De online operagids over ANDREA CHÉNIER
Umberto Giordano behaalde met deze opera nog voor zijn dertigste verjaardag een sensationeel succes. Hij werd onsterfelijk en, samen met Mascagni, Leoncavallo en Puccini, een van de vier helderste sterren aan de “Verismo-hemel”.
Inhoud
Aanbeveling voor opname
Hoogtepunten
Rollen en Synopsis van ANDREA CHÉNIER
Première
Milaan, 1896
Libretto
Luigi Illica, gebaseerd op de historische figuur van André Chénier.
Hoofdrollen
Andrea Chénier, schrijver en dichter (tenor) - Gérard, dienaar van de gravin Coigny en later officier van justitie (bariton) - Maddalena, dochter van de gravin van Coigny (sopraan) - Roucher, vriend van Andrea Chénier (bas) - Bersi, dienstmeisje van Maddalena (mezzo-sopraan).
Opname-aanbeveling
EMI met Maria Callas en Mario del Monaco onder leiding van Antonino Votto en het Koor en Orkest van La Scala, Milaan. Een alternatieve opname is Luciano Pavarotti en Montserrat Caballé onder leiding van Riccardo Chailly (DECCA).
Commentaar
Geschiedenis en première
Als jonge componist stond Giordano enkele jaren onder contract bij de uitgever Sonzogno, die hem wegjoeg met de woorden “dat hij totaal geen talent heeft”. De volledig berooide Giordano was wanhopig en vroeg zijn vriend, de toen bekende componist Franchetti, om te bemiddelen. Sonzogno, die tevens directeur van La Scala was, gaf Giordano nog een kans. Luigi Illica schreef hem in 1894 een libretto voor een verhaal over de Franse dichter “Andrea Chénier”. Nu verhuisde Giordano naar Illica in Milaan en begon te componeren onder erbarmelijke omstandigheden. Soms woonde en componeerde hij in de opslagruimte van een begrafenisonderneming, op de bovenste verdiepingen waarvan Illica woonde. Hij werkte aan de opera gedurende de volgende twee jaar. Toen hij het manuscript aan de impresario overhandigde, werd het door de muzikale adviseur van Sonzognos afgewezen. Giordano was er kapot van en nam contact op met de nu beroemde Pietro Mascagni, de componist van de “Cavalleria rusticana”. Hij wist Sonzogno te kalmeren, die het werk mopperend accepteerde. In deze tijd was Sonzogno zeer omstreden als directeur van La Scala, omdat hij veel mislukkingen had moeten incasseren met verschillende producties en vreesde met “Andrea Chénier” opnieuw een flop te maken. Zelfs met de succesvolle opera “Carmen” had hij schipbreuk geleden. De spanningen tussen Sonzogno en Giordano liepen verder op toen de tenor weigerde zijn partij te zingen en er een vervanger moest worden gevonden. De sfeer was dan ook zeer gespannen toen het doek opging in maart 1896. Reeds de eerste aria moest worden herhaald en de uitvoering werd een grandioze triomf. Giordano moest twintig keer voor het gordijn treden en redde daarmee Sonzogno, die dolgelukkig was met de verrassende wending.
Het libretto
Luigi Illica nam de lotgevallen van de historische figuur “Andrea Chénier” als uitgangspunt en verzon er een liefdesverhaal bij. Zowel Roucher als Maddalena en Gérard zijn fictieve personages. Toen Illica aan de opera werkte, schreef hij ook aan “Tosca” en “La Bohème” in tandem met Giacosa. Terwijl Giacosa de poëtische “versschrijver” was, was Illica de uitbundige “verteller”. Het is verbazingwekkend hoeveel plots en scènes hij in “Andrea Chénier” heeft verwerkt: we zien het adellijke kasteel van het Ancien Régime, het beeld van de herder, straatscènes in Parijs, een revolutionair hof, kerkerscènes, de executiescène en hieraan kunnen we nog de tientallen toneelrollen toevoegen. Het is aan zijn verbeeldingskracht te danken dat Umberto Giordano inspirerende beelden voor zijn compositorisch werk heeft kunnen verkrijgen.
De muziek
Was het de pure materiële nood die Giordano’s creatieve geest inspireerde? Hij biedt de luisteraar een verbluffend aantal grote melodieën, kleurrijke scènes en grote emoties. Giordano vond de juiste tonen voor alle scènes en rollen, en op 27-jarige leeftijd was hij op het toppunt van zijn creatieve kracht. Sindsdien zongen alle tenoren en sopranen die rang en naam hadden de aantrekkelijke partijen. Een paar ontketende zelfs een zangersoorlog die beroemd werd (zie verder). Zo werd dit werk een klassieke “zangersopera”, met alle voor- en nadelen die dat met zich meebrengt.
ANDREA CHÉNIER Act 1
Synopsis: 1789 in het kasteel van een gravin. De voorbereidingen voor een bal zijn in volle gang. Naast vele edellieden is ook de schrijver Andrea Chénier uitgenodigd.
Een korte orkestrale inleiding beschrijft in bloemrijke kleuren de decadente weelde van het feest van de edelen tijdens een hongerwinter. De knecht Gerard geeft minachtend commentaar op de adel, spottend begeleid door de hoofse dansmuziek van het orkest. In het tweede deel slaat de muziek om in een dreigende stemming die het naderende onheil aankondigt.
Questo azzurro sofà – Nucci / Howlett
De knecht Gérard is verliefd op Maddalena
Synopsis: De knecht Gérard heeft een hekel aan de aristocraten, maar is heimelijk verliefd op Maddalena, de dochter van de gravin.
De muziek verandert met de komst van Maddalena, tedere harp- en windklanken begeleiden haar. Zelfs Gérard, wiens stem op de achtergrond te horen is, is plotseling weer tot rust gekomen.
Il giorno intorno – Nucci / Caballé
Een toenschilderij van het Ancien Régime
Synopsis: De Maddalena, vastgebonden in een strak lijfje, wacht op het bal.
Een elegant, hoofs motief leidt deze passage in, dat samen met het tweede mooie en uitgelaten dansmotief een prachtig muzikaal beeld schetst van het Ancien Régime.
Soffocco, moro tutta chiusa – Tebaldi
De pastorale herdersscène
Synopsis: Een theatergroep voert ter vermaak een herdersscène op.
Een romantisch toneelstuk met vrouwenkoor en begeleiding van harp.
O Pastorelle, Addio
“Un di all azurro”
Synopsis: Op het bal provoceert Maddalena Chénier met woorden over de liefde. Hij verdedigt de ware liefde en geeft uiting aan zijn minachting voor de adel, die zich niets aantrekt van de ellende van het volk.
Deze beroemde aria stelt de tenor voor een fysieke uitdaging. Lange declamatorische en krachtige passages, soms in hoge tonen, dagen de tenor uit. De aria duurt een lange 6 minuten inclusief recitatief.
U hoort deze aria in twee versies, een lyrische van Pavarotti en een heroïsche van Franco Corelli.
Laten we beginnen met Luciano Pavarotti. Het is op een lyrische, warme toon.
Un di all azzuro (1) – Pavarotti/Chailly
Franco Corelli was niet de tenor van de lyrische nuances. Fischer (Grosse Stimmen): “Zijn Squillo scheen door stalen deuren te snijden … Men zal tevergeefs wachten op subtiele effecten, op waarden en schakeringen bij Corelli, als tenor van de zegevierende hoogheid balk en staal heeft hij nauwelijks een gelijke”.
Un di all azzurro (2) – Corelli/Santini
Synopsis: Gérard heeft in het geheim hongerige boeren naar de zaal geroepen die beginnen te bedelen. De gravin laat ze eruit gooien, waarop Gérard luidkeels zijn dienst in het kasteel neerlegt.
ANDREA CHÉNIER Act 2
Synopsis: Vijf jaar later. Frankrijk wordt geregeerd door Robbespierre en is een politiestaat geworden.
Per l’ex inferno
Synopsis: Maddalena heeft de zuiveringen overleefd. Ze wordt vergezeld door de trouwe bediende Bersi, die zichzelf verhuurt als een zogenaamde “Merveilleuse” (prostituee). Ze wordt argwanend in de gaten gehouden door een “Incroyable” (een informant), terwijl een beulskar met ter dood veroordeelden voorbij rijdt. Bersi is op zoek naar Chénier.
Temer perché – Ewing
Chénier is in contact met een onbekende
Synopsis: Chénier heeft vernomen dat hij op een lijst van staatsvijanden staat. Zijn vriend Roucher raadt hem aan te vluchten. Hij heeft een paspoort bemachtigd, maar Chénier wil eerst een vreemdeling ontmoeten met wie hij al enige tijd correspondeert.
Credo a una possanza arcana – del Monaco
Synopsis: Roucher waarschuwt dat de brief een valstrik kan zijn.
Roucher spreekt de vrees uit dat de brief afkomstig zou kunnen zijn van een “Merveilleuse”, het muzikale motief dat helemaal aan het begin klinkt is zeer koket. Chéniers dromen over een ontmoeting lijken uiteen te spatten.
Calligrafia invero femminil! – Pavarotti / Nucci
Gérard is op zoek naar Maddalena
Synopsis: Niet ver van hen vandaan verschijnt Gérard. De informant is bij hem. Gérard geeft hem de beschrijving van een vrouw die hij zoekt.
Ecco laggiu Gerard – Pavarotti / Nucci / de Palma / Krause
Synopsis: Bersi wordt heimelijk in de gaten gehouden door de informant en heeft Chénier gevonden op de ontmoetingsplaats. Zij kondigt hem de verschijning van een dame aan. Roucher waarschuwt en ziet het bevestigd: een “merveilleuse”, maar Chénier wil met de dame praten. Het wordt donker en een patrouille steekt de lampen op de brug aan.
Giordano heeft in dit korte stukje twee prachtige plaatjes geschilderd. In het eerste deel de schemerstemming en na de dialoog in het derde deel de zogenaamde “Ronda” van de wachters, begeleid door trommels.
Non mi saluti?
Het liefdesduet
Synopsis: Maddalena verschijnt in de kleren van een naaister. De informant heeft haar herkend en volgt haar. Nu ontmoet ze Chénier en onthult zich als de vrouw die hem de brieven heeft geschreven. Chénier herkent haar eerst niet. Wanneer ze haar kap afneemt, herkent Chénier de dochter van de gravin. Zij heeft haar familie verloren en vreest nu voor haar eigen leven. Chénier biedt zijn hulp aan en de twee bekennen elkaar hun liefde.
Het is het extatische duet van twee zielen die hun liefde in nood erkennen.
Ora e soave – Domingo / Scotto
Beroemd werd de wedstrijd tussen Maria Callas en Mario del Monaco in deze opera over wie het hardst kan zingen in de twee duetten. Laten we luisteren naar het eerste duet.
Ora e soave – Callas / Monaco
Synopsis: Intussen is Gérard op de hoogte gebracht door de informant en heeft hij zich naar hem toegesneld. Hij raakt verwikkeld in een duel met de vreemdeling, terwijl Roucher met Maddalena ontsnapt. Gérard raakt gewond, maar laat Chénier gaan als hij beseft dat het de dichter is naar wie hij op de genoemde balavond had geluisterd.
ANDREA CHÉNIER Acte 3
“Nemico della patria“
Synopsis: Een paar maanden later. Gérard verneemt van de arrestatie van Chénier. Hij hoopt nu zijn kans te krijgen om Maddalena te pakken te krijgen en bereidt, ondanks zijn schuldige geweten, de aanklacht tegen Chénier voor, van wiens schuld hij innerlijk niet overtuigd is.
Deze aria en scène doen onmiddellijk denken aan de brutale en ijskoude Scarpia. Geen wonder dat beide uit de pen van Illica komen. Het vereist een bariton met een sterke, dramatische stem. Het eerste deel van de aria is donker, het tweede deel toont een hartstochtelijke Gérard en de aria eindigt met een extatisch rallentando op “tutte le genti amar”.
Luister naar een indrukwekkende televisie-opname van Giuseppe Taddei, een groot zanger en uitstekend acteur. De drie delen werden door hem uitgevoerd met vocale en acterende nauwkeurigheid en vaardigheid. Zijn vocale en acterende toneelaanwezigheid in dit stuk is indrukwekkend.
Nemico della patria – Taddei
“La mamma morta“
Synopsis: Magdalena rouwt om het lot van haar ouders, die ze verloor in het tumult van de revolutie. Ze zoekt Gérard op en vraagt hem Chénier vrij te laten. Gérard bekent Maddalena zijn liefde en Maddalena biedt hem een nacht van liefde aan als hij Chénier vrijlaat.
Deze aria van Maddalena bestaat uit twee delen. In het begin is het een bittere aanklacht tegen de wreedheden van de revolutie, in het tweede deel horen we een extatische liefdeshymne. Het opent met een eenzame cello, die begint met “Con espressione”. Maddalena begint met tien noten gefluisterd op dezelfde toonhoogte “La Mamma morta”, bleek en berustend. De muziek versnelt en vervuld van afschuw ziet zij voor haar ogen het brandende huis van haar familie. Het geknetter van het vuur is afschuwelijk te horen in het bleke tremolo van de strijkers. Bij het noemen van Bersi flakkert warmte op, en kort daarna verandert de toon weer in bitterheid dat Bersi zichzelf moest verkopen om het voortbestaan van hen beiden te verzekeren. Een eenzame altviool met een pijnlijk en troostend motief leidt het tweede deel in. De stemming verandert binnen een paar maten. Maddalena bezingt haar liefde. Met een prachtige passage “nei miei occhi” opent het hart zich. Giordano voert het tempo en de intensiteit meerdere malen op en bereikt de climax met de hoogste noot B op “Ah io son l’amor”. Aan het einde valt Maddalena terug in de berusting van het begin met het verschrikkelijke “e vi bacia la morte” (en de dood kust je).
Als u de film “Philadelphia” kent, herinnert u zich misschien hoe Tom Hanks aan Denzel Washington de scène uit Andrea Chenier “La mamma morta”, gezongen door Maria Callas, uitlegt.
La mamma morta (1) – Callas
U hoort een beklijvende vertolking tweede door Anna Netrebko.
La mamma morta (2) – Netrebko
“Si fui soldato“met Luciano Pavarotti
Synopsis: Chénier staat terecht. Hij verdedigt zichzelf met een vlammend betoog. Ja, hij was een soldaat geweest met als wapen de veer. Maar de verdediging helpt niet, hij wordt ter dood veroordeeld.
Het is de trotse zelfverdediging van de Chénier. Het hoogtepunt van de aria ligt op het woord “Uccidi” (“doden”), hij verwacht zelf niet levend uit dit verhaal te komen.
Luister naar dit stuk in een geweldige vertolking door Luciano Pavarotti.
Si fui soldato – Pavarotti
ANDREA CHÉNIER AKT IV
“Come un bel di maggio” – Chénier’s grote afscheidsaria
Synopsis: Chénier en Roucher zitten in de kerker te wachten op hun executie. Hij leest hen zijn laatste verzen voor, wat het voor hen gemakkelijker moet maken om te vertrekken.
Deze beroemde aria begint in een mineur toonaard (ingeleid door een oneindig droevige klarinet) en gaat over in een hartstochtelijke majeur extase.
Luister naar deze scène in een prachtige, bijna overweldigende vertolking door Jussi Björling. Hij zong Chenier nooit in het operahuis. Zijn vertolking overtuigt met de prachtige lijn en het melancholieke Björling- timbre.
Come un bel di di maggio (1) – Björling
Een andere interpretatie door Alfred Piccaver (1883-1958).
Come un bel di di maggio (2) – Piccaver
Een extatische finale
Synopsis: Met de hulp van Gérard is Maddalena erin geslaagd de cel binnen te sluipen om samen met Chénier te sterven. Ze verzekeren zich van hun eeuwige liefde en worden op de kar naar het schavot geleid.
Zelden is de hitte van het “Vicino a te” in een duet bereikt. 140 maten van gloedvolle muziek afgewisseld met extatische, hoge noten.
Een prachtig duet van de twee grote stemmen uit het Italië van de jaren zestig. Een extatisch slot, dat overeenkomt met de tekst “La nostra morte è il trionfo dell’amor” (vanaf 4:25). doet er in geen enkel opzicht voor onder.
Vicino a te – Corelli / Tebaldi
Hier noch die zweite Stelle des Sängerkriegs zwischen del Monaco und Callas, die berühmt geworden ist.
Vicino a te – Callas/del Monaco
Opname-aanbeveling
EMI met Maria Callas en Mario del Monaco onder leiding van Antonino Votto en het Koor en Orkest van La Scala in Milaan.
Of Luciano Pavarotti en Montserrat Caballé onder leiding van Riccardo Chailly (DECCA).
Peter Lutz, opera-inside de online operagids bij ANDREA CHÉNIER van Umberto Giordano
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!