia. Scarpia zingt zichzelf in een roes van veroveringsdrang, die eindigt met de godslasterlijke woorden: “Tosca, mi fai dimenticar Iddio! (“Tosca, je doet me God vergeten!”). Daarna neemt hij deel aan de Latijnse processiezang, die begeleid wordt door ontmaskerende tritonusakkoorden.
Zie en hoor deze scène in een indrukwekkende verfilming. Ruggero Raimondi schittert met een geweldige vocale en acteerprestatie.
Tre sbirri (Te deum) – Raimondi
TOSCA Act 2
Synopsis: Angelotti kon zich goed verstoppen in de remise en werd niet gepakt. Scarpia liet Cavaradossi arresteren en ondervroeg hem om de verblijfplaats van Angelotti te achterhalen. Cavaradossi weigerde te antwoorden. Scarpia had het verwacht en beval Tosca naar hem toe te komen. Als ze binnenkomt, ontdekt ze tot haar schrik Cavaradossi. Cavaradossi fluistert haar toe onder geen beding de schuilplaats van Angelotti te noemen.
De ondervraging van Cavaradossi wordt begeleid door dramatische tremolo’s van de strijkers.
Dov’è Angelotti? Domingo / Milnes
Synopsis: Scarpia laat Cavaradossi naar de martelkamer brengen en martelen binnen gehoorsafstand. Nu brengt hij Tosca naar zijn aangrenzende kantoor en biedt de mooie actrice een deal aan: het einde van Cavaradossi’s marteling, tegen de informatie waar Angelotti is. Maar Cavaradossi en Tosca weigeren te antwoorden.
Orsu parlate – Callas / Gobbi
Vissi d’arte – Puccini verandert het gezicht van Tosca
Synopsis: Wanneer de martelingen worden opgevoerd, onthult Tosca de schuilplaats van Angelotti. De bewusteloze Cavaradossi wordt binnengebracht en als hij bijkomt hoort hij met afschuw dat Tosca het geheim heeft onthuld. Een politieman stormt binnen en bericht over de nederlaag van de troepen tegen het leger van Napoleon. Cavaradossi triomfeert en ontmaskert zichzelf als vijand van de staat. Dit is zijn doodvonnis.
Nel pozzo del girardino – Callas / Gobbi / di Stefano
Synopsis: Scarpia veroordeelt hem de volgende ochtend in Castel Sant’Angelo tot de dood door een vuurpeloton. Scarpia biedt Tosca een nieuwe deal: het leven van haar minnaar voor een nacht met haar. Tosca biedt geld, maar Scarpia houdt vast aan zijn eis.
Met de aria “Vissi d’arte” verandert Puccini de persoonlijkheid van Tosca voor de toeschouwer. De oppervlakkige, jaloerse actrice wordt een vrouw wier lijden de luisteraar ontroert. Ze reageert met ongeloof. Waarom straft God haar die een vroom leven leidt? Puccini schrijft aan het begin van de aria “Pianissimo, dolcissimo, con grande sentimento”. Met het couplet “Sempre con fé” slaat de stemming om en moet de zangeres overgaan op een prachtige melodieuze en intieme zang. In religieuze stemming eindigt het stuk met de climax van het “Perché, perché, Signor” dat eindigt met een hoge Bes.
1953 Maria Callas was op het vocale hoogtepunt van haar carrière. Haar vissi d’arte had de schittering van de stem en het inlevingsvermogen van de actrice. Victor de Sabata’s opname werd met enorme inspanning gemaakt en is een van de beste opera opnamen ooit.
Vissi d’arte (1) – Callas
Vervolgens hoort u de versie van Leontyne Price. Naast Aida, Carmen en Leonora was Tosca de rol waarmee ze de meeste indruk maakte.
Vissi d’arte (2) – Price
Anna Netrebko maakte in 2018 haar roldebuut als Tosca bij de Metropolitan Opera. Luister naar haar in een lyrische versie van “Vissi d’arte”.
Vissi d’arte (3) – Netrebko
De plaats van de moord
Synopsis: Tosca is het er blijkbaar mee eens. Scarpia tekent een bevel dat Cavaradossi voor de schijn de volgende dag moet worden doodgeschoten. Nadat Tosca alleen is met Scarpia, vraagt ze om een pas om haar en Cavaradossi veilig uit Rome te brengen. Als Scarpia de pas afgeeft, ziet Tosca een mes. Ze stopt het onder haar mantel en als Scarpia haar benadert, doodt ze hem met het mes. Plechtig plaatst Tosca kaarsen rond het lichaam van de stervende Scarpia. Ze vlucht uit het paleis en zoekt haar weg naar Castel Sant’Angelo.
Na de sterfscène klinkt een expressieve strijkerspassage en dan spreekt Tosca de zin uit: “E avanti a lui tremava tutta Roma!” (“en daarvoor beefde heel Rome eens”) en de akte eindigt met stervende orkestklanken en tromgeroffel.
E qual via scegliete – Callas / Gobbi / di Stefano
TOSCA Act 3
Synopsis: Bij dageraad op het Castel Sant’Angelo.
In een pastorale idylle hoort men de stem van een voorbijtrekkende herdersjongen en de klokken van een kerk. Puccini componeerde deze onschuldige scène met grote toewijding. Af en toe zijn er motieven uit de opera te horen, waaronder het waarschuwingsmotief van Scarpia.
Io de sospiri – Mehta
“E lucevan le stelle“
Synopsis: Cavaradossi zit opgesloten in een cel. Het is net voor zonsopgang en zijn executie is aanstaande. Hij houdt het amulet van Tosca in zijn handen en neemt afscheid.
Cavaradossi’s executie staat voor de deur en hij denkt met weemoed terug aan Tosca. Het is een grote aria geschreven in typische Puccini stijl; terwijl Cavaradossi een monotone passage zingt in het eerste deel van het stuk, wordt hij begeleid door een expressieve melodie op de klarinet. Aan het begin van de aria beschrijft Cavaradossi hoe herinneringen aan visioenen, geuren en gevoelens nu fonkelen als verre sterren. Puccini geeft de zanger de gelegenheid om deze gevoelens onder te dompelen in verschillende klankkleuren. De volgende passage, “O dolci baci, o languide carezze”, die zinspeelt op voorbije liefdesnachten, moet met warmte en tederheid gezongen worden, totdat met “Svani sempre” de donkere, hopeloze gedachten overheersen en tenslotte in “Muoio disparato” de wanhoop uit hem barst. Na de aria moet de tenor in tranen uitbarsten, zoals Puccini hem heeft opgedragen.
Luister naar twee interpretaties.
Eerst door Jussi Björling.
E lucevan le stelle (1) – Björling / Leinsdorf
Luister en zie Placido Domingo in een “live film” opgenomen op de originele locaties zoals beschreven door de componist. s Middags in Sant’ Andrea della Valle, dezelfde avond in Palazzo Farnese en de volgende ochtend in Castel Sant’Angelo. De zangers waren via monitors verbonden met de dirigent en het orkest, die in een concertzaal speelden.
E lucevan le stelle (2) – Domingo
O dolci mani – het liefdesduet
Synopsis: De cipier haalt hem uit de cel en brengt hem naar de kazemat. Daar vindt Tosca hem en vertelt hem over haar ruzie met Scarpia, en dat ze Cavaradossi is komen redden met een gefingeerde executie. Cavaradossi is ontroerd door de heldhaftigheid van zijn Tosca.
Met een teder thema opent Cavaradossi de scène en prijst de moed van Tosca. Zij draagt hem nuchter op de dood bij de executie na te bootsen. Maar al snel breken de emoties door en droomt Tosca van hun toekomst samen.
Luister eerst naar dit prachtige duet met Maria Callas en Giuseppe di Stefano.
O dolci mani (1) – Callas / di Stefano
Een prachtige vertolking weer uit de verfilmde Zeffirelli productie met Placido Domingo en Raina Kabaivanska:
O dolci mani (2) – Domingo / Kabaivanska
Synopsis: Cavaradossi wordt naar de plaats van executie gebracht en Tosca woont de zogenaamd gefingeerde executie bij. Er klinken schoten en Cavaradossi valt om. De soldaten verlaten de plaats. Maar de kogels van de geweren waren echt en Cavaradossi werd daadwerkelijk doodgeschoten tot afgrijzen van Tosca. Ondertussen is de moord op Scarpia opgemerkt en de soldaten keren terug. Tosca pleegt zelfmoord door van het Castel Sant’Angelo te springen.
Finale – Domingo / Kabaivanska
opname-aanbeveling
EMI 1953 met Maria Callas, Tito Gobbi en Giuseppe di Stefano onder leiding van Victor de Sabata en het koor en orkest van de Scala van Milaan.
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids voor TOSCA van Giacomo Puccini.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!