DIE ZAUBERFLÖTE (DE MAGISCHE FLUTE) van Mozart – de operagids & Synopsis

De online operagids voor DIE ZAUBERFLÖTE

Mozart voltooide het werk in september 1791, het jaar van zijn dood, en in november lag hij al ziek in bed en stierf op 5 december. Het is onvoorstelbaar dat deze prachtige opera werd geschreven in de schaduw van zijn dood. De Zauberflöte werd in de 20e eeuw de meest gespeelde opera van het gehele repertoire en haar populariteit is ongebroken.

 

 

 

 

Inhoud

Commentaar

Synopsis

Akte I (De valleiscène, De zoekscène)

♪ Akte II (De tempelscène/Triascène)

Opname-aanbeveling

Hoogtepunten

Der Vogelsänger bin ich ja (Aria van Papageno)

Dies Bildnis ist wunderschön (Aria van beeld, Pamino)

Hm! Hm! Hm!

In diesen Heiligen Hallen (Sarastro’s Aria)

Der Hölle Rache (Aria van de Koningin)

Ach, ich fühl’s (Aria van Pamina)

Ein Mädchen oder Weibchen

Pa Pa Pa Papageno (Papageno / Papagena Duett)

 

 

 

 

 

 

Première

Wenen, 1791

Libretto

Emanuel Schikaneder, gebaseerd op een verzameling sprookjes van Christoph Martin Wieland (waaronder sprookjes van August Jacob Liebeskind).

De hoofdrollen

Tamino, Prins - Sarastro, Hoofd van de Orde - Koningin van de Nacht, Koningin en Moeder van Pamina - Pamina, Prinses - Papageno, Vogelverkoper - Monostatos, Opzichter in de Tempel van Sarastro.

Opname-aanbeveling

EMI, Gundula Janowitz, Nicolai Gedda, Walter Berry, Lucia Popp en Gottlob Frick o.l.v. Otto Klemperer en het Philharmonia Orkest en Koor.

 

Naar de BIOGRAFIE VAN MOZART

 

 

 

 

 

 

 

Libretto

Het verhaal van de Toverfluit is gebaseerd op een verzameling sprookjes van een dichter genaamd Wieland. Deze verhalen waren populair in Mozart’s tijd en Wieland was een van Mozart’s vader’s favoriete auteurs. Emanuel Schikaneder, een theaterondernemer en een vriend van Mozart, maakte er een libretto van, maar verweefde ook andere verhalen en zijn eigen ideeën in het plot van de Toverfluit. De interpretatie van het werk is lang onderwerp van discussie geweest. Er zijn weinig commentaren van Schikaneder en Mozart op dit libretto met zijn vele allusieve plots. De verschillende bronnen van het libretto en het gebrek aan commentaar van de auteurs Mozart en Schikaneder maken een interpretatie van het gedicht Zauberflöte moeilijk en deskundigen twisten dan ook nog steeds over de juiste interpretatie.

 

 

Het raadsel van de interpretatie van de Toverfluit

Het oorspronkelijke verhaal beschreef de koningin als een goede fee en Sarastro als een kwade demon. Het grootste interpretatieprobleem ligt in de breuk in de plot van de eerste naar de tweede akte, waar de koningin plotseling een imitator wordt en Sarastro een lichtgestalte. Zij was het die in het eerste bedrijf de drie jongens stuurde om Tamino de weg naar Pamina te wijzen. In de tweede akte echter gehoorzamen de drie jongens hun aartsvijand Sarastro en leiden Tamino naar het inwijdingsritueel. Waarom hebben Mozart en Schikaneder de plot veranderd? Waarschijnlijk was de reden te vinden in het thema van de vrijmetselarij. Voor deze gedachtengang moet men weten dat de overleden echtgenoot van de koningin de macht (gesymboliseerd door de cirkel van de zon) aan Sarastro had gegeven en niet aan zijn vrouw. Waarom? Omdat hij haar niet vertrouwde? Dit aspect zou kunnen worden geherinterpreteerd naar de politieke situatie ten tijde van de compositie van de Toverfluit. Een jaar voor het begin van het werk aan de Toverfluit was keizer Jozef II, een verlichte, kunstminnende vorst en beschermheer van Mozart, gestorven. De scepter ging over op Leopold, die sommige hervormingen van Jozef II terugdraaide en onverschillig stond tegenover de kunsten. De Zauberflöte kan dus zo worden geïnterpreteerd dat de keizerskroon niet aan de natuurlijke erfgenaam van de macht (Leopold, respectievelijk Koningin van de Nacht), maar aan de meest capabele (Sarastro) moest worden gegeven. Deze interpretatie krijgt een extra tintje, omdat Leopold een jaar na de première van de Toverfluit overleed. De doodsoorzaak is onduidelijk. In veel gevallen werd vergiftiging door vrijmetselaars vermoed. Interessant is dat in de persrecensies van De Zauberflöte in de weken na de première geen opmerkingen over de vrijmetselarij te vinden zijn.

 

 

Het thema van de vrijmetselarij

Mozart was in 1784 lid geworden van een Weense loge en werd daarmee logebroeder van Emanuel Schikaneder. Mozart was een actieve logebroeder en kende de rituelen. Hij identificeerde zich met de boodschap van de vrijmetselaars, die beïnvloed was door de Verlichting, waarin de mens een zuiveringsproces moet doormaken waarin het licht (Sarastro) het duister (Koningin van de Nacht) verslaat. De moraal van het slotkoor “Kracht overwint en kroont met haar beloningen, schoonheid en wijsheid met een eeuwige kroon” komt bijna letterlijk overeen met een zedentekst van de vrijmetselaars. Om het belang van dit thema te onderstrepen, horen we de drie beroemde akkoorden meteen aan het begin als openingsfanfare in de Ouverture. Het getal “drie” speelt een belangrijke rol in deze opera en we zullen nog vaak terugkomen op dit getal, dat belangrijk is in de vrijmetselarij.(In Pompeii vond Mozart inspiratie voor de Tempel van Sarastro toen hij 12 jaar oud was)

 

 

Het genre

Formeel kan de Toverfluit tot het Duitse Singspiel worden gerekend. De belangrijkste kenmerken van dit genre waren de gesproken dialogen (in tegenstelling tot de begeleide recitatieven in de opera) en de keuze van thema’s uit de sprookjeswereld (in tegenstelling tot historische thema’s in de opera). Decennialang was het Singspiel het overheersende genre in de Duitstalige landen. Maar ook de “toverfluit” zit vol tegenstellingen. Mozart schreef in deze opera ernstige scènes naast komische, volksmuziek naast zware coloratuuraria’s en belcantomuziek naast Duits Singspiel.

 

Geschiedenis en première

Mozart begon in het voorjaar van 1791 aan de “Zauberflöte” te werken, onderbrak het in juli en schreef in korte tijd “la clemenza di Tito”, en voltooide het werk vervolgens binnen een paar weken in september 1791. De première was op 30 september in Schikaneder’s Theater auf der Wieden Mozarts schoonzus Josepha Hofer zong de Koningin, Mozart dirigeerde en Schikaneder speelde Papageno. De Toverfluit was een groot succes en werd in hetzelfde seizoen twintig keer opgevoerd. Mozart woonde in oktober veel voorstellingen bij en was blij dat hij na lange tijd weer een publiek succes met een werk kon vieren. In november lag hij al ziek in bed en op 5 december overleed hij.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De drie akkoorden van de ouverture

Meteen aan het begin horen we de drie beroemde akkoorden als openingsfanfare. Het getal drie speelt een belangrijke rol in deze opera en in het gedeelte over Sarastro’s zaalaria zullen we het hebben over dit belangrijke getal in de rituelen van de Vrijmetselaars.

De Ouverture van de Toverfluit is geen typisch opera voorspel. Eigenlijk zou het publiek van die tijd een vrolijke opsomming van de melodieën van de opera hebben verwacht, maar Mozart laat ons met de ouverture weten dat de luisteraar een “grote opera” kan verwachten, die weliswaar turbulent is, maar waarin serieuze thema’s aan de orde komen.

Ouvertüre – Muti

 

Pamino wordt achtervolgd door de slang.

Synopsis: Tamino, een prins, is verdwaald in een rotsachtig landschap. Hij is op zoek naar Pamina. Een slang volgt hem al een tijdje en hij zakt van uitputting in elkaar. Drie dames doden de slang en redden Tamino van de dood. Zij zijn door de koningin gestuurd om Tamino te beschermen. Ze maken ruzie over wie er bij de bewusteloze knappe mag blijven. Uiteindelijk vertrekken ze samen om de koningin van zijn aanwezigheid op de hoogte te brengen.

Tamino is een jonge, zoekende man. De Zauberflöte gaat over zijn rijping. De slang kan symbolisch geïnterpreteerd worden als verleiding. Oorspronkelijk was een leeuw bedoeld. Maar door de nabijheid van de naam van de regerende koning Leopold, vreesde men voor censuur. Met al het gevaar van de dieren slaat Pamino als held geen goed figuur. Eerst schreeuwt hij om hulp, dan valt hij flauw en wordt gered door vrouwen…

Ook de drie dames (weer de 3) slaan na de redding geen goed figuur, al gauw maken ze ruzie over wie er bij Pamino mag blijven. Het gekibbel wordt af en toe kwaadaardig becommentarieerd door kletsende houtblazers.

We horen de openingsscène in een versie van de Salzburgerfestspiele met drie mooie dames in loden klederdracht.

Zu Hilfe

 

Een tweede versie met de luxe cast van de drie Dames met Elisabeth Schwarzkopf, Christa Ludwig en Marga Höffgen in de beroemde Klemperer-opname.

Zu Hilfe – Klemperer

 

Papageno’s beroemde aria

Synopsis: Als Pamino wakker wordt, verschijnt de vogelvanger Papageno. Hij is op weg om de bestelde vogels af te leveren bij de koningin van de nacht.

Papageno is een sprookjesfiguur die half vogel, half mens lijkt te zijn. Hij staat voor de eenvoudige man van het volk. Alles aan hem is volks. Zijn verzen zijn in eenvoudige strofische vorm en woorden als “heissa hopsasa” benadrukken de populariteit. Voor velen is Papageno de echte ster van de opera, die zich met een portie humor onderscheidt van de bloedserieuze Tamino.

 

Herrmann Prey was een beroemde Papageno. Hij verdeelde het publiek in twee kampen, sommigen vonden zijn optredens grappig en charmant, anderen nogal amicaal.

Der Vogelfänger bin ich ja – Prey

 

Walter Berry was samen met Erich Kunz de beroemdste Papageno van na de oorlog. Beiden waren Weense originelen.

Der Vogelfänger bin ich ja – Berry / Böhm

 

Het beroemde portret Aria

Synopsis: Tamino wil de mysterieuze koningin ontmoeten en Papageno vertelt hem dat niemand haar ooit eerder heeft gezien. En hij beweert ook dat hij de slang heeft gedood. Op dat moment komen de dames terug en verzegelen de mond van de liegende Papageno met een slot. Ze laten Pamino een afbeelding zien van Pamina, de dochter van de koningin, waarop Pamino op slag verliefd op haar wordt.

Mozart heeft van de grote aria van Tamino geen showstuk gemaakt. Het vraagt om een lyrische, tedere stem die een nobele liefde belichaamt, terughoudend begeleid door het orkest. Mozart en Schikaneder portretteren een onzekere jongeman die voor het eerst gevoelens van liefde ervaart. Zo vraagt Tamino twee keer “Soll die Empfindung Liebe sein?” (Kan het gevoel liefde zijn?) en voordat hij de woorden met nadruk uitspreekt, geven de klarinet en de fagot hem het antwoord al. In hetzelfde ritme zingt Tamino “Ja, ja”.

Ondanks de serieuze formele opstelling van de aria, ontbreekt het niet aan humor in deze aria. Kijk naar deze passage waarin Mozart en Schikaneder Pamino laten vragen wat hij met het meisje moet doen. Pamino, onervaren met vrouwen, stamelt twee keer “Was wurde ich? “(Wat zou ik doen ?). Na een lange pauze, waarin de zanger en het orkest koortsachtig lijken te puzzelen, krijgt hij het verlossende idee: een omhelzing zou waarschijnlijk het juiste zijn om te doen.

Voor veel mensen is de naam Wunderlich synoniem met een rol: Tamino in Mozarts ‘De Toverfluit’. Er is veel geschreven over de vroegtijdige dood van deze begaafde zanger. Zijn prestatie in Böhm’s complete opname wordt terecht als ongeëvenaard beschouwd. Luister naar deze aria uit deze complete opname. Zijn lyrische tenor is warm en rijk en vloeit prachtig. Het tweede deel is expressief en klimt moeiteloos naar de hogere registers.

Dies Bildnis ist wunderschön – Wunderlich (1)

 

Nicolai Gedda was een groot Mozart zanger. Zijn Aria is perfect van dictie maar iets minder gepassioneerd dan Wunderlich’s versie.

Dies Bildnis ist wunderschön – Gedda (2)

 

 

 

O zittre nicht – de eerste grote aria van de Koningin van de Nacht

Synopsis: De drie dames vertellen Pamino dat de gemene priester Sarastro Pamina gevangen houdt. Tamino is boos, en de drie dames dragen Pamino op om de prinses te redden. Pamino zegt vol enthousiasme ja en de Koningin van de Nacht verschijnt. Zij klaagt over haar situatie en belooft de prins de hand van haar dochter als hij haar bevrijdt.

Mozart schreef deze toneelaanwijzing bij de verschijning van de Koningin van de Nacht: “De bergen splitsen zich en het theater verandert in een prachtige kamer. De Koningin zit op een troon versierd met doorzichtige sterren”.

In het Allegro maestoso van het recitatief maakt de muziek van Mozart meteen duidelijk dat de Koningin van de Nacht een machtige vrouw is. Zij begint in een ingestudeerde meæsthetische traagheid. Met het zingen van de chromatische neerwaartse beweging (ihr ängstliches Beben, ihr schüchternes Streben), legt zij Tamino haar ongeluk uit.

In de volgende aria, die overgaat in de majeur toonsoort, beveelt zij Tamino haar dochter te bevrijden. Met lang aangehouden coloraturen (ketens van zestiende noten coloraturen gedurende vijf maten) bezingt zij het latere liefdesgeluk van de prins. Daarbij zingt hij zichzelf in extase: staccatofiguren, coloratuurketens (met een hoge f als laatste noot) en een triller worden na elkaar gespeeld om Tamino te overtuigen de gevaarlijke reddingsoperatie aan te vatten. Dondergeluiden besluiten dit indrukwekkende stuk.

Diana Damrau was enkele jaren de bekendste koningin. In 2010 zong zij ze voor het laatst. Een interessante reden waarom, uit een interview met de FAZ: “De “Queen” is een absolute topsport. Het is niet alleen de hoogte. Je hoort alles in deze aria’s, met hun zuiverheid, helemaal zonder portamenti, je hoort alles meteen als er iets niet lukt. En hoe ouder ik word, hoe meer tijd mijn lichaam nodig heeft om te regenereren. Door deze inspanning en omdat mijn agenda voller en voller werd, heb ik besloten om “Queen” niet meer te zingen.

O zittre nicht (1) – Damrau

 

Een indrukwekkende productie met Natalie Dessay.

O zittre nicht (2) – Dessay

 

Een prachtig kwintet – Pamino ontvangt de Toverfluit

Synopsis: De koningin verdwijnt weer. Papageno verschijnt weer, hij wil dat de drie dames het slot van hem afnemen. De dames bevrijden hem van het slot en benoemen hem tot Tamino’s dienaar om hem te helpen Pamina te bevrijden. Ze overhandigen Tamino een magische fluit en Papageno een klokkenspel (soort klokkenspel) . Beide instrumenten dienen om mensen en dieren ter plekke van gedachten te doen veranderen.

 

Mozart componeerde voor deze scène een prachtig kwintet met Papageno, Tamino en de dames. Papageno smeekt de dames met “Hm!” om het kasteel van hem af te nemen. Mozart begeleidt dit Hm! graag met de fagot in unisono.

Een interpretatie met de droomcast uit de Klemperer-opname.

Hm! Hm! Hm! Hm! – Gedda / Berry / Schwarzkopf / Ludwig / Höffgern

 

Synopsis: Pamina zit vastgebonden in Sarastro’s paleis. De Moor Monastatos heeft haar ontsnappingspoging verijdeld en benadert haar wellustig. Op dat moment verschijnt Papageno. De Moor en de vogelvanger houden elkaar voor de duivel en slaan op de vlucht.

Een grappige productie van deze scène uit een televisie-opname.

Du feines Täubchen

 

 

Een prachtig duet van Pamina en Papageno

Synopsis: Maar al snel zegt Papageno tegen zichzelf: er zijn zwarte vogels, waarom zouden er dan geen zwarte mensen zijn? Dus keert Papageno terug. Hij vertelt Pamina over prins Tamino, die van haar houdt en op weg is naar haar bevrijding.

In de hele opera horen we geen liefdesduet tussen Pamina en Tamino. Mogelijk stond de dramaturgie dit niet toe. Mozart schreef voor deze scène een prachtig duet van Pamina en Papageno, en het klinkt verrassend als een liefdesduet, waarin je de polsslag van twee harten kunt horen. Zelfs Papageno verandert voor een moment in een serieuze figuur, en hij vertegenwoordigt als het ware zijn avontuurlijke metgezel. Beethoven, die de Toverfluit zeer waardeerde, was zo enthousiast dat hij variaties op dit prachtige stuk schreef.

We gaan luisteren naar een bijzonder mooie interpretatie van Walter Berry en Gundula Janowitz, wier twee stemmen wonderwel samengaan.

Bei Männer, welche Liebe fühlen

 

 

Tamino bereikt het tempeldistrict

Synopsis: Inmiddels is Tamino aangekomen in het tempeldistrict. Drie jongens, die hem tijdens zijn avontuur met raad en daad bijstaan, vermanen hem tot standvastigheid, geduld en terughoudendheid.

Voor deze scène van de drie jongens componeerde Mozart een vrolijke maar waardige muziek die de luisteraar een nieuwe wereld binnenleidt. Helaas worden de Drie Jongens in het operahuis vaak door vrouwen gezongen, hoewel Mozart deze etherische muziek expliciet voor de stem van jongens schreef.

Zum Ziele führt – Wiener Sängerknaben

 

 

De finale van de eerste akte van De Toverfluit

Mozart componeerde de muziek van de finale door. Dit wordt door veel kenners beschouwd als het meest visionaire deel van de opera, omdat het vooruitloopt op de vorm van Puccini’s en Wagners muziekdrama’s. Daartoe schreef hij het langste door hem gecomponeerde recitatief, dat een doorslaggevend deel van de plot in zich draagt.

Synopsis: Tamino wil de tempel binnendringen, maar wordt teruggejaagd door onzichtbare stemmen. Een oude priester verschijnt en Tamino spreekt met hem. Hij bevestigt dat Pamina door Sarastro is ontvoerd. Maar hij legt ook uit dat Tamino misleid is. Tamino gaat verder en verneemt van onzichtbare stemmen dat Pamina nog in leven is.

Wie stark ist nicht dein Zauberton – Araiza

 

Synopsis: Hij hoort het klokkenspel en haast zich naar Papageno. Hij is op de vlucht met Pamina en ze lopen in handen van Monostatos. Papageno bespeelt snel het klokkenspel en Monostatos en zijn soldaten raken in de ban.

Schnelle Füsse, rascher Mut / Strijd

 

 

Het vreemde duet van Sarastro en Pamina

Synopsis: Plotseling kondigen tromgeroffel en trompetten de komst van Sarastro aan, die met pracht en praal verschijnt. Pamina werpt zich aan zijn voeten en bekent haar ontsnappingspoging, dat ze zich wilde redden van Monostatos’ avances.

Als Pamina de komst van Sarastro opmerkt, sist ze tegen Papageno dat hij altijd de waarheid moet vertellen. Maar het eerste wat Pamina tegen Sarastro zegt is een regelrechte leugen (ze beweert dat ze alleen gevlucht is vanwege Monostato’s avances). Het duet tussen de twee gaat verder op een disharmonische manier: Sarastro onderbreekt de dame meerdere malen en Pamina probeert de oudere heer in te zepen (“Für mich klingt der Name meiner Mutter süß”; “Voor mij is mijn moeders naam zoet”). Hij reageert daar bruusk op en spreekt de beroemde misogyne zin uit: “Und ein stolzes Weib! Ein Mann muss Eure Herzen leiten, denn ohne ihn pflegt jedes Weib aus ihrem Wirkungskreis zu schreiten” (En een trotse vrouw! Een man moet uw hart leiden, want zonder man zou een vrouw haar levensdoel niet bereiken! Sarastro is de lichtfiguur in deze opera, maar hij heeft ook moeilijke trekken. Deze dubbelzinnigheid van de karakters maakt het verhaal van deze opera spannend en trekt steeds nieuwe interpretaties aan in de enscenering.

Herr ich bin zwar Verbrecherin – Ziesak/Moll

 

Synopsis: Sarastro toont genade, vergeeft Pamina en straft Monostatos. Maar hij scheidt Pamina van Papageno en Tamino, omdat zij zich eerst moeten onderwerpen aan beproevingen, om in de kring van ingewijden te worden opgenomen. Allen loven de wijsheid van Sarastro.

 

 

 

 

 

 

 

 

In de kerk – het rituele gebed O Isis en Osiris

Synopsis: In de zaal zijn Sarastro en de priesters bijeen en verwachten Tamino. Sarastro kondigt aan dat Tamino met Pamina zal trouwen nadat hij de beproevingen heeft doorstaan. De oude priester waarschuwt dat de zware beproevingen Tamino het leven kunnen kosten. Allen vragen de hulp van de Goden voor de beproeving.

Een koraalachtig preludium opent de tweede akte. Opnieuw begint Mozart deze ouverture met 3 akkoorden.

Marsch der Priester

 

Deze kerkscène wordt gekenmerkt door de afwisseling tussen de voorzanger en het koor. De instrumentatie en de lage noten geven de muziek een donkere maar warme toon. Het is gecomponeerd in de toonsoort F-groot, die in Mozarts werk staat voor de ongeschonden wereld en de goede herders.

Luister naar dit rituele kerkelijk ritueel met de stem van een nobele, expressieve Rene Pape als Sarastro. Pape is een van de toonaangevende basstemmen sinds het begin van de 21e eeuw.

O Isis und Osiris – Pape

 

Synopsis: Het eerste examen is achter de rug. Papageno is bang. Om hem aan te moedigen, beloven de priesters hem een Papagena als hij slaagt voor het examen. Ze gaan de tempel binnen. Dan verschijnen de drie Dames en waarschuwen de twee dat de dood hen wacht bij Sarastro.

 

Wie? Wie? Wie?

Deze dreigementen missen hun uitwerking niet op Papageno, maar Tamino doet dit af als “geklets van vrouwen” (“tittle-tattle of women”), waarmee hij zich een gretige leerling van de Mannenbond toont.

Wie? wie? Wie?

 

Synopsis: Tamino laat zich niet afschrikken en de priesters jagen de drie dames weg. De eerste test wordt doorstaan. In de tuin van Sarastro nadert Monostatos de slapende Pamina.

In dit korte stukje spreekt de tekst over de wanhoop van de hei: “Ist mir denn kein Herz gegeben, bin ich nicht aus Fleisch und Blut ? (Is mij geen hart gegeven, ben ik niet van vlees en bloed?); maar de muziek drijft op heerlijke wijze de spot met het groteske karakter.

Alles fühlt der Liebe Freuden – Peper

 

Synopsis: Wanneer Monostatos haar wil kussen, verschijnt de Koningin van de Nacht. Monostatos verstopt zich en luistert het gesprek af. De Koningin van de Nacht hoort wat er met Tamino is gebeurd en is woedend. Ze vertelt Pamina dat haar overleden man de zonnecirkel aan Sarastro heeft overhandigd en zo de macht heeft gekregen. Ze vraagt haar dochter Sarastro te doden en de zonnecirkel van hem te stelen.

 

Der Hölle Rache – die berühmte Rache Arie der Königin der Nacht

Synopsis: De koningin verdwijnt en de terugkerende Monstos valt Pamina lastig, Sarastro verschijnt en verjaagt Monostatos. De Koningin van de Nacht verneemt dat Tamino probeert zich bij Sarastro’s kring aan te sluiten, in plaats van haar dochter Pamina uit zijn handen te bevrijden. Ze is woedend. Ze vertelt Pamina dat haar overleden man de zonnecirkel aan Sarastro heeft overgedragen en dat hij zo de macht heeft gekregen. Ze beveelt haar dochter Sarastro te doden en de zonnecirkel te stelen.

Deze aria wordt vaak de “Wraak aria” genoemd. Ze is doorspekt met moorddadige moeilijkheden en voert de stem naar de uiterste regionen van het stembereik. De hoge noot F is de hoogste toon in het operarepertoire. Het einde is weer een recitatief-achtige passage gekenmerkt door haat.

De zangeres van de première was Mozart’s schoonzuster Josepha Hofer. Er wordt gezegd dat Hofer een bijzonder beweeglijke stem had met een uitgesproken hoog register. Daarom schreef Mozart deze aria in haar keel.

We horen twee geweldige interpretaties door vooraanstaande vertolkers van de Koningin van hun generaties.

We beginnen met misschien wel de beste versie, de vertolking door Edda Moser van de Sawallisch opname. We horen de koningin ziedend van woede. De Staccato’s laaien op dramatische wijze op als in geen enkele andere vertolking.

Der Hölle Rache (aria van de wraak) (1) – Moser

 

Diana Damrau, de (mogelijk) beste koningin van haar generatie.

Der Hölle Rache (aria van de wraak) (2) – Damrau

 

 

De grote aria “In diesen heilgen Hallen”

Synopsis: Pamina weigert het plan van haar moeder en spreekt hierover met Sarastro. Sarastro belooft haar geen wraak te nemen op haar moeder.

Deze beroemde aria is geschreven in een eenvoudige strofische structuur, gezet in een langzaam, waardig tempo en gecomponeerd met eenvoudige akkoorden van de strijkers. Het E-groot is helder en warm. De baszanger wordt begeleid door arabesken in de houtblazers. Schikaneder heeft een van zijn meest nobele teksten geschreven en Mozart heeft een prachtige melodie bijgedragen.

We horen deze beroemde arie in drie interpretaties.

Kurt Moll zingt Sarastro met de warmte waarmee een vader tot zijn dochter spreekt. Zo nestelt Pamina zich in de gefilmde opname als een poesje aan zijn borst. Moll’s opnamen gelden nog steeds als maatstaf.

In diesen heil’gen Hallen – Moll

 

Rene Pape’s stem is wel eens de Zwarte Diamant genoemd. In deze Met-opname kunt u hem de aria van Sarastro in het Engels horen zingen. En inderdaad, Pape klinkt als een predikant uit een Methodistenkerk uit het zuiden.

In diesen heil’gen Hallen – Pape

 

Furtwängler noemde Frick’s stem “de zwartste van alle bassen”, zijn timbre maakt de vertolking juist indrukwekkend, hoewel ze niet zo melodieus is als die van Moll of Pape. Deze interpretatie laat de indruk achter dat Pamina na deze aria nog meer geïntimideerd was dan ervoor.

In diesen heil’gen Hallen – Frick

 

 

 

De drie jongens verschijnen in een ballon

Synopsis: Tamino en Papageno worden naar de volgende proef geleid. Een lelijke oude vrouw verschijnt en wil hen de weg naar buiten wijzen. Als Papageno haar aanspreekt, wordt ze weggejaagd door de priesters. Zij moeten zwijgen. De drie jongens verschijnen weer en brengen de twee hun instrumenten terug.

Deze scène was een van de attracties bij de première in Wenen. De drie jongens verschijnen in een ballon, een toneelmachine. Naast de bewegende slang was de machine een van de technische attracties bij de première.

Zeid uns zum zweitenmal willkommen

 

Ach ich fühls – Pamina’s grote aria

Synopsis: Tamino is blij dat hij fluit speelt en Pamina verschijnt, aangetrokken door het geluid. Als ze hem aanspreekt, zwijgt Tamino en Pamina denkt dat ze Tamino’s liefde verloren heeft. Ze weet niet dat Tamino’s zwijgen deel uitmaakt van de test.

Deze aria is geschreven in een diep trieste G-klein melodie. Pamina moet in staat zijn lange pianolijnen te trekken en mooie frasen te vormen. Elke stem moet worden uitgezongen. Het orkest begint in een langzaam andante met een ritme dat lijkt op een begrafenismars. De appogiaturale noten op “fühls” en “hin” in het eerste couplet geven het stuk een oneindig pijnlijk karakter dat contrasteert met de warme hoge Bes op “Liebe” van het tweede couplet. Daarna volgt een heerlijk nostalgisch “Nimmer kommet ihr, Wonnestunden” (Nooit zul je, uren van verrukking).

In de volgende passage vraagt Tamina vol ongeloof aan Tamino “voel je het verlangen naar liefde niet? (Voel je niet het verlangen naar mijn liefde) en bij het woord “liefde” klinkt de hoge B slechts droevig en berustend. In de passage “so wird Ruh im Tode sein” (o keer terug of laat me sterven) wordt de muziek spookachtig en bleek. De etherische pianissimo sprongen lijken al uit het hiernamaals te klinken.

We horen twee interpretaties van deze prachtige en ontroerende aria.

De vertolking door de Amerikaanse sopraan Barbara Bonney is adembenemend. Zij is zeer lyrisch ondanks het snelle tempo.

Ach, ich fühls (1) – Bonney

We horen prachtige hoge pianissimo noten (zoals Caballé !) van Anna Moffo.

Ach, ich fühls (2) – Moffo

 

 

 

Synopsis: Nadat ze de tweede proef heeft doorstaan, probeert Pamina Tamino af te houden van de gevaren van de derde proef. Maar Tamino is klaar voor de laatste proef.

Luister naar een gracieus trio met Pamina, Tamina en Sarastro.

Soll ich Dich teurer nicht mehr sehn ?

An another famous Papageno Aria

Synopsis: Papageno is verbannen in een grot vanwege zijn spraakzaamheid. Dat hij niet tot de inwijding wordt toegelaten, deert hem niet. Hij heeft liever iets te drinken, iets te eten en … een kleine vrouw.

Papageno kent geen hogere idealen dan eten, drinken en een vrouwtje. Maakt hem dat niet sympathiek?

Er is een leuke anekdote over dit stuk. Schikaneder, de librettist, speelde zelf de rol van Papageno. “Mozart was al erg ziek, maar hij wilde zo vaak als hij kon naar het theater om mee te doen. In een brief meldt hij dat hij eens het klokkenspel in het orkest bediende en daarmee Schikaneder, die als Papageno zijn lied “ein Mädchen oder Weibchen” zong, liet schrikken; Mozart speelde een akkoord dat niet de bedoeling was en maakte daarmee duidelijk dat Schikaneder niet zelf het klokkenspel bespeelde, zoals hij had willen doen geloven. Maar Schikaneder, een gewiegd impromptu-acteur, sloeg met zijn hand op de klokken en riep ze toe: “Hou je mond”, wat het publiek en Mozart aan het lachen bracht” (Bron: Pahlen, Opernlexikon).

Luister naar Herman Prey in deze populaire aria.

Ein Mädchen oder Weibchen – Prey

 

Synopsis: In de tuin: Pamina is nog steeds wanhopig. Pamina wil zelfmoord plegen Maar de drie jongens vertellen haar dat Tamino nog steeds van haar houdt. Intussen hebben twee priesters Tamino naar het eindproces gebracht. Daar verschijnt Pamina, die samen met de prins de proef wil afleggen.

Tamina lijkt te zijn getransformeerd. Hoor dit nobele duet.

Tamino mein, o welch ein Glück!

 

Synopsis: De twee moeten door de vuur- en watergrot zien te komen. Met de hulp van de fluit passeren ze moeiteloos de gevaren en worden ze begroet door stemmen.

Wir wandelten durch Feuersgluten

 

Papagenos laatste scène – hij vindt zijn Papagena

Synopsis: Papageno zoekt zijn Papagena. Hij wil niet meer zonder haar leven. De 3 jongens herinneren hem aan zijn carillon en Papagena verschijnt daadwerkelijk. Ze vallen elkaar in de armen.

Nadat de 3 jongens de tweede zelfmoord hebben kunnen voorkomen, krijgt Schikaneder voor zijn laatste scène een prachtige aria van Mozart. Papagon en zijn Papageno zingen dit korte maar ongelooflijk effectieve stuk als twee kippen.

Eerst uit een engelstalige filmversie:

Pa-Pa-Pa-Papagena

 

en een tweede versie met Bryn Terfel en een verbluffende Cecilia Bartoli.

Pa-Pa-Pa-Papagena – Terfel / Bartoli

 

De finale

Synopsis: Monostatos heeft de handen ineengeslagen met de Koningin van de Nacht om Pamina te bevrijden. Maar Sarastro verjaagt haar met donder en bliksem naar de eeuwige nacht. Bij zonsopgang worden Pamina en Tamino opgenomen in de kring van ingewijden in de tempel.

Nur Stille … Die Strahlen der Sonne

 

Mozart componeerde deze opera in het jaar van zijn dood. Hij voltooide het werk in september 1791. Hij woonde in oktober veel voorstellingen bij en was blij dat hij na lange tijd weer eens een publiekssucces kon vieren met een werk. In november lag hij al ziek in bed en op 5 december overleed hij. Ongelooflijk dat deze opera in de schaduw van de dood werd geschreven.

 

 

Opname-aanbeveling

 

EMI, Gundula Janowitz, Nicolai Gedda, Walter Berry, Lucia Popp en Gottlob Frick onder leiding van Otto Klemperer en het Philharmonia orkest en -koor.

 

 

 

Peter Lutz, opera inside, de online operagids bij die Zauberflöte van Wolfgang Amadeus Mozart.