Online operagids en synopsis bij Verdi’s MACBETH
Als het succes van een opera zou worden bepaald door zijn grootsheid, zou Macbeth vooraan staan bij de operagangers. Misschien is het het ontbreken van een liefdesverhaal (de Italianen noemen Verdi’s Macbeth “l’opera senza amore”) dat de populariteit van dit werk in de weg staat. Aan de muziek kan het niet liggen. Het werk kent geen zwakke minuut en boeit de luisteraar van het begin tot het einde. Het staat muzikaal en artistiek op gelijke voet met Verdi’s twee andere Shakespeare werken, Otello en Falstaff.
Inhoud
Akte I (Hekkenscène, Duet en Moordscène)
Akte II (De dood van Banco, scène Banket)
Akte III (Heksenscène, Duet-scène)
Akte IV (Slaapwandelscène, Dood van Macbeth, Finale)
Highlights
Coro di streghe (Hekkenscène Act I)
Vieni! t’affretta accendere… Or tutti sorgete
Fatal mia donna (Duet 1e akte)
Una macchia è qui tuttora (Slaapwandelscène)
Pietà, rispetto, amore, conforte ai di cadenti
Opname aanbeveling
Rollen en Synopsis van MACBETH
Première
Florence, 1847
Libretto
Francesco Maria Piave en Andrea Maffei gebaseerd op het gelijknamige drama van William Shakespeare
Hoofdrollen
Macbeth, Lady Macbeth zijn vrouw (sopraan of mezzo-sopraan) - Banco, bevelhebber van de Schotse koning (bas) - Macduff, Schots edelman (tenor) - Malcolm, Koning Duncan's zoon (tenor)
Opname-aanbeveling
DG met Shirley Verrett, Piero Cappuccilli en Placido Domingo onder leiding van Claudio Abbado en het Koor en Orkest van La Scala, Milaan. Vooral vanwege Maria Callas is de volgende opname ook zeer aan te bevelen: EMI, Maria Callas, Gino Penno en Enzo Mascherini o.l.v. Victor de Sabata en het Koor en Orkest van La Scala, Milaan.
Verdi overwint een persoonlijke crisis
Verdi was 33 jaar oud toen hij aan Macbeth begon te schrijven. Hij bevond zich geestelijk en lichamelijk in een diepe crisis. De dood van zijn vrouw en kinderen en het gebrek aan professionele erkenning hadden sporen nagelaten. Deze crisis barstte in de vorm van Macbeth uit tot een immense artistieke productiviteit.
In biografisch opzicht behoort Macbeth tot Verdi’s vroege werken, maar muzikaal en muzikaal-dramatisch gezien maakte Verdi met deze opera een enorme sprong voorwaarts. Het is fascinerend dat dit werk uit het niets komt, en dat er geen voorganger is. Noch in Verdi’s werk, noch in een werk van een andere componist.
Pavesi’s libretto en het werk van Shakespeare
Verdi was al op jonge leeftijd een vurig bewonderaar van de Engelse toneelschrijver. Maar een één-op-één overname van de plot was onmogelijk. Om Macbeth “geschikt voor opera” te maken moesten Verdi en Piave het werk van Shakespeare drastisch inkorten en zich concentreren op enkele scènes. Zij voegden ook verschillende nieuwe passages toe om geschikte muziek-dramatische scènes te krijgen. Gedeeltelijk grepen zij op deze manier in de plot in. Zo vertrouwden zij bijvoorbeeld alle misdaadbeslissingen toe aan de persoon van Lady Macbeth om een maximaal toneeleffect te creëren. In Verdi’s werk is de Lady Macbeth duidelijk de hoofdpersoon, terwijl in het literaire model deze rol was toebedeeld aan Macbeth.
Macbeth was Piave’s derde libretto voor Verdi. Verdi waardeerde zijn betrouwbaarheid, maar geloofde niet dat Piave in staat was echt vernieuwende teksten te schrijven. Hij gaf Pavesi herhaaldelijk de opdracht om een korte en pakkende taal te gebruiken. Verdi ging zelfs zo ver dat hij delen van zijn teksten door een andere tekstdichter liet herzien. Uiteindelijk vormde Piave een grote inspiratiebron voor de muziek en slaagde het tweetal erin om met tekst en muziek de demon van Shakespeare’s origineel te vangen.
Verdi’s muziekdrama
Verdi was altijd een componist die het grootste belang hechtte aan de tekst. In 1847 schreef hij in een brief dat hij muziek wilde maken “die gebonden is aan het woord en de situatie; en ik wens dat de kunstenaars deze mijn ideeën precies begrijpen, dus ik wens dat de kunstenaars de dichter meer dienen dan de componist”. Een interessante opmerking van Verdi werd opgetekend door Marcello Conati: “Toen we bij Wagner aankwamen, merkte Verdi op dat dit grote genie de opera een onschatbare dienst had bewezen, omdat hij de moed had gehad los te breken van de traditie van de nummeropera. In zijn Macbeth had ook hij geprobeerd muziek en drama te versmelten, maar in tegenstelling tot Wagner was hij niet in staat zijn eigen libretti te schrijven.”
De “Tinta musicale” van Macbeth
Verdi schreef Macbeth voor impresario Lanari, die openstond voor experimenten en Verdi de ruimte gaf om het ongewone te creëren.
Verdi’s ingenieuze strategie om elke opera een eigen muzikale kleur te geven (hij noemde het “tinta musicale”) wierp in Macbeth zijn vruchten af in de hoogste mate. Waaruit bestaat de tinta van Macbeth? Enerzijds zijn er de sombere scènes van de waanzin en de heksen. Anderzijds worden de hoofdrollen niet gespeeld door de klassieke tenor en sopraan, maar door een bariton met een diepe stem en donkere klank en een mezzo wier stem de donkerste kleuren kan voortbrengen.
Het koor maakt het werk tot een driehoeksverhouding
Rossini benadrukte altijd het sterke effect van Verdi’s muziek in duistere werken. In Macbeth doen scènes van heksen, visioenen en waanzin de luisteraar huiveren. Verdi gebruikte het koor zeer effectief, en men kan veronderstellen dat hij de derde hoofdrol in dit werk toekende aan het heksenkoor, dat, zonder het onderwerp van een liefdesverhaal te zijn, ons naar een driehoeksverhaal leidt. De man overgeleverd aan de genade van twee vrouwelijke machten.
De politieke achtergrond
Natuurlijk past Macbeth in het politieke schema van Verdi. Het is een verhaal van een tiran (Macbeth) die een constitutieve democratie met een “verlichte” koning (Duncan) in de weg staat. Zo gaf Verdi deze opera ook een vrijheidskoor (Patria opressa).
De première
Verdi noemde de opvoering later “geen fiasco”. In feite had hij 38 gordijngesprekken. Het werk verspreidde zich vanaf het begin, hoewel niet zo snel als de al snel volgende “Trilogia popolare” (Traviata, Rigoletto, Trovatore), die Macbeth naar de achtergrond verdrong en het werk uiteindelijk bijna van het toneel verbannen had.
Verdi’s geliefde kind
Verdi had zijn hele leven te lijden onder de gereserveerde ontvangst van een werk dat hem zo na aan het hart lag. Zijn genegenheid voor dit werk bleek ook uit het feit dat hij het opdroeg aan zijn geliefde beschermheer Antonio Barezzi. Een revisie 20 jaar na de première kon daar niets aan veranderen. Deze versie voor Parijs kon niet de overhand krijgen, en de eerste (Florentijnse) versie bleef de meest uitgevoerde.
MACBETH Act 1
Overture – Chailly
De verschijning van de heksen
Synopsis: De heksen hebben zich verzameld in een bos
De verschijning van de heksen verbaast met verrassende wisselingen van majeur naar mineur en snel wisselende tempi en ritmes.
Verdi plaatste het Heksenkoor bewust aan het begin. Hij wilde de muzikale kleur van het werk meteen aan het begin vastleggen (zie het gedeelte in de inleiding tot de “Tinta musicale” van dit werk).
Coro di streghe – Abbado
Synopsis: Macbeth en Banco zijn op weg naar huis van een zegevierende veldslag en ontmoeten de heksen. Zij voorspellen Macbeth dat hij de heerser van Caudor zal worden en later tot koning van Schotland gekroond zal worden. Banco vraagt naar zijn lot. De heksen profeteren dat hij geen koning zal worden, maar dat van koningen de vader. Een boodschapper verschijnt en kondigt aan dat de heerser van Caudor terechtgesteld is en dat Macbeth zijn plaats zal innemen. Het eerste deel van de voorspelling is uitgekomen, en Macbeth is nog maar één stap verwijderd van de kroon. Macbeth wordt bleek en denkt aan moord. Banco voelt dat Macbeth veranderd is.
Due vaticini compiuti or sono – Morris / Bruson
Synopsis: De heksen verdwijnen.
De verschijning van de heksen in een vurige vertolking van Ricardo Muti.
S’allontanarono – Muti
Verdi’s kijk op de rol van Lady Macbeth
Synopsis: In het kasteel leest Lady Macbeth een brief van haar man. Ze verneemt over het orakel van de heksen. Macbeth wil weten of zij bereid is over lijken te lopen om de koninklijke troon te bestijgen. Haar ambitie is grenzeloos, ze wil alles doen wat in haar macht ligt om haar man te helpen de koninklijke kroon te bemachtigen. Een bediende verschijnt en kondigt aan dat de koning hen een bezoek zal brengen in het kasteel. Een moordcomplot krijgt vorm.
Verdi eiste dat de Lady Macbeth de inhoud van de brief zou declameren en niet zou zingen. Dat de componist de prima donna bij haar eerste optreden een brief liet voorlezen in plaats van haar te laten schitteren met een bravoure aria was in die tijd ongehoord. Bovendien eiste Verdi dat Marianna Barbieri-Nini, de Lady Macbeth van de première, zijn opvatting van de rol consequent lelijk zou maken (wat in een brief is gedocumenteerd).
We horen deze aria in 3 versies. We beginnen met Maria Callas.
Het jaar 1952 was misschien wel Maria Callas’ meest glorieuze jaar in haar professionele carrière. In dit jaar vestigde zij zich eindelijk als assoluta. Op 7 november 1952 zong Maria Callas één van de belangrijkste optredens uit haar carrière. Macbeth was gepland als de seizoensopener van La Scala. Haar Lady Macbeth was sensationeel en de hype rond haar veranderde in een Callas-manie.
Karl Böhm noemde de Griekse vrouw ooit “de grootste tragische actrice ter wereld”. De interpretatie van de volgende aria laat de luisteraar de juistheid van zijn uitspraak ervaren. Geen andere zangeres had de mogelijkheden waarover Callas beschikte om de Lady Macbeth dramatisch en muzikaal tot in de kleinste details grandioos neer te zetten. Het is aan haar te danken dat deze opera weer op het repertoire is gekomen.
Vieni! t’affretta accendere… Of tutti sorgete (1) – Callas
Voor de geïnteresseerden heb ik ook de tweede grote en levendige opname van Callas bijgevoegd, die zij 8 maanden eerder in een recital had gezongen. Het tempo ligt iets lager.
Vieni! t’affretta accendere… Of tutti sorgete (2) – Callas
Shirley Verrett verrukt als Lady Macbeth in de opname van Abbado als duivelse dame.
Vieni! t’affretta accendere… Or tutti sorgete (3) – Verrett
Een “muzikale echtelijke ruzie”
Synopsis: Terug in het kasteel aarzelt Macbeth nog steeds om de noodlottige stap te zetten, maar hij heeft niets om zijn vrouw tegen te spreken. Uiteindelijk stemt hij toe in de stap, mede gedreven door zijn eigen ambitie. De koning verschijnt met zijn gevolg en ‘s nachts steekt Macbeth hem neer in zijn bed. Van nu af aan wordt hij gekweld door de herinnering aan deze daad en hij weet dat hij nooit meer rustig zal kunnen slapen. Zijn vrouw begrijpt zijn gewetenskwelling niet.
Voor Verdi was dit duet een van de sleutelscènes van de opera. Hij schreef in een brief: “Het duet tussen de Lady en Macbeth en de nachtwandelingscène zijn de twee belangrijkste delen van de opera. Ze mogen absoluut niet gezongen worden. Ze moeten in actie worden omgezet en met een holle, omfloerste stem worden voorgedragen, anders hebben ze geen enkel effect.”
Verdi was meedogenloos in de voorbereiding van de première, de zangeres Barbieri-Nini meldde dat hij deze scène 150 keer met haar had gerepeteerd. Verdi’s reputatie als “tiran” begon met deze opera.
De moord is niet zichtbaar op het toneel. Slechts een kort dramatisch motief in “tutto è finito” zinspeelt op de misdaad. Dit onrustige motief in de violen onderstreept het duet “fatal mia donna” van Macbeth en zijn vrouw.
In hun boek “A Story of the Opera”, beschrijven Abbate/Parker deze scène als een “muzikale echtelijke ruzie”: “Beide figuren articuleren zich overwegend in hakkelige frasen. In de eerste twee delen doet Macbeth sporadisch pogingen om meer traditionele expressie-elementen te introduceren, maar beide keren valt Lady Macbeth hem in de rede, legt hem zelfs het zwijgen op. Dat haar overspannen coloraturen terugkeren is ongewoon en draagt bij tot de indruk dat het hele duet één muzikale echtelijke ruzie is. Wat van oudsher een decoratieve en versierende functie had, markeert hier hysterie”.
Fatal mia donna – Verrett / Cappuccilli
Synopsis: Macduff vindt de koning dood in bed. Het nieuws verspreidt zich door het kasteel en iedereen wordt met afschuw vervuld.
Schiudi, inferno, la bocca ed inghiotti – Muti
MACBETH Act 2
Synopsis: De verdenking valt op de erfgenaam van de troon, Malcolm. Als hij naar Engeland vlucht, is de weg vrij voor Macbeth. Hij krijgt de koninklijke titel, maar voelt zich bedreigd door de voorspelling van de heksen. Samen met zijn vrouw besluit hij meer bloed te laten vloeien.
De aria “la luce langue” is een van de passages die Verdi schreef voor de tweede (Parijse) versie en die zijn weg vond naar latere producties. De aria met zijn chromatismen hielp om het demonische karakter van Lady Macbeth te onderstrepen.
We horen deze aria gezongen door Maria Callas. In de woorden van Kesting (“Maria Callas”): “De manier waarop zij ‘nuovo delitto’ en ‘è neccessario’ zingt gaat veel verder dan het dynamische contrast: het is de waanzin van politieke ambitie getransformeerd in een klankfiguur”.
La luce langue, il faro spegnesi – Callas
De hinderlaag
Synopsis: In een bos. Huurmoordenaars hebben zich verzameld om Banco en zijn zoon in een hinderlaag te laten lopen.
Chi oso mandarvi a voi – Minnesota Opera
Synopsis: Ze zijn op weg naar het kasteel van Macbeth. Banco vindt de dood, maar zijn zoon ontsnapt.
Studia il passo – Colombara
Lady Macbeth’s brindisi
Synopsis: Tussen wordt in het kasteel een banket gehouden. Lady Macbeth verwelkomt de gasten met een Brindisi.
Met dit grote drinklied (een uitvinding van Verdi en Piave) schetst Verdi het beeld van een vrouw zonder scrupules die een vrolijk lied zingt terwijl de gruwelijke misdaad zich in het bos afspeelt.
We horen het drinklied in de vertolking van Shirley Verrett. Met de rol van Lady Macbeth stapte Verrett in de jaren zeventig over van mezzo naar sopraan. Dit veroorzaakte een sensatie, omdat het vocale pad gewoonlijk wordt omgekeerd, omdat de stem dieper wordt naarmate ze ouder wordt en de elasticiteit van de hoogte verliest. Verrett had een donkere, mooie stem, die slanker, maar beweeglijker was dan die van andere dramatische sopranen, wat de coloraturen van deze aria ten goede kwam.
Si colmi il calice (1) – Verrett
Anna Netrebko nam in 2018 het roldebuut van Lady Macbeth op zich. De rol paste perfect in de ontwikkeling van haar stem, die in de voorgaande jaren donkerder was geworden maar de vocale kracht voor deze rol behield.
Si colmi il calice (2) – Netrebko
De waanzinsscène van Macbeth
Synopsis: Hypocriet meldt Macbeth de gasten dat Banco nog steeds vermist is. In het geheim wordt hem verteld dat Banco is vermoord en dat zijn zoon is ontsnapt. Plotseling wordt hij overvallen door een visioen. Hij ziet de gestalte van Banco op de stoel naast hem en hij begint met hem te praten. Met afgrijzen beseffen de gasten dat een overnachtende koning met een spook praat. Zijn vrouw probeert de situatie nog te redden met een drinkgelag, maar Macbeth verliest volledig zijn zelfbeheersing.
De eerste Macbeth was Felice Varesi. Verdi had veel waardering voor hem en hij werd later de eerste Rigoletto en Germont-Père. In een brief ging Verdi zelfs zo ver dat hij de compositie van Macbeth liet afhangen van de vraag of Varesi beschikbaar was voor de rol. Wat Verdi vooral in hem waardeerde was zijn acteerwerk en intelligentie. Verder “dat hij klein en lelijk was. Het doet er niet toe dat hij niet elke noot kan raken, want het grootste deel van de rol is declamatie.”
Cappuccillis’ opvatting van de rol zou zeker in de smaak zijn gevallen bij Verdi. We horen zijn introverte, donkere interpretatie van Macbeth.
Va’ spirto d’abisso – Cappuccilli
MACBETH Act 3
De profetieën van de verschijningen
Synopsis: Macbeth besluit de heksen te bezoeken om meer te weten te komen over hun profetieën.
Tre volte miagola la gatta in fregola
Synopsis: Tussen de heksen zijn drie verschijningen die de profetieën aankondigen. De eerste waarschuwt hem op te passen voor Macduff. De tweede waarschuwt dat geen enkele uit een vrouw geboren man hem kwaad kan doen. De derde, dat hij onoverwinnelijk is totdat een woud als een leger oprukt om aan te vallen.
Finché appelli – Bruson
Synopsis: Eindelijk verschijnen acht koningen, die hem voorbijgaan, wiens laatste banco is. Macbeth ziet zijn angsten bevestigd en stort in.
Piero Cappuccilli was een van de grote Verdi-baritons van de tweede helft van de 20e eeuw. Zijn Macbeth onder Abbado was een van zijn beste opnames. Zijn vocale artisticiteit zoals het legato en het coherente rolportret zijn overtuigend.
Fuggi regal fantasma – Cappuccilli
Synopsis: Als hij wakker wordt, is zijn vrouw bij hem. Hij vertelt haar de profetie en ze besluiten Macduff, Malcolm en hun families uit de weg te ruimen.
Verdi componeerde het dramatische duet “Ora di morte” voor deze scène.
We horen het in de vertolking van twee grote zangers. Een van de meest gerenommeerde Lady Macbeth na de oorlog was Leonie Rysanek. De Oostenrijkse zangeres was een gepassioneerde vertolkster met vuur. We horen haar met Leonard Warren in dit duet uit de derde akte.
Verdi componeerde het dramatische duet “Ora di morte” voor deze scène.
We horen het in de vertolking van twee grote zangers. Een van de meest gerenommeerde Lady Macbeth na de oorlog was Leonie Rysanek. De Oostenrijkse zangeres was een gepassioneerde vertolkster met vuur. We horen haar met Leonard Warren in dit duet van de derde akte.
Ora di morte e di vendetta – Rysanek / Warren
MACBETH Act 4
Een vaderlandse hymne van Verdi
Synopsis: Macduff en zijn troepen bivakkeren langs de grens. Ze rouwen om hun ballingschap en om het lot van hun door Macbeth geterroriseerde land.
In klassieke stijl componeerde Verdi met “Patria oppressa” een stuk dat niet in de laatste plaats om politieke redenen beroemd werd als een nostalgische vaderlandse hymne.
Patria oppressa – Abbado
Synopsis: Macduff wist zichzelf te redden, maar zijn familie werd vernietigd.
We horen deze aria van Macduff in de glorieuze vertolking van de jonge stem van Placido Domingo in de Abbado opname uit 1976.
O figli, o figli miei… Ah, la paterna mano – Domingo
Synopsis: Het leger heeft zich aangesloten bij de troepen van Malcolm. Ze camoufleren zich met takken uit het woud van Birnam en rukken op naar het kasteel van Macbeth.
La patria tradita
De grote slaapwandelscène
Synopsis: In het kasteel wordt Lady Macbeth gekweld door visioenen. In een toestand van geestelijke ontreddering probeert ze denkbeeldige bloedvlekken van haar handen te vegen.
Verdi eiste expliciet dat de Lady Macbeth van de première “lelijk” zou zingen. Een zangeres die oorspronkelijk voor deze rol bedoeld was, werd door Verdi expliciet geweigerd, omdat zij “te mooi zong en als de slaapwandelscène niet zou werken, zou de hele opera geruïneerd worden”. Verbazingwekkende woorden in een tijd waarin Donizetti nog leefde en Bellini nog niet zo lang dood was! De aria eindigt met een prachtige “fil di voce”, een op hoogte stervend geluid, dat de stem naar de hoge Des brengt.
We horen deze beroemde slaapwandelscène in twee interpretaties.
Critici zijn het erover eens dat Maria Callas’ vertolking van deze scène een van de grootste is in de opnamegeschiedenis van de operamuziek. Ardoin sprak van “een van de meest beschrijvende zangmomenten die ooit op plaat zijn vastgelegd” en Kesting zei dat “zelfs bij herhaaldelijk luisteren er geen einde komt aan de rijkdom van tonale, gesturale details. Slechts één persoon, Verdi zelf, had hiervan kunnen dromen”.
Una macchia è qui tuttora (1) – Callas
Leonie Rysanek’s rol-portret van Lady Macbeth was dat van een woedende en energieke vrouw. De slaapwandelscène is extatisch en eindigt in een spectaculaire slotnoot.
Una macchia è qui tuttora (2) – Rysanek
Synopsis: Macbeth beseft dat de profetieën langzamerhand in vervulling gaan en vermoedt dat hij spoedig zal sterven.
Verdi liet de kans niet voorbijgaan om de bariton een effectieve slotaria te geven. Na een paar recitatiefachtige openingsmaten begint een langzame cantilena.
We horen de aria in 2 interpretaties.
De Amerikaanse Verdi-bariton bij uitstek was Leonard Warren. Zijn stem was meer dramatisch dan mooi, en gezegend met een ongelooflijke kracht, wat de rol van Macbeth zeer ten goede kwam.
Pietà, rispetto, amore, conforte ai di cadenti (1) – Warren
Een tweede expressieve versie door Hvorostovsky.
Pietà, rispetto, amore, conforte ai di cadenti (2) – Hvorostovsky
Synopsis: Apathetisch neemt hij kennis van de dood van zijn vrouw. Als hem wordt verteld dat het woud van Birnam oprukt naar het kasteel wil hij zijn laatste gevecht leveren. Als hij in een duel met Macduff verneemt dat zijn tegenstander met een keizersnede ter wereld is gekomen, komt de laatste voorspelling uit en valt hij in het duel. De troepen vieren de overwinning en Malcolm wordt gekroond tot de nieuwe koning.
De opera eindigt met een hymne uit de tweede Parijse versie. Het vervangt de sterfscène van Macbeth.
Inno di vittoria – Abbado
Opname aanbeveling van de opera MACBETH
DG met Shirley Verrett, Piero Cappuccilli en Placido Domingo o.l.v. Claudio Abbado en het Koor en Orkest van La Scala Milaan.
Vooral vanwege Maria Callas is ook de volgende opname een aanrader:
EMI met Maria Callas en Enzo Mascherini onder leiding van Victor de Sabata en het Koor en Orkest van La Scala Milaan.
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over MACBETH van Giuseppe Verdi.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!