DE RING VAN DE NIBELUNG van Richard Wagner – de opera gids en synopsis

 

Online operagids en synopsis bij Wagner’s RING VAN DE NIBELUNG

De Ring van de Nibelung is een totaalkunstwerk dat zich kan meten met werken uit de wereldliteratuur, zoals de Ilias van Homerus of de Divina Commedia van Dante. Het is verbazingwekkend hoe homogeen dit werk op ons overkomt, dat in een periode van 25 jaar en in een complex ontwikkelingsproces tot stand is gekomen.

 

 

 

Inhoud

Synopsis

Commentaar

Voorafgaande gebeurtenissen

Rheingold

De Walkure

Siegfried

Godenschemering

 

Highlights

♪ Vorspiel (Rijngoud)

♪ Weiche Wotan Weiche (Rijngoud)

♪ Abendlich strahlt der Sonne Auge (Rijngoud)

♪ Rheingold! Rheingold! Reines Gold (Finale) (Rijngoud)

♪ Der Männer Sippe (De Walkure)

♪ Nothung (De Walkure)

♪ Winterstürme wichen dem Wonnemond (De Walkure)

♪ Ritt der Walküren (De Walkure)

♪ Leb wohl, du kühnes herrliches Kind (De Walkure)

♪ Notung! Notung! Neidliches Schwert (Siegfried)

♪ Hoho! Hohei! Hahei! (Siegfried)

♪ Waldweben (Siegfried)

♪ Heil dir, Sonne (Siegfried)

♪ Ewig war ich, ewig bin ich (Siegfried)

Zu neuen Taten (Schemering der Goden)

O heilige Götter (Schemering der Goden)

Siegfrieds Rijnreis (Godenschemering)

Hoiho! Hoihoo! (Schemering der Goden)

Auf Gunther, edler Gibichung (Schemering der Goden)

Frau Sonne sendet lichte Strahlen (Schemering der Goden)

Heil dir, Gunther (Schemering der Goden)

Brünnhilde, heilige Braut (Schemering der Goden)

Siegfrieds Trauermarsch (Godenschemering)

Flieget heim ihr Raben … Grane mein Ross sei mir gegrüsst (Schemering der Goden)

 

Opname-aanbeveling

Opname-aanbeveling

 

 

 

 

 

 

Premiere

Bayreuth, 1876

Libretto

Richard Wagner, gebaseerd op een grote verscheidenheid aan primaire bronnen. De belangrijkste zijn: Griekse mythologie, de Noordse Edda saga en Völsung saga, en het Duitse Nibelungenlied.

De hoofdrollen

Wellgunde, Flosshilde en Woglinde, zeemeerminnen en Rijndochters, hoeders van het Rijngoud (Mezzosoprano / Alto / Soprano) - Wotan / Wanderer, god en heerser over de wereld (Bariton) - Fricka, godin van het huwelijk en echtgenote van Wotan (Soprano) - Freia, godin en bewaakster van de appels van de eeuwige jeugd, zuster van Fricka (Mezzosoprano) - Donner en Froh, goden en broers van Fricka (Bariton / Tenor) - Erda, zieneres en moeder van de Nornen (alt) - Loge, halfgod en assistent van Wotan - Fasolt en Fafner, reuzen - Alberich, Nibelunge - Mime, Nibelunge en broer van Alberich - Siegmund, zoon van Wotan en broer van Sieglinde (Tenor) - Sieglinde, vrouw van Hunding en zus van Siegmund (Sopraan) - Brünnhilde, Walkure en dochter van Wotan (Sopraan) - Hunding, echtgenoot van Sieglinde (bas) - Siegfried, zoon van Siegmund en Sieglinde (tenor) - Draak, Fafner veranderd in een draak (bas) - Waltraute, Walkure en zus van Brünnhilde (alt) - Gunther, koning van de Gibichungs (bariton) - Gutrune, zuster van Gunther (sopraan) - Hagen, Gibichung en zoon van Alberich (bas) - Norns, noodlottige vrouwen (mezzo, alto, sopraan)

Opname-aanbeveling

DECCA met Wolfgang Windgassen, Birgit Nilsson, Gottlob Frick, Christa Ludwig en Dietrich Fischer-Dieskau o.l.v. Georg Solti en de Wiener Philharmoniker.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De Ring, een lang gepland werk

Wagner was al bezig met de planning van een grootschalig werk ten tijde van de compositie van Lohengrin, aan het eind van de jaren 1840. Hij overwoog verschillende materialen, waaronder “Jezus van Nazareth”. Uiteindelijk kwam het “Lied van de Nibelungs” het meest overeen met zijn ideeën en werd het een belangrijke literaire basis. Zoals altijd begon Wagner met het libretto. Interessant genoeg begon hij met “Siegfrieds Dood” (dat later de naam Götterdämmerung, Schemering der Goden kreeg). Hij schreef de tekst van achter naar voren, zodat de tekst voor de Rheingold 1853 de laatste was die werd geschreven. Wagner ging snel aan het componeren en hij schreef de opera in 1853/54, gedeeltelijk tijdens zijn verblijf in Italië.

Hij wilde het werk pas op de planken brengen als alle vier opera’s geschreven waren. Maar Ludwig de Tweede gaf tegen Wagner’s wil de opdracht tot de première in 1869 in München, zeven jaar voor de eerste opvoering van de Ring in Bayreuth.

 

 

Bronnen

Wagner stelde de geschiedenis van de Ring samen uit een grote verscheidenheid aan originele bronnen. Te noemen zijn: Griekse mythologie, de Noorse Edda en Voelsung saga’s en het Duitse Nibelungenlied.

 

 

De taal – Wagners notenrijm

Wagner gebruikte in zijn teksten vaak het Noordse notenrijm, dat voor sommige luisteraars van zijn opera’s en de lezers van zijn teksten een bron van amusement is. Twee voorbeelden uit het lied van de Rhinemaidens in Rheingold

– Vagalaweia. Wallala weialaweia!

– Weia! Waga! Woge, du Welle, walle zur Wiege!

Wat was de reden voor deze vreemde poëzie, zelfs voor moedertaalsprekers? Wagner was een uitstekend componist van liederen. Hij was zich ervan bewust dat de Duitse taal met zijn vele medeklinkers niet de perfecte taal was voor liedteksten. Het meest storend waren de medeklinkers aan het eind van het woord. Het is dus duidelijk dat het notenrijm geen doel op zich was, maar een middel om met de Duitse taal om te gaan door de zinnen op een zangeresgerichte en zangeresvriendelijke manier te vullen met klinkers.

 

 

De leidmotieven houden het werk bijeen

De ring wordt niet langer gestructureerd door aria’s en duetten, de nummeropera maakt plaats voor het “Musikdrama”. Als belangrijk structureel element en houvast van de vier werken gebruikte Wagner leidmotieven die we in alle vier opera’s steeds weer tegenkomen. Elk belangrijk detail, of het nu personen of dingen zijn (bijvoorbeeld de camouflagehelm of het zwaard), heeft zijn muzikale formule. Wagner gebruikte deze techniek al in vroege werken, en in de Ring wordt het het belangrijkste compositorische principe. Ernst von Wolzogen, een leerling van Richard Wagner, werkte vóór de eerste opvoering van de Ring in 1876 een overzicht van de motieven uit en gaf ze namen (b.v. “Vloekmotief” of “Valhalla-motief”). Het aantal leidmotieven wordt geschat op ruim boven de honderd! De motieven (waarvan sommige slechts korte zinnen zijn) worden veranderd, met elkaar verweven, creëren weer nieuwe motieven en worden zo het stijlvormende element van de ring. Zij dienen de toehoorder als motieven om te onthouden, de gebeurtenissen op het toneel te becommentariëren en op verbanden te wijzen. Het is vergelijkbaar met de rol van de verteller, “die boven de hoofden van de personages met het publiek communiceert” (Holland, operaleider). Men spreekt ook van de semantisering van de muziek. Wagner tolereerde Wolzogen’s uitspraken maar waarschuwde tegen het reduceren van het werk tot de leidmotieven. Wagner zelf noemde ze “Errinerungsmotive” (Herinneringsmotieven). In deze operagids zullen wij ongeveer drie dozijn van de belangrijkste motieven afzonderlijk voorstellen (in de portretten van de respectievelijke werken).

 

 

De orkestratie

Wagners orkest kreeg met de Ring een enorme instrumentale omvang en gaat veel verder dan wat bijvoorbeeld voor Lohengrin nodig is. Wagner streefde echter niet naar volume, maar naar een differentiatie van klankkleuren om de expressiviteit en variatie van de motieven te maximaliseren.

 

De geschiedenis van oorsprong I/II

Wagner begon aan Siegfried te werken in 1857, 3 jaar na Rheingold en vlak na de voltooiing van de Walkure. Maar al snel begon het werk te haperen. Wagner, die permanent in financiële moeilijkheden verkeerde, was geschokt toen hij hoorde dat zijn uitgever weigerde de ring uit te geven en dat de droom van een opvoering daardoor ver weg in de toekomst lag. Het gevolg hiervan was dat er in de nabije toekomst geen geld zou vloeien. Bovendien zat Wagner midden in een liaison met Mathilde Wesendonck, waardoor zijn hoofd niet helder was voor de veeleisende geschiedenis van de Ring. Het werk aan de ring kwam tot stilstand.

 

Mathilde Wesendonck

Mathilde kwam in 1852 in Wagners leven. Hij ontmoette de 24-jarige tijdens zijn ballingschap in Zürich. Het verdere verhaal is bekend. Haar man werd zijn beschermheer in Zürich en Wagner begon een geheime relatie met Mathilde, die in de buurt woonde. In dat jaar 1857 schreef hij de beroemde Wesendonck Liederen, gebaseerd op de vijf gedichten van Mathilde, die werden gevolgd door zijn opera “Tristan en Isolde”. De plot van Tristan en Isolde is veelzeggend: Tristan (Wagner) en Isolde (Mathilde) kunnen elkaar op aarde niet ontmoeten vanwege Isolde’s relatie met koning Marke (Wesendonck). De twee vinden hun toevlucht in de liefdesdood.

De hechte band tussen de twee wordt verstoord door Wagners vrouw Minna als zij het jaar daarop een brief onderschept. De latere echtgenote Cosima wilde alle sporen van Mathilde in Wagners nalatenschap uitwissen en verbrandde ze. Zo getuigen alleen de brieven van Wagner aan Mathilde van deze relatie, waarvan Mathilde tot het einde toe beweerde, dat zij zuiver platonisch was.

 

 

De geschiedenis van het ontstaan II/II

Pas in 1869 hervatte Wagner het werk aan Siegfried (intussen was ook de Meistersinger ontstaan). Het ging om het componeren van de 3e akte (de scènes bij de Walkurerots). 1871 werd het werk eindelijk voltooid. Tussendoor waren er nog vertragingen vanwege een geschil dat Wagner had met zijn beschermheer Ludwig II, die opdracht gaf Rheingold en de Walkure tegen Wagner’s wil in München op te voeren.

 

 

De Schemering der Goden, het slot van een grote saga

De Schemering der Goden is de ontrafeling van deze enorme saga die Wagner uit tientallen bronnen heeft bijeengebracht. Het samenbrengen van dit epische verhaal en het schrijven van de bijbehorende monumentale muziek, kan met recht een prestatie van een eeuw worden genoemd. De plot van de “Ring” overspant meerdere generaties, met meer dan 20 bijfiguren die meespelen. In vrijwel geen enkel ander werk van één kunstenaar zijn zoveel personages met hun eigen persoonlijkheid en hun eigen lot gecreëerd.

1848, Op 35-jarige leeftijd begon Wagner met het werk aan de Ring van de Nibelung. Als een misdaad thriller, begon hij de poëzie vanaf het einde. Eerst noemde hij het slot eenvoudig “Siegfrieds dood”, later veranderde hij het in de titel “Godenschemering”, wat de letterlijke vertaling is van “Götterdämmerung”. In 1869 begon hij met het componeren van de Godenschemering en 5 jaar later was de toonzetting van het gedicht voltooid. 25 jaar na het begin van zijn werk aan de Ring schrijft hij de laatste maten van de muziek. Voor de Godenschemering betekent dit dat er 20 jaar is verstreken tussen de voltooiing van het libretto en de compositie, wat waarschijnlijk uniek is in de geschiedenis van de opera.

 

 

Een eigen festivaltheater in Bayreuth

Het was Wagner van meet af aan duidelijk, dat de opvoering van een dergelijk werk in bestaande theaters nauwelijks mogelijk was.

Al vroeg was het idee van een eigen festivaltheater geboren. Maar het zou nog 25 jaar duren voordat het voltooid was. Het veiligstellen van de financiering van deze enorme onderneming kostte Wagner veel werk. In 1872 verhuisden Wagner en zijn vrouw Cosima naar Bayreuth, en de bouw begon. Samen met vele mecenassen slaagde hij erin geld bijeen te brengen voor het leggen van de eerste steen van het Festspielhaus en voor de aankoop van de Villa Wahnfried. Vier jaar later wordt het Festspielhaus geopend met Rheingold. Het eerste festival vond plaats in 1876 in aanwezigheid van Keizer Wilhelm en alle Europese culturele beroemdheden en werd Wagners grootste triomf van zijn hele leven.

Met de Ring en de bouw van het Festspielhaus voltooide Wagner zijn visie van het Gesamtkunstwerk: de vereniging van de kunsten muziek, poëzie, architectuur en enscenering.

 

 

De grote visies van Wagner

Wagner putte grote visioenen uit zijn creativiteit. Voorbeelden hiervan zijn: de taferelen aan de Rijn, de hoogten van Valhalla, de smederijhallen van Nibelheim, de vuurmagie rond de slaapplaats van Brünnhilde of de finale van de Godenschemering. Elk van deze beelden (en nog veel meer) zijn momenten van fantastische kracht. Gecreëerd door een volleerd toneelschrijver. Ook nu nog stelt de opvoering van deze scènes de theaters voor grote technische en artistieke uitdagingen.

Vooral De Schemering der Goden, met zijn dichte verhaallijn en verschillende locaties, is uiterst veeleisend.

 

 

De interpretatie van de ring

De “Ring van de Nibelung” is een parabel. En aangezien het een ingenieuze parabel is, kan hij op vele manieren worden geïnterpreteerd. Aangezien de compositietijd 25 jaar van Wagners leven besloeg, kan voor de interpretatie worden geput uit vele uiteenlopende uitspraken en geschriften van Wagner. Bovendien hebben zijn opvattingen zich in de loop der jaren ontwikkeld. Zo veranderde hij van de anarchist van de jaren ’48 in de favoriet van een koning in de jaren ’60. Er bestaat geen “definitieve” interpretatie van de parabel door de meester zelf. Naar mijn mening kunnen er drie belangrijke interpretaties worden onderscheiden.

 

Interpretatie 1: de revolutie van 1848

Wagner schreef het grootste deel van de tekst in zijn wilde “revolutiejaren”, waarin heel Europa zich in de restauratiejaren na het Congres van Wenen bevond. Wagner klaagde meermaals dat de wetten van de monarchieën in dienst stonden van de machtigen. In de “revolutionaire” interpretatie vertegenwoordigen de goden de monarchieën van de Restauratiejaren, die, bedreigd door de revolutie, zich wanhopig vastklampten aan de macht met corrupte wetten. Alleen al het bestaan van goden en machtigen is een “oerzonde” (zie verder onder interpretatie van symbolen), omdat bezit in strijd is met de natuur. De reuzen en de gibichungs vertegenwoordigen de adel en de bourgeoisie, die zich willoos met de vorst hebben verzoend. De bourgeoisie kan door de vorsten (de buitenechtelijke kinderen van Wotan) worden geïnstrumentaliseerd. De Nibelungs vertegenwoordigen het eenvoudige volk, dat door de industriëlen (Alberich) tot slaaf wordt gemaakt in de beginnende industrialisatie. In zijn jonge jaren was Wagner een verklaard aanhanger van de anarchist en revolutionair Bakoenin. De revolutionair Siegfried probeert de vorst omver te werpen, maar faalt door het verzet van de heersende klasse tegen het nieuwe. Zijn dood wordt betaald door de rede van de staat, maar zijn mislukking draagt reeds de kiemen van revolutie (Valhalla’s ondergang). Goud is het symbool van de hebzucht naar bezit (zie hieronder voor de interpretatie van de symbolen)

 

Interpretatie 2: de communistische interpretatie

Net zoals de maatschappij veranderde na de revolutie van de jaren ’48, veranderde ook de interpretatie van de Ring-parabel: de politici van de constitutionele monarchen vervingen de monarchen gedeeltelijk als goden. Zij creëren nieuwe wetten die hun heerschappij veilig stellen. De magische helm stelt hen in staat zich te vermommen als vertegenwoordigers van het volk. Zwakke hoeders van de gerechtigheid zoals de Rijnmeiden (b.v. het parlement) zijn niet in staat het goud (de vrijheid) te beschermen tegen de gecorrumpeerden (politici en industriëlen). De opkomende middenklasse van de bourgeoisie (reuzen, gibichungs) is een verzameling wilsonbekwame wezens wier streven naar materieel bezit hen bepaalt. In latere jaren benadrukte Wagner meermalen hoe het proletariaat vervreemd raakte door uitbuiting en arbeidsdeling. Het hameren van de aambeelden in Nibelheim komt overeen met de fabrieksschoorstenen van de industriëlen, die daar de werkende bevolking (Nibelungs) overheersen voor hun verrijking.

 

Interpretatie 3: de kunstenaarsinterpretatie

Wagner zag zichzelf als een revolutionair kunstenaar. Zijn artistieke concepten van muzikaal drama en het “totaalkunstwerk” waren revolutionair en vonden fervente aanhangers, maar ook openlijke afwijzing. Zijn grootste en meest vormende nederlagen van zijn leven waren waarschijnlijk zijn twee pogingen om zich in Parijs te doen gelden. Zijn mislukking (Siegfried) was te wijten aan de elites (goden) en het publiek, die om culturele en financiële (goud en ring) redenen nog niet klaar waren om de muziek van de toekomst te erkennen. Hun conservatieve smaak volgde niet-creatieve muziek zoals die van b.v. Meyerbeer (Mime, Alberich, Hagen).

 

 

Verdere interpretaties

De ring is rijk aan toespelingen en symboliek en er zijn nog andere mogelijke thema’s aan te wijzen:

– De handelingen van de hoofdpersonen kunnen psychologisch op velerlei manieren worden geïnterpreteerd (liefde, hebzucht, streven naar macht, afzien, enz.)

– Uitbuiting van de natuur door de mens (groene interpretatie)

– De rol van de vrouw in een door mannen gedomineerde maatschappij

– Vervreemding van de arbeidsactiviteit van de natuur en van de mens zelf in een samenleving die gebaseerd is op arbeidsdeling

 

Interpretatie van symbolen

Goud en Ring

Als bron van geluk schept goud schoonheid en waarheid, misbruikt en gesmeed als ring (geld/bezit) schept het overheersing zonder liefde. De ring staat voor het bezit en de corruptie van mensen door bezit. Brünnhilde krijgt de ring van Siegfried als onderpand en vat hem op als symbool van haar huwelijk, dat voor Wagner echter staat voor het bezit van een ander en daarmee tegen de oorspronkelijke toestand ingaat. Door Siegfried niet vrij te laten, verhindert zij de verlossing van de wereld. Ook Siegfried heeft de mogelijkheid de ring terug te geven aan de rijnmeisjes (in de godenschemering), maar hij faalt door ontwakende hebzucht als hij de betekenis van de ring te weten komt. Beiden worden bedorven door het bezit van de ring. De ring is dus de metafoor voor bezit (b.v. geld), dat leidt tot de corruptie van de mens. Fafner wordt een monster door het bezit van geld.

Goden

Projecties van mensen die noch goed, noch slecht geboren worden, maar die hun karakter en hun mogelijkheden voor kwaad of goed kunnen veranderen. Worden vaak geïnterpreteerd als de kaste van politici.

Liefde en macht

Twee op het leven gerichte krachten worden erkend als complementair, wie liefde uitoefent doet afstand van macht, wie macht uitoefent verraadt liefde. In een notendop: Het bezit van geld en macht corrumpeert.

Natuur en liefde

Natuur en liefde is de wereld in haar oorspronkelijke staat. Liefde is een oorspronkelijke staat, die kan worden gelijkgesteld met zuiverheid en onschuld

Natuur en erfzonde

Niemand mag het recht opeisen om bezit te nemen van de natuur. Die is van iedereen. Wotan’s roof van de as van de wereld is de erfzonde. Het streven naar bezit is de kern van alle kwaad.

Magische helm

De misdaad kan worden gemaskeerd door de machtige met sluwheid, die zichzelf kan maskeren kan handelingen verrichten die de legaliteit legaal doen lijken (b.v. Siegfried maskeert zichzelf als Gunter)

De speer van Wotan

Daarin graveerde Wotan de wetten en regels die hij schiep en waarop hij zijn macht baseerde. Wotan vormde de speer uit de as van de wereld. Met de vernietiging ervan in “Siegfried” verliest Wotan de legitimiteit van zijn macht. De wet dient degene die de macht heeft en verdedigt de bezittingen.

Ilegitieme kinderen van Wotan (Siegfried, Walkuren, Siegmund, Sieglinde)

Geïnstrumentaliseerde personen van de heersende klasse om ongemerkt invloed te verwerven. Wotan mag Fafner de ring niet laten stelen. Hij laat een zogenaamd vrij man (eerst Siegmund, later Siegfried) gesteund door Brünnhilde naar de ring streven, terwijl Wotan daar met een schone lei wil staan.

 

Bekende Ring-voorstellingen: Chéreau’s eeuw-ring en Solti’s eeuw-opname

De enscenering van een volledige Ring-cyclus stelt een theater voor enorme uitdagingen. Allereerst is er de scenografie. Toen de eerste theaters de ring ensceneerden (na de Eerste Wereldoorlog) maakten de moeilijkheden een adequate enscenering vrijwel onmogelijk, en tot op de dag van vandaag drijven ze de technici tot wanhoop. Ten tweede moet een ontelbaar aantal zangers worden gerekruteerd, waarvan sommige vocale fachs hebben die slechts enkele zangers beheersen. Deze zangers worden soms jaren van tevoren geboekt. En ten derde moet er een sluitende productie met een statement worden gemaakt.

In 1976 was de filmregisseur Patrick Chéreau de eerste buitenlander die in Bayreuth een ring opvoerde. Samen met zijn dirigent-landgenoot Pierre Boulez ontwikkelde hij een socialistische interpretatie van de ring (gebaseerd op een 19e eeuwse interpretatie van G.B. Shaw), waarbij hij de handeling niet in een mythisch landschap, maar in de omgeving van een samenleving van de industriële revolutie plaatste. De enscenering leidde tot felle protesten, maar 5 jaar later werd er onder groot gejuich afscheid van genomen. Deze zogenaamde “Eeuwenring” had een enorme invloed op de regie-activiteiten in de operahuizen en werd de basis voor het volgende tijdperk van de “regisseur-opera”.

In het begin van de jaren vijftig werd het voor het eerst mogelijk om stereo-opnamen te maken. DECCA wilde de nieuwe technologie uitbuiten met een Ring-cyclus en een technisch hoogstandje creëren, dat zij met nauwgezetheid volgde. Voor het muzikale gedeelte werd Georg Solti aangetrokken. Solti wilde niet de gebruikelijke gezuiverde aanpak, maar was bereid om de extatische en romantische kanten van de Ring te laten zien. De weerklank was enorm en de platen/CD’s van de DECCA/Solti Ring behoren tot de best verkochte klassieke opnamen ooit.

 

 

 

 

Synopsis: De wereld rustte in zijn oorspronkelijke staat. Ze was niet vertroebeld door enige overheersing. Ze rustte op de wereldas. De boom was de wortel van de heilige orde. In zijn schaduw borrelde een bron, die de wereld as voedde met zijn eeuwige wijsheid. In de grond, in een mistig graf sliep Erda. De wijste van alle mensen. Een onverschrokken God met de naam Wotan zocht macht. Hij kwam drinken uit de bron van wijsheid. Een van zijn ogen betaalde hij als boete voor eeuwig. De wijsheid die hij had vergaard, wilde hij gebruiken om een nieuwe wereldorde te scheppen. Door wetten en contracten, die naar zijn wil werden ontworpen. Van de es van de wereld brak Wotan een tak af. Daarna sneed hij een schacht voor zijn speer. De contracten en wetten kerfde hij in runen in de speer. Wotan had dus de heerschappij over de wereld overgenomen. Om zijn macht te tonen en te consolideren, wilde Wotan een kasteel bouwen. Op advies van Loge gaf hij de reuzen Fafner en Fasolt opdracht het te bouwen. Als beloning beloofde Wotan hun de mooie godin Frya. De reuzen schiepen een godenburcht. Wotan noemde het Valhalla. De es viel en de bron droogde voor altijd op. Wotan liet het hout ophopen in boomstammen rond het kasteel. De vuurgod Logey zou ze aansteken als het einde van de goden naderde. De natuur was beschadigd, door Wotan’s woede tegen de essenboom. Omdat Frya de goden eeuwige jeugd garandeerde, en dus onvervangbaar voor hen was, stuurde Wotan Logey de wereld in, om een andere manier van betaling voor de reuzen te vinden.

 

 

De ouverture: de oorspronkelijke staat

De ouverture ontwikkelt zich vanuit een diep Es-groot akkoord. Acht contrabassen, een fagot en later de hoorns beginnen met een oermotief, het zogenaamde Genesis-motief. Het is de wereld in zijn oertoestand, de schepping uit het niets. We komen het zogenaamde Genesis leitmotiv tegen in deze prelude.

Muzikaal citaat: Genesis-motief

 

Na 2 minuten verandert het motief in een golvende melodie die de rivier de Rijn voorstelt die lui langs stroomt. Het is het Rijn-motief dat de wereld in zijn natuurlijke orde voorstelt.

Muziekcitaat: Rijn-motief

 

 

Wagner maakt een unieke prelude van het Es-groot akkoord. Dit akkoord blijft 136 maten lang hangen en vormt de basis voor een gigantisch crescendo, dat de luisteraar op magische wijze binnenleidt in de onderwaterwereld van de Rijnzeemeerminnen.

Het is het ontwaken uit de diepte. Om de lage Eb te kunnen spelen, moeten de contrabassen de laagste snaar van hun instrument lager stemmen dan gebruikelijk. Meer en meer instrumenten stemmen in en drijven het akkoord in golven voor zich uit, totdat het gordijn het decor van de eerste akte onthult.

Vorspiel – Solti

 

Synopsis: Op de bodem van de Rijn. De Rijndochters Woglinde, Wellgunde en Flosshilde bewaken het Rijngoud. Het bevindt zich in het midden van een rif in de Rijn. De dwerg Alberich uit het volk van de Nibelungs verschijnt. Gefascineerd kijkt hij naar de zeemeerminnen, en probeert wellustig minstens één van hen te veroveren. De drie zeemeerminnen kijken hem nieuwsgierig aan, en al snel plagen ze de onhandige dwerg.

Weia, Waga Woga du Welle – Donath / Moser / Reynolds

 

Alberich ontdekt het Rijngoud

Synopsis: Alberich ontdekt een helder licht waardoor hij magisch wordt aangetrokken. Geloofwaardig vertellen de Rijndochters hem dat daar het Rijngoud schittert in de stralen van de opkomende zon.

De schoonheid van het goud toont de wereld in zijn natuurlijke orde, niet vertroebeld door enige overheersing. De Rijngoudwachters zijn als haar bewaarsters aan geen enkele macht onderworpen. Zij bezingen de schat met het zogenaamde Rheingold-motief:

Muzikaal citaat: Rheingold Motief

 

Synopsis: Wie hem tot een ring smeedt, geeft hem de macht over de wereld, maar alleen als hij de liefde afzweert.

Alleen hij die de liefde afzweert, alleen hij die het genot van de liefde afzweert,
alleen hij kan de magie bereiken om van het goud een ring te maken

(Nur wer der Minne Macht entsagt, nur der Liebe Lust verjagt, nur der erzielt sich den Zauber, zum Reif zu zwingen das Gold)

We horen in deze scène het zogenaamde verzakingsmotief.

Musicaal citaat: motief van afzien

 

Lugt, Schwestern! Die Weckerin lacht in den Grund (Rheingold! Rheingold!)

 

Synopsis: Alberich aarzelt niet. Verbitterd over het feit dat hij geen liefde heeft gekregen van de Mermais, vervloekt hij de liefde en steelt hij het goud onder de afgrijselijke blik van de wachters.

De Rijndochters waren zorgeloos, ze konden zich niet voorstellen dat iemand voor goud de liefde zou afzweren. Ze waren er zeker van, want Alberich scheen verliefd op hen te zijn. . Maar Alberich is de verstoorder van de natuurlijke orde, wiens drijfveer hebzucht en macht is. Omdat liefde voor hem onmogelijk was, wil hij op zijn minst macht. (“Als ik geen liefde kan afpersen, dan kan ik door sluwheid genot bereiken”, “Erzwäng ich nicht Liebe – doch listig erzwäng’ ich mir Lust!”)

 

Muzikaal citaat: ringmotief

 

 

Synopsis: Een bergachtig landschap. In het godenkasteel wekt Fricka haar man Wotan. Hij is nog steeds overdonderd dat zijn kasteel Valhalla voltooid is. Nog in nevelen gehuld, staat het trots op een berg, gebouwd door de reuzen Fafner en Fasolt.

In het orkest horen we een motief dat de luisteraar door alle 4 avonden zal begeleiden. Het is het Valhalla-motief.

Muzikaal citaat: Walhalla motief

 

In deze scène horen we George London als Wotan en Kirsten Flagstadt als Fricka. London was Wieland Wagners favoriete acteur voor de vader van de goden. Zijn acteerwerk was expressief en hij was gezegend met een krachtige stem. Kirsten Flagstadt, de beroemdste Brünnhilde van de jaren dertig, zong een uitstekende Fricka in Solti’s beroemde Ring-opname uit de jaren vijftig.

Wotan, Gemahl, erwache – Flagstadt / Londen

 

Wotans Dilemma

Synopsis: Maar Wotan zit in de problemen. Hij heeft de twee reuzen de godin Freia beloofd als beloning. Fricka vermaant hem haar zuster Freia niet weg te geven, want alleen zij kan de goden verzekeren van haar eeuwige jeugd. Wotan herinnert zijn vrouw eraan dat zij het was die hem om het kasteel had gevraagd, omdat zij de beruchte bedrieger Wotan aan zich wilde binden. Freia verschijnt in gezelschap van haar broers Donner en Froh. Ze is in paniek omdat ze gehoord heeft van Wotans handelwijze. Nu moet Wotan beloven dat hij Freia niet zal weggeven.

Fricka en Wotan hebben samen geen kinderen. Dus is Fricka, als de godin van het huwelijk, afhankelijk van andere maatregelen om het huwelijk te verstevigen. Zij hoopt dat het kasteel haar man aan haar zal binden.

Freia, de godin van de liefde en de jeugd, is de enige godin die de gouden appels kan kweken die de goden de eeuwige jeugd verzekeren. Bij gebrek aan geld heeft Wotan haar als pion gegeven, wetende dat Fricka onvervangbaar is. Wotan is een gokker die altijd met hoge inzet op de overwinning speelt.

Wotan kan de betaling niet weigeren, want hij kent het belang van het contract dat hij heeft gesloten. Contracten verzekeren hem van dominantie en de speer die Wotan altijd bij zich draagt is hier een symbool van. In de speer heeft hij de runen gekerfd van de verdragen die zijn heerschappij veilig stelden. Wagner componeerde een Leitmotiv voor deze speer. We horen het motief in forte gespeeld zwaar koper. Het wordt het speer/contract motief genoemd.

Muzikaal citaat: Contract en speermotief

 

De reuzen Fafner en Fasolt verschijnen

Synopsis: De twee reuzen verschijnen. Ze verwijzen naar het kasteel dat ze hebben gebouwd en willen hun welverdiende beloning opeisen. Maar hij vertelt hen dat Freia niet beschikbaar is. Fafner en Fasolt beschuldigen Wotan ervan hen te hebben opgelicht met hun loon. Zij willen geen andere beloning.

De twee reuzen Fafner en Fasolt verschijnen onder begeleiding van een wild muzikaal motief:

Muzikaal citaat: Reuzenmotief

 

Rol van Loge

Synopsis: Nu verschijnt Loge, de sluwe halfgod van het vuur. Wotan had hem ontboden in de hoop dat hij een list zou kunnen verzinnen om hem uit de jam te bevrijden. Als hij de opdracht niet kan uitvoeren, zou hem dat zijn macht kosten. Fricka waarschuwt Wotan voor de sluwe Loge, maar Wotan vertrouwt op zijn sluwheid. Tot Wotans ontsteltenis legt Loge uit dat hij overal had gezocht, maar geen vervanger voor Freia kon vinden. Daarbij was hij op het spoor gekomen van de Rijndochters, die klaagden dat Alberich hun goud had gestolen en nu de hulp van Wotan zochten.

Loge probeert de handel “geld tegen macht” in het spel te brengen. Loge is een halfgod. Hij mag zich dan wel onder de goden bewegen, maar hij is slechts een halfgod. Dit kan geïnterpreteerd worden als dat hij enkel getolereerd wordt, omdat hij hun gewillige dienaar is. Deze stelling kan worden ondersteund door de muziek van Wagner. Het motief van Loge is diep onmuzikaal, gauche en onsympathiek. Muzikaal en psychologisch behoort hij tot het soort mensen als Alberich, Mime en Hagen.

Muzikaal citaat: Loge’s motief

 

Synopsis: Wanneer Lodge vertelt over de magie van de gesmede ring en Wotan voorstelt om hem van Alberich af te pakken om hen te beschermen tegen zijn machtsaanspraak, wil iedereen de ring voor zichzelf. Fafner en Fasolt, gegrepen door hebzucht, grijpen Freia en nemen haar als pion. Ze kondigen aan dat Freia pas zal worden vrijgelaten als Wotan hun de ring overhandigt.

 

Synopsis: Loge drijft de spot met de goden die verlamd zijn door de angst hun eeuwige jeugd te verliezen, omdat ze niet langer van Freia’s appels kunnen eten, waarvan Loge zelf nooit heeft mogen genieten. De veroudering grijpt de goden nu al aan, en Wotan moet samen met Loge op weg naar de onderwereld van Alberich om hem de ring te ontfutselen.

 

De intocht in het rijk van de Nibelungs

Synopsis: In het koninkrijk van Alberich. Zijn broer Mime moet voor Alberich een magische helm smeden, die de drager onzichtbaar maakt en hem samen met de ring macht geeft over de Nibelungs.

De scène verandert, het licht wordt donker en de muziek gaat naadloos over in het rijk van de Nibelungs. De dwergen van de Nibelungs leven in eenvoudige woningen onder de aarde, waar ze in gezwoeg de ertsen uit de grond delven.

Muzikaal citaat: Nibelung motief

 

Hier de scène van Wotans intrede in het rijk van de Nibelungs.

Nibelheim hier

 

Mime en de magische helm

Synopsis: Loge en Wotan ontmoeten de uitgeputte Mime en leren van hem over de magische kracht van de helm die Mime voor Alberich heeft moeten smeden. Met de kracht van de ring had Alberich het ijverige volk van de Nibelungs onderworpen. Alberich verschijnt. Trots op het goud, wijst hij erop dat de Nibelungs het dag na dag met hard werken voor hem opstapelen. Hij weet dat Wotan en de goden hem verachten, en hij kondigt aan dat hij zijn macht zal gebruiken om de wereld onder zijn controle te brengen. Niemand kan hem verslaan of de ring van hem stelen, want met de Tarnhelm kan hij verdwijnen of zichzelf transformeren.

Alberich is te slim af

Synopsis: Fatsoenlijk vraagt Loge hem te laten zien hoe hij kan transformeren. Trots verandert Alberich in een draak. Nu vraagt Loge hem listig of hij in iets kleins kan veranderen. Als Alberich in een pad verandert, grijpt Wotan hem en is Alberich te slim af.

 

Met de vloek van Alberich neemt het ongeluk zijn loop

Synopsis: Lodge en Wotan nemen Alberich mee naar een berg en Wotan eist dat Alberich het goud overhandigt. Zijn plan is om het goud te ruilen voor Freia en de magische helm en ring voor zichzelf te houden. Wanneer hij de ring van Alberich afpakt, wordt alle kracht aan de Nibelung ontnomen. De dwerg vervloekt de ring om de eigenaar ongeluk te brengen.

Wotan acht zich nu veilig voor gevaar. Hij kon meerdere vliegen in een klap slaan. Hij heeft de macht van Alberich kunnen breken, hij heeft het goud om de reuzen te betalen en hij is in het bezit van de ring die hem de macht geeft. Hij neemt de vloek die Alberich uitspreekt niet serieus:

“Wer ihn besitzt, den sehre die Sorge, und wer ihn nicht hat, den nage der Neid”.

“Wie het bezit, zal met zorg verteerd worden, en wie het niet heeft, zal met nijd geknaagd worden.”

Het vervloekingsmotief is te horen in het orkest:

Muzikaal citaat: vloekmotief

 

Synopsis: Freia leidt de godinnen en goden, Fafner, Fasolt en de Rhinemaidens naar de berg. Wotan toont hen trots de buitgemaakte schat. Fasolt staat erop dat het goud hoog genoeg wordt opgestapeld om haar aan het oog te onttrekken en zij staan erop dat Wotan hun de helm en de ring geeft. Maar Wotan weigert.

 

Wotan is besmet met de vloek

Synopsis: Er verschijnt een mysterieuze, gesluierde vrouw, gehuld in blauw licht. Zij maant Wotan de ring los te laten, omdat de vloek van Alberich op hem rust. Zij openbaart zich als Erda, de alwetende moeder van de wereld. De goden dringen er bij Wotan op aan haar raad op te volgen. Wotan is op de hoogte van de wijsheid van Erda en stemt toe. Hij geeft de ring aan Fasolt en Freia wordt bevrijd. Zonder het te weten is Wotan besmet geraakt met het gif van de vloek door de ring aan te raken.

Wanneer Erda verschijnt, verandert de muziek van karakter. Er klinkt een mystiek motief, het zogenaamde Erda-motief. Het is verwant aan het natuurmotief (dat we in de prelude hoorden), maar klinkt in een afgemeten tempo en in een mineurtoonaard.

Muzikaal citaat: Erda-motief

 

Wanneer Erda verdwijnt, beseft Wotan dat hij haar later moet bezoeken. Hij roept haar na “Ik moet je grijpen en alles leren” (“Dich muss ich fassen, alles erfahren”). Met haar zal hij dan de Walkuren verwekken, waaronder de prachtigste van allen: Brünnhilde.

We horen Jean Madeira als Edda, gezongen met veel dramatiek en vibrato.

Weiche Wotan Weiche – Madeira

 

De vloek van de ring vindt het eerste slachtoffer

Synopsis: Fafner en Fasolt krijgen ruzie bij het delen van de prooi. Fafner doodt zijn broer met geweld met een hamer. De vloek heeft zijn eerste slachtoffer geëist.

 

Walhalla verschijnt

Synopsis: Donner creëert een zuiverende onweersbui, de mist trekt op en ze zien het kasteel voor het eerst.

We horen het uitgelaten motief van Donner, dat met enorme kracht in de blaasinstrumenten weerklinkt.

Muzikaal citaat: Donner (Donder) motief

 

Opnieuw klinkt het Valhalla-motief, ditmaal in stralende gloed. We horen Eberhard Wagner als Wotan uit de veelgeprezen Ring van Georg Solti.

Schwüles Gedünst schwebt in der Luft

 

Synopsis: Froh laat een regenboog tevoorschijn komen, die hen dient als pad naar het kasteel.

We horen het regenboogmotief in het orkest.

Muzikaal citaat: regenboogmotief

 

Synopsis: Gegrepen door een grootse gedachte heft Wotan zijn zwaard tegen het kasteel. Hij zal de ring niet teruggeven, maar een held vrij van verdragen.

Opnieuw klinkt het speermotief, dat in de Walkure aan belang zal winnen.

Synopsis: Gevangen nadert Wotan het kasteel, hij neemt Fricka bij de hand en doopt haar nieuwe thuis Valhalla.

In 1958 besloot DECCA een complete opname van de ring te maken met Georg Solti. De weerklank was overweldigend en de opname werd een van de best verkopende in de platengeschiedenis.

We luisteren naar de stralende bas van George London, de Wotan van deze opname.

Abendlich strahlt der Sonne Auge – London

 

 

De Rhinemaidens rouwen om het verloren goud

Synopsis:Loge is met lege handen vertrokken. Hij heeft slechts spot en hoon voor de goden wier heerschappij slechts gebaseerd is op roof en geweld. Vanuit de verte hoort men de klaagzangen van de Rijndochters over het verloren goud. De goden bespotten hen en betreden plechtig en fatuoos hun nieuwe woning.

 

We horen het motief van de Rijndochters weerklinken, waarmee de vooravond van de Ring eindigt, nu in droevige mineur.

Rheingold! Rheingold! Rijngoud

 

 

 

 

 

Synopsis: Fafner heeft zich teruggetrokken in een grot. Opdat niemand hem de ring afhandig kan maken, is hij met behulp van de magische helm in een draak veranderd. Om van Erda meer over zijn lot te weten te komen, daalt Wotan tot haar af in de schoot van de wereld. Zij voorspelt hem een schandelijk einde. Om aan dit lot te ontkomen, verslaat hij Erda met zijn liefdesspreuk en verwekken zij de Walkure Brünnhilde. Zij zal hem helpen de aanval van Alberich op het godenrijk af te slaan. Wotan vreest dat Alberich de ring van Fafner zal buitmaken. Het is hem zelf verboden Fafner van zijn verdiende loon te beroven. Daarom wil hij een held verwekken die, vrij van contracten, de ring van Fafner afpakt. Bij een sterfelijke vrouw verwekt hij de broers en zussen Siegmund en Sieglinde. Hij leeft met hen tot hij op een dag zijn vrouw dood in huis aantreft en Sieglinde spoorloos is verdwenen.

 

 

 

 

 

De ouverture van Die Walküre

De eerste akte van Die Walküren is een van de grootste stukken muziektheater die ooit zijn geschreven. Het is een intense en emotionele muziek met spannende scènes en geweldige orkest- en zangpartijen. Om te beginnen luisteren we naar de ouverture.

Synopsis: Siegmund, gewond en bloedend, zoekt wanhopig beschutting in een stormachtige nacht.

Wagner droeg de prelude op aan Mathilde Wesendonck. Hij noteerde in de autograaf “G.S.M. – Gezegend zij Mathilde (Gesegnet Sei Mathilde)”. Wesendonck was zijn Isolde van de Zürichse jaren. Lees meer over deze beroemde relatie in het Opera Portret bij de opera Siegfried.

Wagners muziek leidt de toehoorders van het operahuis al snel in een gespannen, dramatische sfeer. Luister naar twee geweldige interpretaties met Erich Leinsdorf en Wilhelm Furtwängler.

Ouvertüre (1) – Leinsdorf / LSO

 

Wes Herd dies auch sei

Synopsis: Siegmund heeft de beschermende plaats bereikt en ontmoet Sieglinde.

De muziek wordt plotseling rustiger en lyrischer. We horen al veel prachtige leidmotieven in het orkest zoals het broer-zus liefdesmotief.

Kort fragment “Broederliefde motief”

 

Wes Herd dies auch sei – Lehmann / Melchior / Walter

 

 

Lotte Lehmann – stem van sensuele schoonheid

Synopsis: Hunding komt thuis en wil Siegmunds verhaal horen.

Met de entree van Hunding wordt de magische sfeer weggevaagd. Met brede staccati klinkt het Hunding-motief.

Muzikaal citaat “Hunding Motief”

Synopsis: Siegmund vertelt dat hij op een dag, toen hij thuiskwam, zijn moeder vermoord aantrof, zijn huis in brand gestoken, en zijn tweelingzus was verdwenen. Later hoorde hij dat zijn zus werd gedwongen tot een huwelijk dat ze niet wilde. Siegmund probeerde haar te verdedigen. Nu erkent Hunding Siegmund als een oude vijand. Traditiegetrouw geeft hij Siegmund het recht om de nacht door te brengen, maar daagt hem uit tot een duel voor de volgende ochtend. Sieglinde geeft Hunding een slaapmiddel en toont Siegmund een zwaard dat vastzit in een boom. Wotan had het erin geduwd en verklaarde dat het zou toebehoren aan degene die sterk genoeg was om het eruit te trekken.

In dit Walkürenportret hoort u grote Wagner-heldinnen uit verschillende tijden. Volgens veel kenners was Lotte Lehmann misschien wel de grootste. Net als Maria Callas was zij technisch niet de beste zangeres, maar combineerde een stem van sensuele schoonheid met grote expressie. “Een even genuanceerde, subtiele zang (van Sieglinde) heeft nooit bestaan ” (Fischer, Great voices). Vorm uw eigen mening en beluister het audio voorbeeld “Der Männer Sippe”!

 

Der Männer Sippe (1) – Lehmann / Melchior / Walter

 

Wagners beroemde Tenor Aria – Winterstürme wichen dem Wonnemond

Synopsis: Siegmund en Sieglinde beseffen dat ze broers en zussen zijn.

 

Franz Völker – de eerste Duitse Heldentenor

Vervolgens hoort u Franz Völker die een van de grootste Lohengrin en Siegmund van de eeuw was. Franz Völker (1899-1965) combineerde de stemkracht van een Heldentenor met een lyrische zangcultuur. Zijn biografie is nauw verbonden met de opkomst van het Derde Rijk. Zijn biografie van deze jaren was ambivalent Aan de ene kant leek hij het prototype van de Noordse held, wat hem samen met zijn grote stem tot een lieveling van het publiek maakte. Hij was Hitlers favoriete tenor in de jaren 1933-1940, toen de Führer elk jaar Bayreuth bezocht en zijn bescherming genoot. Dat had hij ook nodig, want zijn privé-leven bood aanzienlijke mogelijkheden voor aanvallen. Hij was getrouwd met een vrouw met Joodse wortels. Hij verdedigde haar tot het einde van de nazi-tijd en zij overleefde de nazi-jaren. Dat zou genoeg zijn geweest voor een optredensverbod, maar Völker was in 1938 ook veroordeeld voor homoseksuele handelingen, wat in het Derde Rijk een strafbaar feit was. Hitlers persoonlijke bescherming beschermde hem tegen een optreedverbod.

 

Winterstürme wichen dem Wonnemond – Völker

 

Synopsis: Wotan had het zwaard in de boom geduwd en verklaard dat het zal toebehoren aan degene die sterk genoeg is om het eruit te trekken. Siegmund slaagt daarin en noemt het zwaard Nothung. U kunt deze zeer dramatische passage horen in een geweldig verfilmde opvoering in een operahuis.

Siegmund heiss ich, Siegmund bin ich – Kaufmann

 

Synopsis: Siegmund is erin geslaagd het zwaard uit te trekken. Ze verenigen zich en verwekken een kind, dat later de naam Siegfried krijgt uit de familie van de Wälse. (Wälsenblut).

 

Lauritz Melchior – de grootste Wagner-tenor aller tijden

Er is één zanger die alle andere tenoren in de mannelijke hoofdrol van Siegmund overtreft: Lauritz Melchior (1899-1973). Als u hem nog nooit gehoord hebt, krijg dan een akoestische indruk van zijn stem met het stuk “Wälse”, een in de opnamegeschiedenis beroemd document waarin hij Wälse-roepen zingt met vaker 15 of meer seconden geluidsduur! Volgens vele deskundigen “is er nog nooit zo’n krachtige tenorstem geweest, met een donker timbre en tegelijkertijd zo briljant, en tot op de dag van vandaag heeft hij geen opvolger gevonden” (Scott).

Wääääääälse! – Melchior

 

“Nooit eerder was er zo’n krachtige tenorstem, met een donker timbre en tegelijkertijd zo briljant, en tot op de dag van vandaag heeft hij geen opvolger gevonden” (Scott). Luister naar Lauritz Melchior in de zwaard-scène :

Deines Auges Glut…Nothung – Melchior / Lehmann

 

Schandaal

De scène van Siegfrieds voortplanting door de twee broers en zussen was schokkend voor de bezoekers van het operahuis in die tijd. Wagner heeft in deze opera twee taboes doorbroken: incest en overspel. Voor hem stond niet de daad of de schanddaad centraal. Waar het hem om ging was dat met Siegfried een “rasechte” held zou worden geschapen.

 

Birgit Nilsson – een echte Wagner-Sopraan

Synopsis: In het rijk van de goden: Wotan heeft Brünnhilde, een van zijn dochters, de Walkuren, opgedragen Siegmund te beschermen, omdat hij Siegmund de ring van de Nibelungen heeft willen laten veroveren. Maar zijn vrouw Fricka vraagt Wotan om Hunding te steunen, omdat Wotan Siegmund bij een andere vrouw heeft verwekt. Diep bedroefd geeft hij Brünnhilde de opdracht de overwinning in het duel aan Hunding te geven.

Ik wil de beroemde Birgit Nilsson in de rol van Sieglinde niet verduisteren. Birgit Nilsson was een begenadigd Wagner-zangeres en beroemd om haar “vocale kracht”. Zij was de dominante Wagneriaanse “dramatische sopraan” van de naoorlogse periode en daarmee de opvolgster van Kirsten Flagstadt (over haar leest u verderop meer), ook al moet Kirsten Flagstadt toch iets hoger ingeschat worden. Luister maar eens naar de Nilsson “Nun zäume dein Ross, reisige Maid”.

Nun zäume dein Ross, reisige Maid – London / Nilsson / Leinsdorf

Siegmund! Sieh auf mich! – Brünhilde’s en Siegmund’s Duett

Synopsis: Siegmund en Sieglinde zijn op de vlucht. Brünhilde kondigt Siegmund aan dat hij het gevecht met Hunding niet zal overleven. Als beloning belooft ze hem met zijn dood een verhuizing naar Walhall bij zijn vader Wotan en zijn zusters de Walkureën. Maar als Siegmund hoort dat Sieglinde niet bij hem zal zijn en verder moet leven, legt hij zonder omhaal uit dat hij er in dit geval niet eens aan denkt Brünnhilde naar Walhalla te volgen, maar naar de hel te gaan, en desnoods zelf zijn geliefde Sieglinde te willen doden in plaats van met haar te moeten scheiden.

Overigens komt deze naam van “Wal” (Oudhoogduits voor oorlog) en “Kür” (vrije keuze), zij die de krijgskunst als hun bestemming kiezen en in Walhall leven.

Sieh auf mich – Nilsson / King

 

Synopsis: Brünnhilde is ongehoorzaam aan Wotan en belooft Siegmund te helpen in de strijd. Wotan moet Siegmunds zwaard in de strijd vernietigen en Hunding steekt Siegmund neer.

 

 

De rit van de Vakyiries en Kirsten Flagstadt

Synopsis: Brünhilde en Sieglinde zijn naar Walhall gevlucht om hulp te zoeken bij Brünhilde’s zuster Walkuren.

De naam van de Walkuren komt trouwens van “Wal” (Oudhoogduits voor oorlog) en “Kür” (vrije keuze), zij die de krijgskunst als hun bestemming kiezen en in Walhall wonen.

In de rit van de Walkuren (“Hojotohe”) beleeft u Kirsten Flagstadt in een absoluut beziens- en hoorwaardige filmopname.

In het eerste bedrijf maakte u kennis met Lotte Lehmann als Sieglinde. In dit tweede deel hoort u meer legendarische Wagner-heldinnen die vaak “Hochdramatische” worden genoemd, Sopranen uit de zeer dramatische Fach. Kirsten Flagstadt was een beroemde Wagner zangeres. Haar stem was vol en sterk en tegelijkertijd soepel en briljant. “Het is waar dat de dirigent van haar debuut in de Met 1935 zijn dirigeerstokje van verbazing liet vallen en de zanger van Siegmund zijn cue miste na de eerste noten van deze zangeres uit Oslo, die in Amerika volkomen onbekend was. New York had in de decennia daarvoor de belangrijkste Wagner-vertolkster meegemaakt, maar Kirsten Flagstadt bereikte een nieuwe standaard van populariteit voor zichzelf en het Wagner-repertoire, zodat er critici waren die de Amerikaanse Wagner-zorg indeelden in het tijdperk “voor en na Kirsten” (Fischer, Grosse Stimmen).

Hojotohe (1) – Flagstadt

 

Hier de Ryde van de Walkuren:

Ritt der Walküren – Leinsdorf

 

 

Wotans bestraffing van Brünnhilde

Synopsis: Brünnhilde is ongehoorzaam geweest aan de bevelen van Wotan en onderwerpt zich aan Wotans straf. Ze verliest haar godenstatus en wordt in slaap gebracht. Opdat alleen een held haar kan halen, aanvaardt Wotan dat Loge een vuur rond de slaapplaats zal leggen dat alleen een held kan doorbreken.

De grote finale van Walküre

Synopsis: Wotan neemt diep ontroerd afscheid van zijn lievelingsdochter.

In “Die Walküren” vindt u ook een van de grote slotscènes uit de operageschiedenis (“Leb wohl du kühnes herrliches Kind”). Luister hoe Wotan met tedere emotie afscheid neemt van Brünnhilde en hoe de muziek oplost in een extatisch slot. Kippenvel gegarandeerd in de opname met George London onder de grote Erich Leinsdorf.

We horen er onder meer prachtige leidmotieven in. Bij de woorden “Wie de punt van mijn speer vreest, komt nooit door het vuur” klinkt het Siegfried-thema profetisch door de koperblazers (dit verschijnt in het langere voorbeeld “Leb wohl du kühnes herrliches Kind” op 2:18 en wordt vervolgens vanaf 9:18 lange tijd op bovennatuurlijke wijze geciteerd in de cello’s en bassen).

 

Kort citaat van het Siegfried-motief

 

het tweede is Wotans vaderlijke liefdesmotief voor Brünhilde (in het langere fragment 2:55)

Kort citaat van Wotans liefdesmotief

 

Leb wohl du kühnes herrliches Kind – Londen / Leinsdorf

 

 

 

 

 

Mime heeft het zwaard nodig, maar kan het niet zelf smeden

Synopsis: Mime is zijn grot en smeedt het zwaard voor Siegfried. Vele jaren geleden nam hij Siegfried in huis als zijn pleegzoon, die hem nu moet helpen de ring van Fafner te ontfutselen. Met behulp van de magische helm is de houder van de ring veranderd in een draak die alleen een held kan verslaan.

Twee bleke akkoorden, die een verminderde septiem vormen, leiden de prelude in. Zij symboliseren waarschijnlijk Mime’s wanhoop over zijn onvermogen om het zwaard te smeden. Het Nibelung-motief met de hamerende F-klanken.

Muzikaal citaat: Nibelung motief

 

Vorspiel – Solti

 

Synopsis: Mime is gefrustreerd. Zijn zwaarden zijn niet opgewassen tegen de kracht van de brutale en simpele Siegfried. Het enige zwaard dat tegen zijn kracht bestand is, is Nothung. Maar het ligt aan stukken geslagen in een doek. Als hij het aaneen zou kunnen smeden, zou hij bij de ring zijn! Hij probeert het opnieuw. Siegfried komt binnen en onderzoekt het zwaard. In één klap vernietigt hij het en vervloekt Mime voor zijn klungeligheid.

Mime’s rol

Synopsis: Siegfried veracht de dwerg, die nog steeds een vreemde voor hem is. Het enige wat Mime nog voor hem kan doen, is uitleggen wie zijn moeder is. Als Mime beweert dat hij zowel moeder als vader is, dreigt Siegfried met geweld.

Mime’s naam is beschrijvend, het betekent zoiets als “doen alsof”. Wagner ziet Mime niet als een scheppende geest (als een echte kunstenaar), zelfs de magische helm kon alleen onder toezicht van Alberich tot stand komen. Hij heeft niet de grootheid van de goden en is een zelfzuchtig mens. In zijn openingsvertelling horen we zijn onsympathieke en onbeholpen Obstinato-motief in de bassen, ook zijn spraakzang is onnatuurlijk. In voorstellingen wordt de mime vaak afgeschilderd als een joodse karikatuur. In Wagners correspondentie of in zijn uitspraken is echter geen overeenkomstige bevestiging te vinden, met uitzondering van één passage waarin Wagner verwijst naar een joodse kunstenaar die de rol van mimespeler had gespeeld. De kenmerken van de mime staan dus waarschijnlijk eerder voor universele menselijke eigenschappen dan voor raciale thema’s.

Musicaal citaat: Mime-motief

 

Als zullendes Kind zog ich Dich auf – Svanholm

 

Synopsis: Nu vertelt Mime het verhaal van een vrouw genaamd Sieglinde, die hij alleen in het bos vond met een klein kind. Hij nam haar in huis, maar zij stierf spoedig daarna. Siegfrieds vader kende hij niet, die was vermoord, en hij had alleen de brokstukken van zijn zwaard van hem gekregen.

 

 

Wolfang Windgassen – de Siegfried gedurende twintig jaar

Synopsis: Wanneer Siegfried de onderdelen van het zwaard ziet, dwingt hij Mime om er een nieuw zwaard van te smeden en verlaat hij de grot. Maar Mime is ten einde raad, hij heeft al vaak geprobeerd het zwaard weer in elkaar te smeden.

In deze opname horen we de tenor Wolfgang Windgassen. Hij was de favoriete Siegfried van 1950 tot 1970, de tijd van de grote opnames van de Ring-cyclus. Hij verving Max Lorenz in Bayreuth, waar Wieland Wagner een generatiewisseling wilde doordrukken na de nazi-jaren. Zo was hij de Siegfried van verschillende Ring cycli, zoals de beroemde Solti opname of Wieland Wagner’s Ring Inzenierung met Karl Böhm. Zijn acteerwerk moet geweldig zijn geweest, helaas zijn er maar weinig filmdocumenten.

Und diese Stücke sollst Du mir schmieden … Aus dem Wald fort in die Weg ziehn – Windgassen

 

Synopsis: Op dit moment komt een onbekende zwerver binnen. Het is Wotan, die in het geheim Siegfrieds vorderingen volgt en probeert zijn macht via Siegfried veilig te stellen. Hij zegt tegen Mime dat degene die nooit heeft leren vrezen het zwaard moet smeden en dat Mime door zijn hand zal sterven. De sintels van de open haard ontbranden op mysterieuze wijze.

 

Siegfried smeedt het zwaard

Synopsis: Nu komt Siegfried binnen en Wotan verlaat ongemerkt de grot. Siegfried wordt woedend als hij Mime niet achter het aambeeld ziet staan. Mime vertelt over de profetie van de zwerver. Om zijn hoofd te redden raadt hij hem aan te leren vrezen door met de draak Fafner te vechten. Siegfried beseft dat hij het zwaard nodig heeft om te overleven in de strijd tegen de draak. Als Mime er opnieuw niet in slaagt het zwaard te smeden, beseft Siegfried dat hijzelf degene is die nooit heeft leren vrezen en het zwaard zelf moet smeden. Hij verscheurt het zwaard in zwarven en smeedt het opnieuw. Gefascineerd kijkt Mime toe hoe de onwetende man het zwaard opnieuw smeedt in de sintels.

Wanneer Siegfried zelf het werk overneemt, wordt de muziek heel druk en beschrijft op levendige wijze Siegfrieds bezigheden. Om iets nieuws te scheppen moet Siegfried alle conventies van het smidsambacht verlaten. Mime verwondert zich over het werk van de onwetenden en weldra horen we het zwaardmotief:

Muzikaal citaat: zwaardmotief

 

Her mit den Stücken – Windgassen

 

Lauritz Melchior – de grote Deen

Synopsis: Siegfried vraagt Mime naar de naam van het zwaard. Het heette Nothung en zo zal het weer heten. Nu besluit Mime ook Siegfried voor zijn eigen doeleinden te misbruiken. Hij is van plan Siegfried te verdoven met een gifdrank, die moe zal zijn na het gevecht met de draak, hem dan te doden en de ring te nemen.

In deze scène horen we Lauritz Melchior. Hij zingt deze akte, die zo veeleisend is voor de tenor, met grote intensiteit en vocale kracht. Hij had de speelse bijnaam “de wandelende sofa”, hij was geen geboren acteur. Cosima Wagner schatte hem hoog in en noemde hem “de grote Deen”. Hij was waarschijnlijk de meest briljante Siegfried in de opnamegeschiedenis.

Nothung! Nihilung! Neidliches Schwert – Melchior

 

Synopsis: </Terwijl Siegfried triomfantelijk zijn zwaard smeedt, brouwt Mime het giftige drankje dat hem de ring en dus de wereldheerschappij zal bezorgen. Als het zwaard klaar is, is het wapen zo krachtig dat Siegfried er het aambeeld mee kan splijten.

Net als Mime, slaat Siegfried het zwaard op het ritme van het Nibelung-motief. De twee zingen triomfantelijk in een duet waarvan de stemmen – onkarakteristiek voor Wagners latere stijl – aan het eind triomfantelijk samenkomen.

Hoho! Hohei! Hahei! – Melchior / Reiss

 

Synopsis: In het nachtelijke bos.

 

Wotan en Alberich ontmoeten elkaar

Synopsis: Alberich wacht voor de grot, de slaapplaats van Fafner. De ring ligt onbereikbaar voor hem bij Fafner, die met behulp van de magische helm in een draak is veranderd en denkt dat hij onoverwinnelijk is. Lange tijd heeft Alberich gewacht op een gelegenheid om de ring terug te pakken. Hij herkent een schaduw. Het is een zwerver in wie Alberich zijn oude tegenstander Wotan herkent.

 

Synopsis: Alberich vermoedt dat Wotan voor de tweede keer de ring van hem wil stelen, maar Wotan beweert slechts als onschuldige toeschouwer te zijn langsgekomen. Hij waarschuwt Alberich dat Mime met Siegfried op weg is naar Fafner, en dat diens broer zijn enige rivaal is om de ring, omdat Siegfried zelf de magie van de ring niet kent. Hij raadt Alberich aan Fafner te waarschuwen om de ring in ruil te krijgen. Wotan roept de draak en Alberich biedt de draak aan om de ramp te bezweren. Maar Fafner is niet geïnteresseerd en wijst de twee af. Teleurgesteld keert Alberich terug naar de grot en Wotan verlaat de plaats met spottende woorden. Nu bereiken Siegfried en Mime de plaats. Mime waarschuwt hem voor het giftige spugen en de dodelijke slag met de staart. Siegfried betwijfelt of hij hier angst kan leren kennen en is van plan het zwaard in het hart van de draak te steken.

 

Siegfried: Wagners autobiografische trekken

Synopsis: Terwijl hij op de draak wacht, vraagt Siegfried zich af hoe zijn vader en moeder eruitzagen.

Er volgt een gedeelte (dat reikt tot aan het gevecht met Fafner) dat ons een nieuwe Siegfried laat zien. Was hij tot nu toe een onbeleefde en onnadenkende jongeling, hij toont zijn kwetsbare kant als hij denkt aan zijn ouders, die hij nooit heeft leren kennen.

Het lijdt geen twijfel dat Wagner met Siegfried een zielsverwant heeft geschapen. Hij zag in hem de revolutionaire mens (= kunstenaar) die Wagner ook was, en die faalde door een maatschappij die nog niet klaar was voor het nieuwe. En nu komen we tot het eigenlijke onderwerp van de rubriek: Wagner heeft ook nooit zijn biologische vader mogen ontmoeten, die 6 maanden na Wagner’s geboorte aan typhus stierf. Het is geen toeval dat zoveel personages uit Wagners opera’s hun vader nooit gekend hebben. Naast Siegmund uit de Walkure, kunnen we ook Parsifal en Tristan onder hen rekenen. Zo kon Wagner de emoties van Siegfried zo prachtig en gevoelig op muziek zetten in de Waldweben (geluidsdocument hieronder).

Aber wie sah meine Mutter wohl aus – Kollo

 

Synopsis: Hij hoort de vogels fluiten en probeert met een rietstengel de klanken na te bootsen. De tonen willen niet lukken en hij probeert het op zijn hoorn.

Vol verlangen naar zijn moeder zoekt Siegfried zijn innerlijke rust in de natuur.

Op de hoorn horen we twee belangrijke leidmotieven van Siegfried. Het eerste is lyrisch.

Muzikaal citaat: hoornmotief

 

De tweede is heroïsch.

Muzikaal citaat: Siegfried motief

Wagner bereikt met dit stuk een maximaal contrast. Werd de hele akte voorheen gedomineerd door zware klankkleuren en bassen, in dit deel domineren de hoge noten en lichte kleuren.

In deze opname horen we Joan Sutherland, die als bosvogel in Solti’s ring meezong toen ze jong was.

Meine Mutter ein Menschenweib! Du holdes Vöglein! – Windgassen / Sutherland

 

Het beroemde “bosweben”

Dit stuk werd ook bekend als orkeststuk onder de naam bosweven /Waldweben.

Bosweven – Levine

 

De eigenaar van het goud wordt een monster

Synopsis: Fafner wordt gewekt door de geluiden. Siegfried spreekt tot hem en wil hem angst bijbrengen. De draak wil Siegfried opeten en Siegfried duwt Nothung recht in zijn hart.

Dat de reus Fafner in een draak is veranderd, is geen toeval. Wagner wil hiermee laten zien dat wie in het bezit is van het goud, in een monster verandert. Muzikaal ziet het motief er als volgt uit.

Muzikaal citaat: drakenmotief

 

Synopsis: Als hij sterft, verandert de draak weer in de reus Fafner, die hem waarschuwt voor het ongeluk van de Nibelungen-schat.

 

Het bloed van de draak

Synopsis: Het hete bloed heeft Siegfrieds hand verschroeid.

Hier doet Wagner het zonder een expliciete enscenering van een belangrijke gebeurtenis in zijn scenario. Siegfried neemt een bad in het bloed van de draak, dat hem onoverwinnelijk maakt. Alleen een vallend blad van een boom ontzegt het bloed de toegang tot een stuk van zijn rug, wat hem in de “Godenschemering” het leven zal kosten.

Synopsis: Als hij zijn hand met zijn mond afkoelt en in contact komt met het bloed van de draak, kan hij plotseling vogelgeluiden verstaan. Een vogel, die een spreekbuis is van Wotan, raadt hem aan de ring en de toverhelm te nemen. Siegfried gaat naar de grot om ze te halen.

Wagner laat dezelfde melodie, die voorheen als vogelstem uit een instrument te horen was, nu door een sopraan zingen.

Zur Kunde taugt kein Toter – Windgassen

 

Synopsis: Alberich duikt op en stuit op Mime. De twee vechten om de buit. Als Siegfried verschijnt, verdwijnt Alberich. Wotan is inmiddels gearriveerd en bekijkt het tafereel vanuit een schuilplaats. Siegfried heeft de kwade bedoelingen van Mime van de bosvogel vernomen. Als Mime hem de toverdrank aanbiedt, begrijpt Siegfried zijn plan en doodt Mime met zijn zwaard. Nu voelt Siegfried een gevoel van eenzaamheid en vraagt de vogel met hem te praten. De vogel vertelt hem over een mooie vrouw die op een rots slaapt, beschermd door vuur. Zij kan alleen gered worden door iemand die geen angst kent. Juichend realiseert Siegfried zich dat hij de redder zal zijn en volgt de vogel, die hem de weg naar Brünnhilde wijst.

Zoals in de inleiding tot deze opera is beschreven, zit er een creatieve pauze van 12 jaar tussen de compositie van het einde van het tweede deel en die van het begin van het derde deel. Op dit punt hervatte Wagner zijn werk in 1869.

Wotans spookachtige ontmoeting met Erda

Synopsis: Wotan trok naar de Walkure-rots om Erda daar te ondervragen.

In een stormachtige nacht betreedt Wotan de Walkure-rots in een mystieke scène.

Wache, Wala! – McIntyre / Wenkel

 

Synopsis: Zij doorziet hem en weigert Wotan te helpen.

Erda had de Walkure’s verwekt bij Wotan. Zo werd ze deel van Wotans plan en verloor ze haar helderziendheid. Haar voorspelling is nu alleen nog vaag.

 

Wotan treedt af

Synopsis: Maar Wotan dwingt haar om zijn lot te voorspellen. Erda kondigt aan dat de macht van de goden spoedig zal eindigen en dat zij en haar Norns daar ook niets aan kunnen veranderen. Wotan is moe en besluit de macht aan Siegfried te geven en wacht hem op bij de rots.

 

 

Wotan ontmoet Siegfried

Synopsis: De botsing eindigt ongelukkig voor Wotan. Siegfried behandelt hem, de vreemdeling, zonder respect en Wotan besluit hem in de weg te staan. Hij kondigt aan Siegfrieds zwaard opnieuw met zijn speer te zullen slaan, zoals hij ooit met het zwaard Nothung heeft gedaan. Siegfried meent in de zwerver de moordenaar van zijn vader te herkennen en slaat de speer van Wotan met zijn zwaard kapot. Hiermee verliest Wotan alles en moet hij Siegfried aan Brünnhilde laten overgaan.

Deze scène is een keerpunt. De speer die staat voor regels en contracten is gebroken. Siegfried, de anarchistische held, vreest zelfs het hoogste gezag niet. Met een grootse zwanenzang verlaat Wotan het toneel. In de Götterdämmerung zullen we hem niet eens meer tegenkomen, zijn magie en macht zijn passé.

Kenntest Du mich kühner Spross – Hotter

 

 

De wilde wandeling door het vuur

Synopsis: De weg is vrij voor Siegfried, die onbevreesd het vuur binnengaat.

Wagner laat deze belangrijke scène eindigen met een reusachtige muziek. Terwijl Siegfried in het vuur ligt, klinkt te midden van de extase van de muziek herhaaldelijk Siegfrieds hoorngeschal.

Mit zerfochntner Waffe wich mir der Feig – Kollo

 

 

 

Synopsis: Siegfried bereikt veilig de Rots waar Brünnhilde slaapt.

Het beeld waarin Brünnhilde ligt te slapen voor de Walkure-rots is een beeld van grote poëzie. Het verlossingsmotief weerklinkt in het orkest aan het begin, jubelend.

Muzikaal citaat: motief van de verlossing

 

Synopsis: Hij ziet een slapend persoon in een volledig harnas. Als hij het harnas afdoet, ziet hij voor het eerst van zijn leven een vrouw. Nu heeft hij geleerd bang te zijn, en een overweldigend gevoel neemt bezit van hem. Hij vat moed en kust haar om haar te wekken.

Das ist kein Mann! Brennender Zauber zückt mein Herz

 

 

Brünnhilde, de “hochdramatische” sopraanrol

Synopsis: Brünnhilde wordt wakker en verwelkomt de dag. Ze ziet haar ontwaker en herkent in hem Siegfried, die ze eens beschermde en altijd heeft liefgehad.

Deze scène is een van de mooiste scènes van de hele ring! Het motief van Brünnhilde’s ontwaken is te horen. De strijkersarpeggio’s doen onmiskenbaar denken aan het ontwaken van de natuur aan het begin van de Ring in het voorspel van het Rijngoud.

Muzikaal citaat: Brunhilds Ontwaakmotief

 

We horen deze scène in 2 versies. We beginnen met een televisieopname van een uitvoering in het Bayreuth Festival Theater.

Heil dir, Sonne! Heil dir, Licht! – Evans

 

Brünnhilde is de rol voor een zeer dramatische sopraan. Na de oorlog werd deze rol 25 jaar lang gedomineerd door 3 zangeressen: Astrid Varnay, Martha Mödl en Birgit Nilsson. Brünnhilde verschijnt in 3 van de 4 avonden van de ring. De rol in Siegfried is de rol met de hoogste tessituur en dus zeer veeleisend. Bovendien moet ze zingen tegen een enorm orkest, dat graag luid speelt om het effect te vergroten.

Birgit Nilsson was een vocaal wonder. “Stalen stembanden”, “trompet” waren attributen die vaak te horen waren als zij met haar stem andere zangeressen en het orkest overtroefde. Tijdens de opnames voor de ring wordt gezegd dat de luidspreker vaak “Please step back three steps, Mrs. Nilsson, when high notes are played” liet horen, omdat de geluidsgolven de microfoons overbelastten.

Heil dir, Sonne! Heil dir, Licht! – Nilsson

Ewig war ich, ewig bin ich ! – Ik was altijd, ik ben altijd

Synopsis: Brünnhilde is ook blij om haar paard Grane te zien. Als Siegfried haar belaagt, beseft ze met afgrijzen dat ze zonder harnas, zwaard en helm niet meer goddelijk en dus weerloos is. Nooit eerder heeft een man het aangedurfd haar te benaderen. Nu is zij een sterfelijke vrouw en vraagt Siegfried haar maagdelijkheid te bewaren. In de armen van Siegfried wordt zij overweldigd door de menselijke passie van de liefde. Siegfried spoort haar aan zich te verenigen en mist de laatste kans om wetend te worden.

Brünnhilde vraagt Siegfried om haar goddelijke maagdelijkheid te bewaren. Maar Siegfrieds verhitting laat dit niet toe, en Brünnhilde wordt meegesleept. De opera eindigt met een extatisch liefdesduet. In C majeur, “Stralende liefde! Lachende dood!”. Kort voor het einde is er nog een pauze en het werk eindigt met een C-groot akkoord.

We horen dit einde in twee versies.

We beginnen met de Böhm opname. Deze is uit de jaren zestig en documenteert de produktie van Wieland Wagner.

Ewig war ich, ewig bin ich – Nilsson / Windgassen

 

We horen een tweede opname met Lauritz Melchior en Florence Easton, met een extase die een eruptief karakter heeft.

Florence Easton was een van Rosa Ponselle’s grote concurrenten aan de Met van de jaren ’20. Haar repertoire was gigantisch breed. Haar stem was volledig lichtgevend.

Ewig war ich, ewig bin ich – Easton / Melchior

 

De scène waarin Brünnhilde en Siegfried hun erotische affectie ontdekken, werd een jaar later door Wagner uitgewerkt tot een zelfstandige compositie. Hij schonk het aan Cosima voor haar verjaardag op Eerste Kerstdag 1870 in Tribschen met een concert in het trappenhuis van haar landhuis. Vanwege de beperkte ruimte componeerde Wagner het als kamermuziekwerk. Later werd een versie met grotere orkestratie uitgegeven.

Siegfried Idyll – Celibidache

 

 

 

Götterdämmerung begint met een enorme proloog. Als je die bij de eerste akte optelt, staan we voor een enorm bouwwerk van de eerste akte (Aufzug). Het duurt meer dan twee uur, dat is bijna de lengte van het Rijngoud. De proloog wordt, net als de hele Godenschemering, nog sterker bepaald door de leidmotieven dan de drie voorgaande werken dat waren. Er gaat bijna geen maat voorbij zonder dat we een verwijzing naar een motief horen. Niets is meer zonder betekenis.

Synopsis: Drie Norns bevinden zich op de Walkure-rots. De Norn van het verleden neemt het touw van het lot in haar hand. Het hing ooit aan de wereld-es, en ze vertelt hoe Wotan er ooit een speer uit hakte waarop hij zijn heerschappij baseerde. De es stierf eraan. De tweede Norn vertelt hoe Wotan de boomstammen van de es rond Walhalla stapelde. De derde profeteert dat de vuurgod Loge de boomstammen zal aansteken en het godenrijk zal vernietigen. Wanneer ze het touw om de rots wikkelen, breekt het. De Noren dalen weer af naar hun moeder Erda.

Net als de Rijndochters kenmerkt het mythologische getal “drie” de Noren. Door de geschiedenis van de mensheid heen duiken steeds weer noodlottige vrouwelijke verschijningen in drieën op, zoals de erinnies of sirenen. Muzikaal worden de drie rollen verdeeld over de stembereiken sopraan, alt en mezzo, zoals in het geval van de Rhinemaidens.

Synopsis: Het is aangebroken. Brünnhilde en Siegfried stappen uit de grot waar ze hun liefdesnacht hebben doorgebracht. Brünnhilde neemt afscheid van Siegfried, die op weg wil gaan naar nieuwe daden.

Het orkestrale tussenspel verbeeldt het aanbreken van de dag. Het verlossingsmotief wordt teder geciteerd:

Muzikaal citaat: Redemption mot

De afscheidsscène van Siegfried en Brünnhilde is een van de hoogtepunten van de ring. Het begint als Brünnhilde Siegfried wekt en zijn heldenmotief gejuich klinkt in de kopersectie:

Muzikaal citaat: Siegfrieds heldenmotief

 

Het droompaar Lauritz Melchior en Kirsten Flagstadt

We horen deze scène met het droompaar van de jaren ’30, de twee Scandinaviërs Lauritz Melchior en Kirsten Flagstadt. De twee waren gezegend met unieke volumineuze stemmen en toch behielden ze grote lyrische kwaliteiten. Deze combinatie van stemmen was en is waarschijnlijk ongeëvenaard in de geschiedenis van de uitvoering van Wagner-opera’s.

Melchior was bevriend met Cosima Wagner en Siegfried Wagner en zong regelmatig in Bayreuth vanaf de heropening van het Bayreuth Festival in 1924 tot 1931 en was de favoriete tenor van de twee.

Kirsten Flagstadt, die vandaag de dag nog steeds geassocieerd wordt met haar Wagner-rollen van de zeer dramatische fach (Isolde en Brünnhilde), zong interessant genoeg haar eerste Wagner-partij pas op de leeftijd van bijna 34 jaar. Zij trad slechts eenmaal op, in 1933, in kleine rollen in Bayreuth. Vanaf 1935 lag haar artistieke focus op de Metropolitan Opera in New York, waar zij voorstelling na voorstelling triomfeerde samen met Lauritz Melchior.

Zu neuen Taten – Flagstadt / Melchior

 

 

Het extatische afscheid

Synopsis: De twee zweren elkaar eeuwige trouw …

Wagner componeerde een extatisch afscheid voor de twee geliefden.

O heilige Götter – Melchior / Tauber

Siegfrieds Rijnreis

Synopsis: … en Siegfried klimt op een vlot dat hem de Rijn op zal voeren.

Het tussenspel heeft bijna symfonische dimensies en kreeg de bijnaam “Siegfrieds Rijnreis”. Het beschrijft Siegfrieds reis en voorbije gevechten.

Interlude op het eerste bedrijf (Siegfrieds reis langs de Rijn)

 

De Gibichung

Synopsis: Aan de oevers van de Rijn. Gunther, de koning van de Gibichung, zit in zijn kasteel. Bij hem zijn zijn zus Gutrune en hun halfbroer Hagen, de zoon van Alberich. Hagen heeft van zijn vader de haat tegen de goden en de hebzucht naar de ring geërfd. Om de ring te bemachtigen, raadt hij de koning op listige wijze aan om met Brünnhilde te trouwen om de bezoedelde reputatie van zijn bewind te verbeteren. Maar daarvoor heeft hij Siegfried nodig, die als enige sterk genoeg is om door het vuur naar haar slaapvertrekken te breken. Om hem voor zich te winnen, neemt Gutrune Siegfried tot haar echtgenoot. Hij vertelt haar over Siegfrieds afkomst en zijn rijkdom als bezitter van de schat van de Nibelungs. Als Gutrune twijfelt of ze Siegfried voor zich kan winnen, herinnert Hagen haar aan het Potion of Oblivion. Zodra zij hem ontmoet, moet zij hem de toverdrank overhandigen en zal hij Brünnhilde vergeten.

We zijn in het rijk van de Gibichungs. In de ring vertegenwoordigen zij de normale sterfelijke mensen, die, met uitzondering van Hunding, nog niet eerder in de ring zijn verschenen. Hun hoogste vertegenwoordigers, Gutrune en Gunther, worden tragische figuren in de Schemering der Goden – de bedrogen bedriegers. Uiteindelijk zijn het middelmatige wezens, bijna anti-helden, met wie men geen medelijden voelt. Wagner schreef voor hen het trotse, maar ietwat eenvoudige “Motief van de Gibichung”.

Muzikaal citaat: Motief van de Gibichung

 

 

Hagen de intrigant

Was Alberich tot nu toe de tegenspeler van Wotan, Hagen speelt de tegenspeler van Siegfried in de Godenschemering. Muzikaal laat Wagner ons telkens weer weten dat Hagen een negatieve kracht is. De tritonus (een overmatige kwart die het duistere en unheimliche symboliseert) speelt daarbij een belangrijke rol. In de ring heeft ook de draak Fafner dit euvel meegekregen. In het volgende voorbeeld horen we de tritonus op een prominente plaats (0:55). Hagen vertelt Gunther over Brünnhilde en hij vraagt hem: “Zou mijn moed dit aankunnen?” Hier breekt de muziek betekenisvol af en klinkt de tritonus voordat Hagen voor het eerst de naam van Siegfried noemt.

Wen rätst du nun zu frein

 

Hagen is de zoon van Alberich. Zijn moeder is Grimhild, een vrouw uit de familie Gibichungen en moeder van Gunther en Gutrune, die in deze opera niet voorkomt.

Wotan voorspelde de verschijning van Hagen al in de “Walkure”: “De vrucht van haat baart een vrouw, het kind van wrok groeit in haar schoot, dit wonder overkwam de liefdeloze Niblung”.

 

Synopsis: Als Siegfried met zijn vlot het kasteel passeert, roept Hagen hem toe en nodigt hem uit zich bij hen te voegen.

 

Siegfried vertelt trots over de ring

Synopsis: Wanneer Siegfried het kasteel binnenkomt, heet Gunther hem welkom. Trots laat Siegfried aan Gunther zijn magische helm en zwaard zien. Hij vertelt dat hij de draak de ring heeft kunnen ontfutselen en dat Brünnhilde nu de eigenaar is.

 

Gutrune verleidt Siegfried

Synopsis: Gutrune komt de zaal binnen met een drinkhoorn. Siegfried drinkt het drankje van de vergetelheid. Het effect treedt in, en Siegfried wil met Gutrune trouwen. Siegfried vraagt Gunther of hij een vrouw heeft. Hij antwoordt dat er nog geen vrouw is die bij hem past. Maar er woont een vrouw op een rots, beschermd door een hoog vuur, die hij begeert. De weg naar haar toe is onmogelijk, het vuur zou hem onmiddellijk doden. Siegfried biedt aan hem te helpen. Met de magische helm zou hij de gedaante van Gunther kunnen aannemen en Brünhilde voor hem kunnen winnen.

 

Gunther en Siegfried drinken bloedbroederschap

Synopsis: Gunther accepteert vreugdevol en de twee drinken euforisch bloedbroederschap.

Wanneer de twee bloedbroederschap drinken, nodigt Gunther Hagen uit zich bij de eed aan te sluiten. Hagen, de underdog, wil niet drinken. Laconiek bedoelt hij: “Mijn bloed zou jouw drank bederven”.

Blühenden Lebens labendes Blut – Frick / Fischer-Dieskau / Windgassen

 

Synopsis: Hagen is tevreden. Zijn plan om de ring terug te winnen voor zijn vader Alberich lijkt te slagen.

 

Brünnhilde zweert de goden af

Synopsis: Brünnhilde zit eenzaam op de Walkurenrots en kijkt in tedere herinnering naar Siegfrieds ring. Plotseling hoort ze gedonder. Blij begroet ze Waltraute, haar Walkure zuster. Brünnhilde is blij Waltraute te zien, ondanks de betovering van Wotan. Met een donkere stem vertelt Waltraute over de sombere sfeer in Walhalla. Wotan is verbitterd teruggekeerd van zijn lange voettocht, zijn speer lag in puin. Het einde van de goden is nabij, en de enige redding zal zijn als de ring aan de Rhinemaidens wordt teruggegeven.

Höre mit Sinn, was ich Dir sage – Ludwig

 

Synopsis: Maar Brünnhilde is niet bereid Siegfrieds blijk van liefde op te geven, ook al zou dat het lot van de goden bezegelen. Wanhopig smeekt haar zus haar de ring terug te geven. Maar ze is vastbesloten en stuurt Waltraute weg. Plotseling wordt de lucht rood en denkt ze de hoorn van Siegfried te horen roepen. Brünnhilde haast zich naar hem toe, maar ze deinst geschrokken terug als ze een vreemdeling ziet.

 

 

Brünnhilde’s catastrofe

Synopsis: In naam van de Gibichungen eist Siegfried in de gedaante van Gunter het recht op om haar tot zijn vrouw te nemen. Brünnhilde probeert hem wanhopig af te weren, maar hij rukt brutaal de ring van haar vinger en dwingt de bleke Brünnhilde de grot in te gaan om het huwelijk te voltrekken.

 

Synopsis: Aan de oevers van de Rijn. In het maanlicht slaapt Hagen voor de zaal van Gibichung.

Een bleke en rusteloze muziek voert ons binnen in de wereld van Alberich.

Pelude – Janowski

 

De unieke massascène van de Gibichung

Synopsis: Alberich verschijnt voor de ogen van de slapende Hagen. Hij maant hem de ring terug te winnen. Hagen zweert het en Alberich verlaat hem. Spoedig verschijnt Siegfried en kondigt aan dat hij bij Brünnhilde in Gunthers gedaante is verschenen en ongemerkt met Gunther kon wisselen in de mist van de dageraad. Hij verzekert Gutrune dat hij Brünnhilde niet heeft aangeraakt en kondigt de naderende komst van Gunther en Brünnhilde aan. Juichend stemt Gutrune in met de aanstaande bruiloft. Hagen roept het volk van Gibichung bijeen om de koning en zijn bruid een waardig onthaal te bieden en het aanstaande dubbelhuwelijk te vieren. Hij vermaant de soldaten Gunthers bruid bij te staan.

Deze scène is van een spookachtige wreedheid. Hagen’s oproep tot een bruiloft “Hoihoo” is niet in majeur, zijn stem vormt een tritonus met de bassen. Zo creëren zijn hoornklanken, zijn roep en het mannenkoor een bijna brute sfeer, die over een periode van bijna 10 minuten wordt opgezweept. In de opname hieronder horen we op 1:28 een passage waar in de partituur tien verschillende noten tegelijk geteld kunnen worden, met andere woorden: een volledig atonale passage! Daarbij komen nog de geagiteerde tremolo’s in de bassen. Met het grootste pathos roept het koor “Heil aan u en uw bruid”, de eerste koorscène van de hele ring!

Hoiho! Hoihoo! (grosse Szene mit Hörner und Chor) – Halfvarson

 

 

Synopsis: Gunther wordt groots ontvangen door het volk. Brünnhilde volgt hem. Ze is bleek van vernedering en heeft haar ogen neergeslagen. Gunther presenteert trots zijn bruid, de dochter van de goden.

Een briljant kort koorstuk met een kwaadaardige achtergrond.

Heil dir, Gunther – Karajan

 

Brünnhilde ziet Siegfried

Synopsis: Siegfried verschijnt met de ring om zijn vinger en Gutrune aan zijn arm. Verbijsterd ziet Brünnhilde Siegfried. Als ze hem met trillende stem aanspreekt, beseft ze dat Siegfried haar niet meer kent.

Synopsis: Wanneer ze de ring aan Siegfrieds hand opmerkt, die Gunter van haar zou hebben gejat, beseft ze met een rilling dat het verkeerd is gespeeld en beschuldigt Siegfried van diefstal. Siegfried beweert dat hij hem van de draak heeft gegrist.

Hagen orkestreert vakkundig de dialoog tussen Siegfried en Brünnhilde. Hij spreekt Brünnhilde openhartig toe: “Brünnhilde, dappere vrouw, herken je de ring echt?” Deze scène (in de video hieronder op 2:26) is ongelooflijk dramatisch gecomponeerd; Hagen’s tekst is bijna geheel op dezelfde toonhoogte geschreven en wordt alleen begeleid door de strijkers, die het gehamer van de Nibelungs imiteren en in tien maten drie keer in toonhoogte toenemen.

Einen Ring sah ich an Deiner Hand – Varnay / Windgassen

 

 

Siegfrieds meineed

Synopsis: Op aandringen van Hagen beschuldigt Brünnhilde Siegfried nu van bedrog. Ze vertelt dat ze het huwelijk met Siegfried heeft geconsumeerd en verklaart daarmee Gunther tot de bedrogen echtgenoot. Om hem te beschermen, beweert Siegfried met zijn heilige zwaard dat hij haar nooit heeft aangeraakt. Brünnhilde van haar kant herhaalt dat zij het huwelijk met Siegfried heeft geconsumeerd. Alle ogen zijn nu op Siegfried gericht.

U hoort een historische opname van deze dramatische scène met Laurenz Melchior en een van zijn favoriete toneelpartners, Frida Leider.

Heil’ge Götter, himmlischer Lenker – Melchior / Leider

 

Synopsis: Om zijn bloedbroeder te beschermen, zweert Siegfried zijn onschuld op de punt van Hagen’s speer en pleegt daarmee de meineed dat hij haar nooit heeft aangeraakt. De opschudding is groot wanneer Brünnhilde van haar kant zweert de waarheid gesproken te hebben. Siegfried kan Gunther en de gasten met moeite geruststellen. Hij roept hen op hem te vergezellen naar het feest.

 

Synopsis: Brünnhilde, Hagen en de diep beschaamde Gunther blijven achter. Brünnhilde, de Walkure, voelt zich machteloos, overgeleverd aan de krachten.

 

Het trio van de wraak

Synopsis: Hagen biedt aan haar te wreken en wil weten hoe hij Siegfried kan verslaan. Brünnhilde vertelt hem dat Siegfried onoverwinnelijk is in de strijd en dat hij slechts op één punt van zijn rug kwetsbaar is. Hagen wendt zich tot Gunter, die verlamd is van diepe schaamte, en stelt voor dat hij Siegfried doodt. Gunther aarzelt om het bloed van zijn bloedbroeder te laten vloeien. Als Brünnhilde hem bespot en Hagen hem de ring aanbiedt, stemt Gunther toe en besluiten ze Siegfrieds dood te vermommen als een jachtongeluk. Op dat moment komt de bruidsstoet tevoorschijn. Gunther en Brünnhilde sluiten zich aan en de huwelijksceremonie begint.

Aan het eind van deze akte creëert Wagner een echt (en opzwepend) Wraak Trio zoals we dat kennen uit de Italiaanse Opera (“So soll es sein”). Het naderende onheil wordt in dit trio voorafschaduwd, want elk van de uitvoerenden heeft verschillende bedoelingen, wat Wagner demonstreert met muziek rijk aan dissonantie.

Auf Gunther, edler Gibichung – Nilsson / Frick / Stewart

 

 

Synopsis: In een bebost dal, aan de passerende Rijn.

Meer dan twaalf uur muziek zijn verstreken sinds de luchtige prelude van het Rheingold. Voor het eerst horen we weer zorgeloze muziek. Deze keer van jachthoorns en de stromende Rijn.

Vorspiel – Janowski

 

Siegfried ontmoet de Rijndochters

Synopsis: De Rijnmaagden zwemmen in de rivier en treuren om het verlies van het goud. Ze wachten vol ongeduld op een held die het goud naar hen terugbrengt. Ze horen de hoorn van Siegfried.

De stemming van het voorspel gaat verder. Wagner contrasteert de vrolijke stemming van de Rijn met de droevige liederen van de Rijnnixies, waardoor een fascinerend effect op de luisteraar ontstaat.

Frau Sonne sendet lichte Strahlen

 

 

De profetie

Synopsis: Als hij op de oever verschijnt, klaagt hij dat hij nog geen prooi heeft kunnen vangen. De zeemeerminnen zien de ring aan zijn hand en bieden hem aan hem te helpen jagen, maar in ruil daarvoor eisen ze de ring. Siegfried weigert eerst, maar stemt toe als de zeemeerminnen hem plagen als een vrek. Ze waarschuwen hem voor de kracht en de vloek van de ring. Alleen als hij de ring aan hen overhandigt, kan zijn kwade lot worden afgewend. Nu beseft Siegfried de waarde van de ring en hij wordt gegrepen door de zucht naar macht. Hij denkt dat hij onoverwinnelijk is en doet de ring weer om zijn vinger. De maagden voorspellen dat hij vandaag gedood zal worden. Maar Siegfried wil zich niet door de zeemeerminnen laten intimideren en verlaat de plek. De zeemeerminnen gaan op weg naar Brünnhilde.

In de Rijnscène zien we hoezeer Siegfried al “ontaard” is. Hij, de man van de natuur, is er niet in geslaagd een prooi te veroveren. Daarmee laat Wagner zien dat Siegfried de nabijheid tot de oorsprong verloren heeft en daarmee gedoemd is tot de ondergang.

Synopsis: Siegfried vindt terug bij het jachtgezelschap. Ze nemen een pauze. Hagen geeft Siegfried wijn. Deze stapt met de beker naar Gunther en probeert hem op te vrolijken.

 

Hagen’s geheime toevoeging aan de wijn en de moord

Synopsis: Hagen voegt kruiden aan de wijn toe die het verleden in Siegfried weer tot leven brengen. Hij schenkt meer wijn in en vraagt Siegfried over zichzelf te vertellen. Siegfried vertelt zijn verhaal. Met nog meer wijn maakt Hagen zijn tong los. Nu herinnert Siegfried zich Brünnhilde en vertelt in extase hoe hij haar tot vrouw heeft genomen. Daarmee heeft hij de breuk in het geloof toegegeven. Hagen wijst op de twee zwarte raven van Wotan die zijn verschenen. Siegfried draait zich om en kijkt naar hen, waarop Hagen naar de speer grijpt. Gunther, die nu Hagen’s spel heeft doorzien, probeert tevergeefs hem tegen te houden en Hagen steekt Siegfried van achteren met de speer.

Voordat Hagen toeslaat, horen we het vervloekingsmotief nog een keer (in de opname hieronder op 7:40).

Muzikaal citaat: Vloekmotief

 

Mime hiess ein mürrischer Zwerg … In Leid zu dem Wipfel lauscht’ ich hinauf – Melchior

 

 

Siegfrieds zwanenzang

Synopsis: Als Siegfried sterft, neemt hij afscheid van Brünnhilde.

Nog één keer horen we de liefdesspreuk van Siegfried en Brünnhilde. Het motief van Brünnhilde’s ontwaken weerklinkt in de winden. Symbolisch toont Wagner ons dat het ontwaken van het leven samenvalt met de dood, de utopische anarchie van de liefde in vrijheid moet wijken voor de machtsbeluste wereld van verdragen.

Musicaal citaat: Het ontwaakmotief van Brünnhilde

 

Brünnhilde, heilige Braut – Melchior

Siegfrieds dodenmars

Synopsis: Siegfried wordt met een plechtig escorte naar de hallen van Gibichung gedragen.

De Treurmars van Siegfried is een ander groot symfonisch gedicht van de Ring. Siegfrieds leven gaat opnieuw muzikaal voorbij.

We horen dit stuk in een versie van Herbert von Karajan. Karajan werkte zelf maar korte tijd in Bayreuth. Ondanks het succes van twee producties in het begin van de jaren vijftig, verweet Wieland Wagner hem streng om zijn trage tempo en de luide begeleiding, waardoor de tekst onbegrijpelijk werd. Karajan keerde nooit meer terug naar Bayreuth en verplaatste het grootste deel van zijn festivalactiviteiten naar Salzburg.

Trauermusik beim Tode Siegfrieds – Karajan

 

 

De vloek van de ring vindt een nieuw slachtoffer

Synopsis: In het kasteel wordt Gutrune gekweld door slechte voorgevoelens. Ze wacht op de komst van Siegfried. Hagen laat haar haar dode man zien. Als Gutrune Siegfried gedood ziet, beschuldigt ze Gunter. Gunter beschuldigt Hagen op zijn beurt van moord, waarop Hagen de ring als beloning eist. Als Gunther dit afwijst, steekt Hagen hem met zijn speer. Hij wil de ring van Siegfrieds dode lichaam grissen, maar tot ieders afgrijzen gaat Siegfrieds hand dreigend omhoog.

 

 

Het einde van de Godenschemering – een raadsel

Wagner worstelde vele jaren met de vraag hoe zijn grote werk moest eindigen. Hij schreef verschillende afgewerkte tekstversies. De grote tijdspanne van het werk leidde tot verschillende biografische situaties die steeds om nieuwe interpretaties vroegen. De anarchistische volgeling van 1848 was niet dezelfde als de favoriet van de koning van 1868! Lange tijd hing Wagner Schopenhauers pessimistische kijk op de wereld aan een zijden draadje, maar uiteindelijk kreeg een optimistische versie de overhand. Het werk eindigt met een stralend akkoord.

 

De uiteindelijke apotheose van Brünnhilde

Synopsis: Brünnhilde neemt de ring in ontvangst. Ze heeft alles geleerd van de Rijndochters en draagt de Gibichung op een brandstapel te bouwen. Een laatste keer kijkt ze naar de dode Siegfried.

Synopsis: Ze neemt de ring van haar vinger en geeft hem terug aan de Rhinemaidens.

Synopsis: De raven van Wotan verschijnen weer. Brünhilde stuurt ze naar Wahlhalla om de Godenschemering aan te kondigen. Brünhilde steekt de houtblokken onder de neergelegde Siegfried aan en rijdt met haar paard Grane het vuur in om zich in de dood met Siegfried te verenigen. Het vuur verzwelgt het kasteel en de Rijn treedt buiten zijn oevers. Hagen springt in de rivier om de ring van de Rijndochters te pakken, maar de zeemeerminnen trekken hem naar beneden. Verheugd houdt Flosshilde de ring omhoog. In de verte breekt een gloed aan de hemel: het brandende Walhalla, dat door Loge is aangestoken. Met de apocalyps is het einde van de godenwereld gekomen.

Opnieuw citeert Wagner veel van de leidmotieven van de ring. Als de raven wegvliegen, horen we het tragische motief van de Schemering der Goden:

Muzikaal citaat: Götterdämmerung motief

 

Als Brünnhilde het vuur van de liefde ontsteekt, gooit ze de brandende houtblokken weg, wat leidt tot de apocalyps. Het gecorrumpeerde systeem breekt af.

Even later horen we het motief van de rit der Walküren, dat Brünnhilde’s rit in het vuur aankondigt, wat vervolgens leidt tot het verlossingsmotief en het heldenmotief. En opnieuw horen we het motief van de Rijndochters, wanneer Flosshilde de ring in haar handen houdt en het goud terugbrengt waar het was aan het begin van deze sage. De opera eindigt met het vuur van het brandende Walhalla en de transcendentale opkomst van de muziek, die het begin van een nieuwe wereld inluidt.

Flieget heim ihr Raben … Grane mein Ross sei mir gegrüsst – Flagstadt

Toen Richard Wagner op 21 november 1874 de laatste maten van de Godenschemering componeerde, noteerde hij: “Ik zeg niets meer”.

 

 

 

 

Opname-aanbeveling van de RING VAN DE NIBELUNG

DECCA met Wolfgang Windgassen, Birgit Nilsson, Gottlob Frick, Christa Ludwig, Dietrich Fischer-Dieskau onder leiding van Georg Solti en het Weens filharmonisch orkest.

 

 

 

Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over DE RING VAN DE NIBELUNG van Richard Wagner.