De online operagids van CARMEN
“Carmen” behoort tot de onvergankelijke meesterwerken uit de operageschiedenis. De rol van Carmen is een van de meest aantrekkelijke rollen ooit geschreven voor vrouwenstemmen, en het werk werd de meest uitgevoerde opera in het hele repertoire.
Overzicht en snelle toegang
Inhoud
Akte 1 (Tabaksfabriek-Scène)
Akte 2 (Smokkelaarskroeg-Scène)
Akte 3 en IV (Smokkelaarsscène, Finale in Sevilla)
opname-aanbeveling
Highlights
L’amour est un oiseau rebelle (Habanera)
Votre toast je peux vous le rendre (Toréro)
Les tringles des sistres tintaiens
La fleur que tu m’avais jetée (Bloemenaria)
Je dis que rien ne m’épouvante (Micaela’s aria)
Les voici (Cuadrilla)
Première
Wenen, 1791
Libretto
Emanuel Schikaneder, gebaseerd op een verzameling sprookjes van Christoph Martin Wieland (waaronder sprookjes van August Jacob Liebeskind).
Hoofdrollen
Tamino, Prins - Sarastro, Hoofd van de Orde - Koningin van de Nacht, Koningin en Moeder van Pamina - Pamina, Prinses - Papageno, Vogelverkoper - Monostatos, Opzichter in de Tempel van Sarastro.
opname-aanbeveling
EMI, Gundula Janowitz, Nicolai Gedda, Walter Berry, Lucia Popp en Gottlob Frick o.l.v. Otto Klemperer en het Philharmonia Orkest en Koor.
Rollen en synopsis van CARMEN
Commentaar
Libretto
Bizet kreeg de opdracht voor “Carmen” van de Opéra Comique in Parijs. Directeur Camille du Locle wees hem de librettisten Meilhac en Halévy toe, die al vele briljante libretto’s voor Offenbach hadden geschreven. Zij baseerden de plot van het liefdesverhaal grotendeels op het model van Mérimée, alleen de voorgeschiedenis van Don José werd weggelaten. Zij vulden de plot aan met de personages van Micaela en Don Camillo, die de rol van Picador Lucas uit de roman van Merimée versterkten.
Carmen
De rol van Carmen werd bepalend voor het verhaal van haar creatie. De persoonlijkheid van deze figuur was in die tijd uniek: een ontembare vrouw, erotisch, temperamentvol, en bovendien fabrieksarbeidster. Bovendien vulgair en opstandig in plaats van romantisch en geduldig. Kortom: precies het tegenovergestelde van wat aan het eind van de 19e eeuw van een vrouw werd verwacht. Het leidde tot een verhitte discussie in de aanloop naar de première. Toen de theaterdirecteuren zich realiseerden welk “monster” op hen afkwam, probeerden ze de loop der gebeurtenissen te veranderen. Maar het was te laat. Zelfs de geplande hoofdrolspeelster weigerde de rol te zingen. In de persoon van Célestine Galli-Marié kon op korte termijn een geschikte vervangster worden gevonden. De keuze van de zangeres was en is doorslaggevend voor het succes. De rol is zeer veeleisend, het vereist een erotisch charisma, grote zangkwaliteiten, verleidelijke dans en acteercapaciteiten. Galli-Marié maakte het Bizet niet gemakkelijk, hij moest de entree aria 13 keer voor haar veranderen.
Muziek en leidmotief
Door de bewuste keuze van muzikale stijlelementen zoals Spaanse dansen, chromatische motieven en exotische harmonieën, gaf Bizet deze opera een karakteristiek kleedje. Hij gebruikte ook verschillende motieven die, als motieven van de herinnering, een leitmotivisch karakter kregen. Het belangrijkste daarvan, het zogenaamde Carmen-motief, wordt hier als voorbeeld genoemd. Het komt reeds voor in de entreer aria van Carmen en wordt steeds opnieuw geciteerd. Het is een chromatisch motief dat Bizet ontwikkelde uit de zigeunertoonladder (mogelijk geïnspireerd door het werk van Liszt):
Ontstaan en wereldpremière
Het verhaal van de creatie was niet alleen moeilijk vanwege de rol van Carmen, er waren ook grote problemen met het koor. Bizet verwachtte scenische aanwezigheid van het koor, maar hij klaagde dat de koorzangers niet gewend waren aan veel meer dan zingen en rondhangen. Ondanks de meer dan honderd repetities moest Bizet in sommige passages snijden om de eerste uitvoeringen ordelijk te laten verlopen. De eerste opvoering vond plaats in maart 1875, en de eerste akte werd warm onthaald. Maar hoe langer het werk duurde, hoe kouder de sfeer in de grote zaal van de Opéra Comique werd. Het was te veel voor het conservatieve publiek. Een criticus schreef over de hoofdrolspeelster: “Om haar met haar heupen te zien zwaaien als een merrieveulen op een stoeterij in Cordoba – quelle vérité, mais quel scandale” (Abbate/Parker, “een verhaal over de opera”). Ook de New York Times schreef een vernietigende recensie: “Als kunstwerk is deze opera absoluut waardeloos”. Alleen Tsjaikovski schreef naar huis: “En hoe prachtig is dit operamateriaal! Ik ben ervan overtuigd dat Carmen over tien jaar de meest populaire opera van de hele wereld zal zijn”. Bizet leed hier erg onder. Bovendien had hij huiselijke problemen, zijn vrouw had een verhouding met zijn beste vriend. Dit alles woog op hem en op de avond van de eenendertigste voorstelling overleed hij aan een chronische hartkwaal. Hij ervoer niet langer het groeiende enthousiasme voor zijn werk. Na de dood van Bizet werd voor de Weense première van Ernest Guiraud een versie met recitatieven gecreëerd, in plaats van de gesproken dialogen van de Opéra Comique. Het succes was enorm en vanaf dat moment begon de triomfantelijke carrière van “Carmen”. Sindsdien bestaan er twee versies van het werk, die regelmatig worden uitgevoerd.
CARMEN Act 1
Bizet pakt het thema van het stierenvechten op in de Prélude. In de twee hoekdelen gebruikt hij een “Paso Doble”. Dit marsachtige muziekstuk begeleidde van oudsher corrida’s. De dansvariant van de “Paso Doble”, die versierd is met flamenco-elementen, imiteert de beweging van de torero. De man imiteert de stierenvechter en de vrouw de capa (de sjaal van de stierenvechter). In het middendeel horen we het beroemde thema Escamillos.
Overture – Beecham
Synopsis: In Sevilla op het plein voor de tabaksfabriek. Het boerenmeisje Micaela uit Navarra is op zoek naar Don José. Soldaten wachten op de pauze van de arbeiders.
Sur la place chacun passe – Beecham
Synopsis: De wisseling van de wacht is aanstaande. Jongens imiteren de scène.
In plaats van een krijgshaftige wisseling van de wacht, horen we de scène van de jongens. Het is een charmant marsachtig samenspel van een cornet trompet en piccolo fluiten. Tsjaikovski, die een bewonderaar van Carmen was, nam dit idee een paar jaar later over in zijn Schoppenvrouw.
La garde montante – Solti
Synopsis: De arbeiders van de fabriek betreden het plein tijdens de werkpauze.
La cloche a sonnée – Solti
La Habanera – het meesterwerk van Bizet
Synopsis: Synopsis: Carmen verschijnt en wordt omringd door mannen. Niets is saaier voor haar dan vriendschap, want liefde is voor haar een spel.
Met de aria “L’amour est un oiseau rebelle” heeft Bizet een waar karakterportret geschilderd van de rol van Carmen. Zelden is een van de grote rollen in de operaliteratuur gedefinieerd door slechts één aria als Carmen met de Habanera. De Habanera is een muziekstuk van Cubaans-Afrikaanse oorsprong, dat een provocerende seksuele toespeling bevat met sensuele bewegingen. Bizet heeft het hoofdthema ontleend aan een werk van de Spanjaard Yradier, die enige tijd in het Caribisch gebied had doorgebracht. Bizet gebruikte voor Carmen een chromatische zanglijn. De verzen staan in mineur, het refrein in majeur. Het orkest begeleidt Carmen met een ostinato-motief van de cello’s, waardoor het hypnotiserende karakter van haar Habanera wordt versterkt.
We horen eerst de vertolking door Maria Callas. Maria Callas zong de Carmen alleen in concert. Ze zou zeker een charmante Carmen geweest zijn. Kijk eens naar het concertfragment. De gezichtsuitdrukking weerspiegelt de muziek en dan glijdt de stola van haar schouders. Ze wist hoe ze een rol moest spelen en het publiek voor zich winnen!
L’amour est un oiseau rebelle (1) – Callas
De volgende vertolking is van de Letse zangeres Elina Garanca. Carmen is haar karakteristieke rol. Prachtig gezongen en waarschijnlijk de meest erotische van alle Carmen opnames.
L’amour est un oiseau rebelle (2) – Garanca
Victoria de los Angeles (1923-2005) was een grote Carmen van haar tijd. Als geboren Spanjaard klaagde ze dat veel tolken Spaanse vrouwen gewoon niet begrijpen. Carmen moet elegant zijn, niet grof en vulgair, zei ze, en ze voegde eraan toe: “Zelfs de gewone zigeunervrouwen hebben een trots en reserve. Ze blijven trouw aan één man tegelijk, wat er ook gebeurt. Dat is mijn Carmen. ” (NYT)
L’amour est un oiseau rebelle (3) – de los Angeles
Een woordje over de opname van Calvé uit 1907. Calvé, geboren in 1858, was de grootste Carmen van haar tijd en werd even bewonderd als Maria Callas in latere jaren. “In 1891 zong zij de première in een opera van Mascagni in Rome, waar zij de castrato Mustafà ontmoette, door wie zij leerde haar “vierde” stem te vormen met de zwevende klanken” (Kesting). Toen zij voor het eerst de zigeunerin zong – “Carmen die alleen in bed en op haar sterfbed aangenaam is” (aldus Prosper Merimée, de schrijver van Carmen) – sprak Henderson van een ideale bezetting.
L’amour est un oiseau rebelle (4) – Calve
De vijfde en laatste interpretatie is met Leontyne Price
L’amour est un oiseau rebelle (5) – Price
Softie vs Macho Deel 1: De softie
Synopsis: Nu verschijnt Micaela en brengt Don Jose een brief van zijn zieke moeder. Micaela is smoorverliefd op Don José, die verlangend terugdenkt aan zijn dorp en geen oog heeft voor Micaela.
In de operaliteratuur hebben we vaak te maken met “testosteron-gestuurde” tenorpartijen. Of het nu gaat om het jeugdige Italiaanse type heldentenor zoals de Radames of het Wagner-type heldentenor zoals de Tristan. Dit is niet het geval in Carmen. Don Jose, hoewel hij een militair is, wordt gekenmerkt door zijn meer kwetsbare trekken. En dit is hoe de muziek is geschreven.
Luister naar Placido Domingo als hij het “Parle-moi de ma mère” prachtig zacht en gevoelig zingt. Deze scène is eigenlijk onwerkelijk. De librettisten van Carmen, Meilhac en Halévy, schreven vaak de libretto’s voor Offenbachs komische opera’s.
Synopsis: Micaela brengt Don José een brief van zijn zieke moeder. Micaela is tot over haar oren verliefd op Don José en hunkert naar een enkele kus en de (simpele?) Don José beseft dat niet en zingt alleen maar over zijn moeder…
Parle-moi de ma mère – Domingo / TeKanawa / Solti
Près de remparts de Sevilla – het effect van Leontyne Price
Synopsis: Er komt lawaai uit de sigarettenfabriek. Carmen heeft aangezet tot een steekpartij en Don José moet haar arresteren. Ze wordt ondervraagd door Zuniga en toont geen respect voor hem. Hij draagt Carmen over aan Don José. Carmen zingt verleidelijk over de taveerne van Lillas Pastias, waar ze haar volgende minnaar wil ontmoeten, die wel eens Don José zou kunnen zijn. Don José smelt weg …
“Près des remparts de Sevilla” is geschreven in de vorm van een séguidilla, een snelle dans in drievoudige maat. De verleidelijke muziek schommelt tussen zang en declamatie, zweeft tussen majeur en mineur, en is slechts spaarzaam georkestreerd.
Près des remparts de Sevilla (1) – Garanca
Leontyne Price was een uitstekende Carmen, zeer sensueel en exotisch. Luister naar Price in deze prachtige passage. Fischer: “Wie zo’n uitgesproken klankkarakter heeft als zij, wiens stem een ronduit seksuele geur ademt, zal niet op zijn plaats zijn als Violetta of Butterfly, als Adriana Lecouvreur of als Elisabetta in Don Carlos, maar toen zij Aida en Carmen, Leonora en Tosca, dan kon men zich moeilijk aan het effect van deze vocale roofkat onttrekken.”
Près des remparts de Sevilla (2) – Prijs
CARMEN Act 2
Entr’acte
Les tringles des systres tintaient – Een delicatesse aan het begin van akte 2
Synopsis : In de smokkelaarstaveerne van Lillas Pastia. zingt Carmen een lied dat iedereen meesleept.
Met het ingehouden ritme van een dansend flamencokoppel begint het stuk behoedzaam. Carmen begint haar lied, opnieuw met exotische harmonieën en begeleid door de syncopische beat van de tamboerijn. Met een groot crescendo ontvouwen de zang en de muziek een hypnotiserend effect. Het stuk begint in het Andante en eindigt in een furieus Presto. Bovendien voegt Bizet voortdurend instrumenten toe aan de orkestpartij, waardoor de aantrekkingskracht nog wordt versterkt.
Les tringles des sistres tintaient – Callas
Bekijk een andere versie, dit keer een live versie van de Met met Elina Garanca als Carmen. Dit is pure verleiding, nu zult u begrijpen waarom Don José zich overgeeft aan Carmen…
Les tringles des sistres tintaient (2) – Garanca
Softie vs Macho Deel 2: De macho
Synopsis: De beroemde stierenvechter Don Escamillo verschijnt. Hij ziet Carmen en maakt avances naar haar, maar zij wijst hem af. Zuniga is ook in de taveerne en kondigt aan dat hij over een uur terug zal zijn.
Er zijn verschillende meningen over hoe deze rol gezongen moet worden. Moet het eerder lyrisch gezongen worden of heroïsch en luid? Er is een prachtige anekdote om dit te illustreren. Tijdens een repetitie voor de opera Carmen brulde een zanger op zo’n manier dat Thomas Beecham zich genoodzaakt voelde tegen hem te zeggen: “Wilt u er alstublieft aan denken, meneer, dat u bent aangenomen voor de rol van Torero en niet voor de stier?”
Maar de scène is grandioos. Daarom heb ik deze scène voor u gekozen uit een prachtige verfilming met Ruggiero Raimondi als Escamillo.
Toréador – Raimondi
U hoort een tweede versie van Ernest Blanc uit Beecham’s geweldige complete opname.
Votre Toast je peux vous le rendre – Blanc/Beecham
De bloemenaria – Bizet componeert een geweldige aria
Synopsis: Twee smokkelaars willen Carmen overhalen de bergen in te trekken. Maar Carmen schrikt ze af. Ze wacht op Don José, die door Zuniga in de gevangenis is gezet omdat hij haar heeft laten ontsnappen. Als Don José verschijnt, danst Carmen een flamenco voor hem. Don José is betoverd, maar dan hoort hij een trompet voor het appèl. Hij wil vertrekken en Carmen is boos over zijn desinteresse. Ze probeert hem over te halen bij de smokkelaars te gaan, maar José wil een eerlijk soldatenleven leiden. Carmen is teleurgesteld over zo weinig moed en drijft de spot met hem. José zweert haar zijn liefde en herinnert haar aan de bloem die ze hem toewierp.
Een van de mooiste aria’s uit de operageschiedenis is de zogenaamde bloemenaria, “la fleur que tu m’avais jetée”. Ingeleid door de prachtige klanken van de Engelse hoorn, wil Don José bewijzen dat zij ongelijk heeft om aan zijn liefde te twijfelen. Het is een zeer gevarieerde aria met veel contrasterende elementen. Er zit veel psychologie in deze aria. Abbate/Parker: “De aria wordt ingeleid door een spookachtige orkestrale flashback, waarbij het steeds terugkerende thema wordt gespeeld door de Engelse hoorn, alsof dit instrument als een getemde kracht moet worden neergezet … Met de woorden “Et j’étais une chose à toi”, door Bizet voorzien van de instructie ‘pp rall e dim’, swingt José naar een hoge B en houdt die lang en ongelooflijk stil. Het is een moment dat sterk doet denken aan het einde van “Celeste Aida”. Nu klinkt de stem alsof ze in een andere sfeer is gezogen. José is zo gefascineerd door Carmen dat hij in haar muzikale wereld duikt.” Je hoort deze aria vier keer van verschillende grote zangers. Beslis maar welke je het mooist vindt.
Laten we beginnen met Domingo.
La fleur que tu m’avais jetée (1) – Domingo/Solti
De volgende is Vickers, de canadese Tenor.
La fleur que tu m’avais jetée (2) – Vickers/Karajan
en als laatste, de grote Verdi Tenor Jussi Björling.
La fleur que tu m’avais jetée (3) – Björling
Het dramatische duet van Carmen en Don José
Synopsis: Carmen beschuldigt hem ervan dat hij alleen maar liefde veinst, anders zou hij wel met haar meegaan naar de smokkelaars in de bergen. Don José ziet geen uitweg tussen zijn liefde voor Carmen en de ondenkbaarheid van een desertie, en Carmen onttrekt haar liefde aan hem.
Ze zingt en scheurt de muziek uit José’s verlangende tonale baan in haar eigen. Dit is de enige plek waar ze lange tijd samen zingen. José zingt herhaaldelijk een sierlijke melodie die uit een andere sfeer lijkt te komen, maar Carmen weigert zijn thema over te nemen; in plaats daarvan confronteert ze hem met muzikaal andere antwoorden. Slechts één keer zingen ze echt samen: als hij zijn prachtige, beklijvende zin ‘Carmen il est temps encore’ herhaalt. Al snel zingt Carmen, terwijl José tegen alle rede in nog steeds liefdeslyriek produceert, melodieloze enkele noten en komt ze pas tot een enkele spectaculaire hoge cadens als ze er een eind aan dreigt te maken met haar meest besliste ‘Nee’: ‘Jamais Carmen ne cédra’.” (Abbate/Parker)
Non, tu ne m’aimes pas – Gedda / LosAngeles / Beecham
Synospis: Nu verschijnt Zuniga. Don José krijgt een handgemeen met zijn meerdere en kan nu niet anders dan zich bij de smokkelaars voegen. De twee smokkelaars houden de officier met hun pistolen op afstand terwijl Don José en Carmen ontsnappen.
Bel Officier – Troyanos
CARMEN Act 3
Synopsis: In de bergen met de smokkelaars.
Écoute, écoute, compagnon – Karajan
Het Tarot-Trio
Synopsis: Don José en Carmen zijn al maanden samen en maken steeds vaker ruzie. José vertrekt naar zijn moeder in een nabijgelegen dorp. Carmen is bij Frasquita en Mercedes. Ze leggen tarotkaarten en Carmen ziet daarin haar en José’s naderende dood.
Meloenen! Coupons! – Garanca / Caballero / Eddy
Synopsis: De smokkelaars hebben de weg verkend, nu is het aan de vrouwen om de douanebeambten af te leiden. Zij verlaten de plaats en Don José blijft achter om de goederen te bewaken.
Op dit punt schreef Bizet een virtuoos concertato van de drie vrouwen en het vrouwenkoor, begeleid door prachtige blaasinstrumenten.
Quant au douanier – Solti
Micaela’s aria
Synopsis: Micaela komt aan in de bergen waar José met de smokkelaars woont. Ze is nog steeds verliefd op Don José, maar is bang voor deze omgeving en voor Carmen. Ze moedigt zichzelf aan dat ze niet bang hoeft te zijn voor Carmen.
Bizet leidt dit stuk in met een kort, prachtig hoornmotief. De begeleidende hoorns en de voluptueuze gedempte strijkers scheppen een ontroerende sfeer.
Je dis que rien ne m’épouvante – Price
Een andere overtuigende opname is te horen van Kiri Te Kanawa, die een meer expressieve dan dromerige Micaela vertolkt met een prachtig legato en de lichtgevende hoge noten.
Je dis que rien ne m’épouvante – Te Kanawa / Karajan
Synopsis: Als Micaela in het kamp aankomt, ziet ze Escamillo aankomen en verstopt ze zich. Escamillo is voor Carmen gekomen en José ontpopt zich als haar minnaar. De twee krijgen een handgemeen. Carmen is intussen teruggekeerd en kan de ruzies nog net op tijd scheiden. Micaela komt uit haar schuilplaats en vertelt José dat zijn moeder stervende is en verlaat met José het kamp om terug te keren naar het dorp.
Bizet schildert een Spaanse sfeer
Bizet is nooit van zijn leven naar Spanje gereisd, maar hij heeft wel veel Spaanse muzikale kleur weten te vangen. In gedachten zie je het feestelijke Spanje aan je voorbij trekken. Bizet heeft de hoofdmelodie uit een Andalusisch liedje genomen en het verrukkelijk georkestreerd.
Entracte – Beecham
CARMEN Act 4
Synopsis: Er heerst een feestelijke sfeer voor de arena van Sevilla. Het team van stierenvechters komt glorieus aan. Carmen verschijnt aan Escamillo’s zijde.
Dit beroemde stuk is ook bekend onder de naam “Cuadrilla”, naar de naam van de stierenvechtersploeg. We horen de thema’s van de ouverture in deze grandioze massascène.
Hier in een feestelijke versie van de Arena di Verona.
Les voici – Arena di Verona
Carmen’s dood in Sevilla
Synopsis: Escamillo komt de arena binnen en Carmen ziet Don José, die gekomen is om haar terug te halen. Voor de arena vertelt ze hem dat de relatie voorbij is. José smeekt haar, maar Carmen gooit de ring voor zijn voeten. Dit is te veel voor hem, en hij steekt Carmen met een mes.
Bizet heeft een dramatische slotscène gecomponeerd. Het eerste deel is recitatief gecomponeerd. Als Carmen “Tout est fini!” naar hem gooit, probeert hij een tedere melodie. Maar wanneer zij de relatie verbreekt, verandert de orkestklank in frenetieke staccato van de blazers en een nerveuze strijkersklank. Op de achtergrond van stierenvechtersmuziek vindt de moord op de razende José plaats.
C’est toi…il est… Viva – Callas/GeddaC’est toi…il est… Viva – Callas/Gedda
opname-aanbeveling
De RCA-opname boeit door het voortreffelijke Carmen:
RCA met Leontyne Price, Franco Corelli, Robert Merrill en Mirella Freni onder leiding van Herbert von Karajan en het Orkest en Koor van de Weense Staatsopera.
De Decca-opname betovert met de voortreffelijke Don José:
DECCA met Tatjana Troyanos, Placido Domingo, Jose van Dam en Kiri te Kanawa onder leiding van Herbert von Karajan en het Londens Filharmonisch Orkest en het John Aldis Koor.
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over CARMEN van Georges Bizet
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!