MADAMA BUTTERFLY van Giacomo Puccini – de operagids en synopsis

De online operagids voor MADAMA BUTTERFLY

Voor Puccini was de Butterfly “de meest bezielde, expressieve opera die hij had geschreven”. Geen van de heldinnen uit de Puccini opera’s kan Butterfly bijhouden. Geen wonder dat Butterfly een van de meest begeerde rollen van de sopranen in de hele operaliteratuur is.

 

 

 

Inhoud

♪ Synopsis

♪ Akte 1 (Huis-Scène, Bruiloft-Scène)

♪ Akte 2 (Wachtscène)

♪ Akte 3 (Terugkeerscène)

♪ Opname-aanbeveling

Hoogtepunten

♪ Dovunque al mondo

♪ Bimba dagli occhi (Liefdesduet)

♪ Un bel di vedremo

♪ Scuoti quella fronde di ciliegio (Bloemenduet)

♪Coro a bocca chiusa (Neuriënkoor)

♪ Addio fiorito asil

♪ Tu, tu piccolo addio (Finale)

 

 

 

 

 

 

Première

Milaan, 1904

Libretto

Luigi Illica en Giuseppe Giacosa, gebaseerd op de roman en het latere toneelstuk Madame Butterfly van respectievelijk John Luther Long en David Belasco en op Pierre Loti's novelle Madame Chrysanthème.

Hoofdrollen

Pinkerton, Amerikaanse marineofficier (tenor) - Sharpless, Amerikaans consul in Nagasaki (bariton) - Butterfly, geisha, wiens echte naam Cio-cio-san is (sopraan) - Suzuki, Butterfly's bediende (mezzo-sopraan) - Goro, koppelaarster (tenor).

opname-aanbeveling

EMI met Victoria de los Angeles, Jussi Björling, Miriam Pirazzini en Mario Sereni o.l.v. Gabriele Santini en het Coro e Orchestra della Opera di Roma.

 

 

 

 

 

 

De historische achtergrond en het libretto

Aan de oorsprong van het verhaal van dit werk lag een autobiografische roman van een in Nagasaki gestationeerde Franse marineofficier. Zijn herinneringen werden opgetekend in een roman van John L. Long en verpakt in een relatiedrama. En tenslotte, David Belasco voltooide het verhaal met de zelfmoord van de hoofdpersoon (“Madame Butterfly. A Tragedy of Japan”) in zijn toneelstuk. Toen Puccini in Londen was voor een Tosca uitvoering, zag hij Belasco’s uitvoering van dit toneelstuk. Hoewel Puccini geen Engels verstond, was hij ontroerd en voelde aan dat dit materiaal geschikt zou zijn voor een opera en de uitgever Ricordi gaf Illica en Giacosa de opdracht een libretto te schrijven. Het werk aan de opera begon aan het eind van 1901.

 

 

Culturele aspecten

Butterfly is een geisha. Dit betekent geen prostituee, maar een vrouw of meisje dat in een theehuis werkt en getraind is in conversatie, dans en muziek. In die tijd was een tijdelijk huwelijk niets ongewoons voor geisha’s, maar het tekstboek laat dit aspect achterwege ten gunste van het drama. Het onderwerp van de opera behandelt de morele omwentelingen van die tijd, veroorzaakt door het kolonialisme. Dit uit zich niet alleen in het recht van de Amerikaan op een tijdelijk huwelijk (Goro: “Butterfly kost maar 100 yen”), maar ook in de eenzijdige opstelling van het contract (Pinkerton koopt het huis voor 99 jaar, maar kan het maandelijks opzeggen) en tenslotte in het feit dat Pinkerton uiteindelijk met een schokkende vanzelfsprekendheid de zoon van Butterfly van haar afpakt. Puccini’s kritiek is duidelijk, want gedurende de hele opera behoort de sympathie van de toehoorder toe aan de Japanse vrouw.

 

 

Japanse muziek

De zang van de Cio-cio-san is vrijwel altijd westers. Maar in veel passages van deze opera wilde Puccini een authentieke Japanse kleuring aanbrengen, die hij vooral tekende met de technieken van pentatonische en overmatige akkoorden. Puccini was zelf nooit in Japan, maar hij deed wel moeite om authentiek te zijn, de Japanse ambassadeur in Rome hielp hem aan notities van populaire Japanse melodieën, en zij speelde hem persoonlijk Japanse muziek voor op haar koto (een snaarinstrument), die Puccini op het gehoor noteerde. Zo citeerde Puccini herhaaldelijk thema’s en motieven in een exotische stijl. Analyses hebben aangetoond dat hij ongeveer een dozijn traditionele Japanse melodieën als motieven of motiefdelen gebruikte en ze, zoals het dolk motief, als leidmotieven gebruikte.

 

 

Butterfly

Butterfly maakt in deze opera een enorme ontwikkeling door. Van de Geisha naar de verschoppeling en minnaar, dan naar de moeder en eenzame vrouw en tenslotte naar de zelfmoord. Geen van de heldinnen uit de Puccini opera’s kan Butterfly bijhouden. Geen wonder dat Butterfly een van de meest begeerde rollen van de sopranen in de hele operaliteratuur is.

 

 

Het fiasco van de première

Puccini noemde de derde akte zijn hele leven lang “het tweede deel van de tweede akte”. De reden was dat de première in La Scala in februari 1904 een fiasco was. Waarom, is tot op de dag van vandaag niet honderd procent duidelijk. De belangrijkste redenen die herhaaldelijk zijn genoemd zijn de ongebruikelijke harmonieën van de muziek, de (te) grote lengte van de tweede akte, en waarschijnlijk een groep afgunstige mensen die Puccini kwaad wilden doen. De mislukking was beschamend. Puccini, die zeker succes verwachtte, was in shock en is deze mislukking nooit te boven gekomen. Hij herwerkte het werk vervolgens, onder andere van een twee-acte naar een drie-acte versie. Het succes van de tweede opvoering drie maanden later in Brescia rehabiliteerde het werk. Desondanks werd het voor Parijs in 1906 opnieuw bewerkt, waarvan de versie vandaag de dag als de definitieve versie wordt beschouwd. Voor Puccini was “Madama Butterfly” de “meest bezielde, expressieve opera die hij had geschreven”.

Reistip voor operaliefhebbers: Puccini’s vaderland in Lucca (Klik voor link naar TRAVEL-blogpost)

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: Pinkerton is een Amerikaanse marineofficier. Hij is gestationeerd in Nagasaki en laat de huwelijksmakelaar Goro hem een landhuis laten zien dat hij heeft aangekocht. Goro regelt ook dat de vijftienjarige Cio-cio zijn vrouw wordt.

De korte ouverture van dit stuk wordt gedomineerd door een kort, druk motief. Het is een fugatisch stuk met een onheilspellend motief dat al hint naar het drama van het werk.

E soffito e pareti – Santini

 

Synopsis: Goro stelt hem voor aan zijn bedienden, waaronder Butterfly’s bediende Suzuki. Sharpless, de consul arriveert. In een gesprek met Pinkerton verneemt hij dat het huis en de vrouw slechts een tussenstop zijn waar men zich van kan ontdoen. Sharpless is geschokt door deze houding, die een vrolijk leven brengt maar tot groot lijden kan leiden (“een gemakkelijk credo”).

Het verhaal vertelt ons dat Butterfly een geisha is. Dit is geen prostituee, maar een vrouw of meisje dat in een theehuis werkt en getraind is in intelligente conversatie, dans en muziek. In die tijd was een tijdelijk huwelijk niet ongebruikelijk voor geisha’s, maar het tekstboek negeert dit aspect ten gunste van het drama.

 

Pinkerton’s Aria’s – Puccini beschuldigt kolonialisme

Synopsis: Pinkerton ziet Japan als een tussenstop, waar hij zich voor een bepaalde tijd thuis wil vestigen.

De grote aria “Dovunque al mondo” wordt verrassend ingeleid met het Amerikaanse volkslied (The unmistakable sign of the Dominator) en presenteert ons Pinkerton als niet onaantrekkelijke maar onnadenkende Yankee.

U hoort deze passage van Luciano Pavarotti in de opname met Karajan. De opname is expressief en elektriserend.

Dovunque al mondo – Pavarotti

 

Karajan nam de Butterfly een paar maanden later opnieuw op. De bezetting van de tenor veranderde van Pavarotti naar Domingo, die door zijn andere fysieke afmetingen beter geschikt was voor de TV-productie…

Dovunque al mondo – Domingo

 

Synopsis: Op Sharpless’ vraag of hij verliefd is op Cio-cio san, geeft Pinkerton openlijk toe dat het een bevlieging is. Ze betoverd hem. Ze is als een sierlijke vlinder, die men moet grijpen, zelfs als de vleugels breken. Sharpless is ontzet over de roekeloosheid. Hij ontmoet Cio-cio op het consulaat en is overtuigd van haar oprechtheid en goede trouw.

Met deze aria geeft Puccini Pinkerton een prachtige melodie met een warme fluitbegeleiding. Maar het beeld dat hij van Pinkerton schetst is vernietigend: de tekst is prozaïsch en egoïstisch, en Pinkerton onderbreekt de verrukte melodie, die verandert in een duet met onbenullige whiskytoasts.

We horen een uitstekend duo met di Stefano en Tito Gobbi…

Amore o grillo dir non saprei – di Stefano / Gobbi

 

 

Vlinder verschijnt

Synopsis: Goro kondigt de komst van Vlinder aan. Ze verschijnt met haar vrienden.

De komst van Butterfly is een van de mooiste liefdesscènes die Puccini heeft geschreven. De vertolking van Cio-cio is gecomponeerd met grote effecten en ontroerend tegelijk. Ze is gelukkig (“Ik ben het gelukkigste meisje in Japan”) en zingt een prachtige aria begeleid door het koor van haar vrienden. De muziek van het orkest is prachtig, Puccini laat drie solo strijkers (altviool, viool en cello) de oneindige melodie zingen en die begeleiden de stem van Cio-cio-san.

Puccini citeert herhaaldelijk thema’s en motieven in een exotische stijl. Een prachtig voorbeeld vinden we aan het einde van deze passage, waarin Puccini de aria van Cio-cio-san besluit met een bijna hemels motief. Het bestaat uit een pentatonische melodie gespeeld door harp, fluiten en klokkenspel, een instrumentatiecombinatie die Puccini ontleende aan Japanse muziek.

Luister naar deze geïnspireerde en ontroerende scène met Mirella Freni, één van de grote Vlinders. Het is magisch hoe zij de beroemde hoge D zingt (3:15).

Ancora und passo e via – Freni

 

Synopsis: Butterfly vertelt over zichzelf. Ze is vijftien jaar oud en is geboren in een rijke familie die haar fortuin heeft verloren. Kort daarna pleegde haar vader zelfmoord en sindsdien is Butterfly een geisha. Al snel verschijnen haar familieleden en de vertegenwoordigers van de autoriteiten. Terwijl ze voor de ogen van de twee Amerikanen langslopen, drijft Pinkerton de spot met de vreemde familieleden. Tijdens het geklets dat volgt, beweert een van Vlinder’s vriendinnen dat Pinkerton aan haar was aangeboden, en een van de familieleden is alleen geïnteresseerd in de wijn en anderen voorspellen een snelle scheiding.

L’imperial commissario – Pavarotti / Freni / Sénéchal / et al

 

Butterfly’s verandering van religie

Synopsis: Butterfly laat Pinkerton persoonlijke voorwerpen zien die ze heeft meegenomen. Daaronder is de dolk waarmee haar vader zelfmoord pleegde. Ze vertelt hem dat ze in het geheim Pinkertons geloof heeft aangenomen.

In een ontroerende scène, begeleid door hoge strijkers en harp, vertelt Butterfly dat ze zich uit liefde tot het geloof van Pinkerton heeft bekeerd om samen met hem dezelfde god te aanbidden.

Luister naar een prachtige vertolking van deze scène door Maria Callas, die deze bekentenis oneindig intiem, bijna kinderlijk zingt.

Ieri son salita – Callas

 

Het grote liefdesduet van “Madama Butterfly”

Synopsis: De huwelijksceremonie vindt plaats in het huis. De daaropvolgende viering wordt abrupt onderbroken, als de Bonze, Vlinders oom, verschijnt. Hij beschuldigt Cio-cio-San van religieuze verandering en verbant haar uit de familie. Alle familieleden verlaten het huis. Nu zijn ze voor het eerst alleen. Vlinder bereidt zich voor op de huwelijksnacht en de twee genieten van het moment samen in de tuin.

 

Een oneindig lang liefdesduet begint (het langste dat Puccini heeft geschreven), vele thema’s duiken op en Puccini laat het orkest opbloeien in de prachtigste kleuren. In een bijzonder mooie passage (“or son contenta”) horen we een prachtige vioolsolo die verschillende keren herhaald wordt, en Butterfly geeft zich over aan Pinkerton met de woorden “vogliatemi bene, un bene da bambino” (Heb me lief met de liefde van een baby). Op dat moment vindt Pinkerton de juiste woorden met een intense en tedere passage en belooft haar nooit meer te laten gaan en laat Butterfly in de verkeerde veronderstelling van een eeuwige relatie. Het slot is het extatische duet van twee geliefden, zoals we van Puccini alleen op de grootste momenten horen.

Laten we eens luisteren naar dit duet in 3 versies. We beginnen met Jussi Björling.

Madama Butterfly was Björling’s laatste volledige opname in zijn carrière. De 48-jarige was toen al ernstig ziek en kreeg een zware inzinking toen hij dit duet met Victoria de los Angeles opnam. Verrassend genoeg was Björling’s stem in verbazingwekkend goede conditie en werd de opname een paar weken later voltooid. Zijn opname is iets langzamer dan de andere versies en geeft de twee zangeressen de ruimte voor een geweldige interpretatie. Al zijn opening “Bimba dagli occhi” is mooi en verleidelijk en de twee zangers gaan op de best mogelijke manier met elkaar om.

Bimba dagli occhi – de los Angeles / Björling

 

Hierna volgt de opname uit de Ponnelle / Karajan film met een voortreffelijk duo van Mirella Freni en Placido Domingo.

Bimba dagli occhi – Freni / Domingo

 

En een derde versie met Angela Gheorghiu en Jonas Kaufmann. Vooral opmerkelijk is de geweldige en transparante orkestklank van Pappano.

Bimba dagli occhi – Gheorghiu / Kaufmann

 

 

 

 

 

Butterfly’s grote aria “un bel di vedremo”

Synopsis: Sinds drie jaar leeft Vlinder met haar dienstmeisje Suzuki en haar kind in extreme armoede zonder van Pinkerton gehoord te hebben. Ze bidt tot God om de terugkeer van Pinkerton, die niets van het kind weet. Pinkerton heeft haar beloofd terug te keren als de rozen bloeien. Ze neemt Suzuki’s twijfels weg, ze is er zeker van dat op een dag het schip met Pinkerton zal verschijnen.

De aria “un bel di vedremo” is een van de beroemdste en mooiste uit de operaliteratuur voor sopranen. De droom van Butterfly inspireerde Puccini tot een grote aria, misschien wel zijn meest populaire.

De aria begint in pianissimo. Puccini’s instructie zegt “Di lontano” (alsof hij van ver komt). Een solo viool speelt rond de stem van Butterfly en na een paar maten is de luisteraar al betoverd door de wereld van Cio-Cio-San. In het eerste deel van de aria toont de zangeres de bescheidenheid en het geduld van de Vlinder, die klaar staat om op haar geliefde te wachten. Met “me ne starò nascosta un po’ per celia” begint een groot crescendo van de piano tot het extatische “e un po’ per non morire”. Het is een uitbarsting van emoties die onder de oppervlakte worden vastgehouden.

Met kalme maar ontroerende woorden vertelt zij dan de droom hoe hij de heuvel op snelt naar haar huis en zijn terugkeer werkelijkheid wordt. Opnieuw componeert Puccini een extatische climax, die eindigt na een groot crescendo met de hoogste noot, een hoge Bes in de fff.

We horen deze scène in 3 versies.

De Butterfly van Victoria de los Angeles wordt door de critici altijd hoog genoemd. Haar stem was er niet een van dramatische weelde, maar van lyrische stemming.

Un bel di vedremo – de los Angeles

 

Renata Tebaldi’s hoge vloeiende tonen maakten haar beroemd. De schoonheid en rijkdom van haar stem, zelfs in de hoge registers, was legendarisch en de Vlinder was een van haar beroemdste rollen. U kunt haar horen in een opname uit 1959 op het vocale hoogtepunt van haar carrière.

Un bel di vedremo – Tebaldi

 

Maria Callas toont haar unieke vermogen om de stemmingen en gevoelens van de rol te vangen en in verschillende kleuren weer te geven. Een aangrijpende en ontroerende opname.

Un bel di vedremo – Callas

 

Synopsis: Sharpless verschijnt vergezeld door Goro. Hij is door Pinkerton gevraagd om haar voorzichtig de waarheid te leren en Sharpless wil haar de brief laten zien. Butterfly ontvangt hem met de fijnste westerse manieren, en leidt steeds weer af. Yamadori, een rijke prins, verschijnt. Goro heeft hem uitgekozen en Yamadori probeert haar tevergeefs te overtuigen met hem te trouwen. Als zij weer alleen is met Sharpless, leest hij haar de brief voor. Ontroerd moet hij halverwege afbreken. Op de vraag wat ze zou doen als Pinkerton niet terug zou komen, antwoordt ze “morir” (sterven). Sharpless raadt Butterfly aan Yamadori’s aanbod aan te nemen. Diep getroffen, vraagt Butterfly aan Sharpless om het huis te verlaten. Als hij weggaat, laat Butterfly hem het kind zien. Het is Butterfly’s laatste strohalm en ze vraagt Sharpless om Pinkerton te schrijven over haar prachtige zoon, dan zal hij terugkomen.

Met dramatische muziek verschijnt Butterfly met haar zoon. Ze legt hem op een kussen en zingt een droevig liedje voor hem. Het orkest begeleidt Butterfly met expressieve tonen.

Che Tua Madre – Scotto

 

Het bloemenduet

Synopsis: Plotseling klinken er kanonschoten. Het is de Abraham Lincoln. Vlinder is zeker, Pinkerton keert terug! Ze rent naar de tuin en begint samen met Suzuki alle bloemen te plukken en het huis te versieren. Het huis en de bruid zullen eruit zien als op de dag van de bruiloft. Butterfly trekt haar bruidsjurk aan en wacht op Pinkerton.

Dit duet wordt ook wel het Bloemenduet genoemd en de sfeer verandert met een snelle walsachtige melodie in een opgewekte, vrolijke stemming.

Scuoti quella fronde di ciliegio – Gheorghiu / Shkosa

 

Een tweede versie hoort u in een warm gezongen en begeleide opname door Renata Tebaldi en Fiorenza Cossotto.

Scuoti quella fronde di ciliegio – Tebaldi / Cossotto

 

Het beroemde bromkoor

Synopsis: Vlinder en haar zoon wachten op de komst van Pinkerton.

De tweede akte wordt afgesloten met het zogenaamde Neuriënkoor, een mooie en ongewone afsluiting van de akte. Een koor van sopranen en tenoren zingt backstage met octaafintervallen een nostalgische melodie, begeleid door een altvioolsolo, pizzicato strijkers, blaasinstrumenten en de rest van het orkest.

Coro a bocca chiusa (neuriënd koor) – voces para la paz

 

 

 

 

 

 

 

 

De derde akte opent met een lange orkestrale inleiding. Het doet denken aan een symfonisch gedicht.

Introduzione…oh! eh! – Gavazzeni

 

Synopsis: Het is vroeg in de ochtend. Pinkerton is niet verschenen. Butterfly gelooft nog steeds in zijn terugkeer en is gaan slapen. Er wordt geklopt en Suzuki opent de deur. Pinkerton en Sharpless verschijnen – maar niet alleen. Suzuki ziet Pinkerton’s vrouw en realiseert zich dat voor Butterfly het zonlicht zal doven. Met afschuw realiseert Pinkerton zich dat Butterfly de uren heeft geteld en dat de situatie moet eindigen met een tragedie.

Io so che alle sue pene non ci sono conforti

Addio fiorito asil – een prachtige aria

Synopsis: Pinkerton bezwijkt onder de indruk van de schade die hij heeft aangericht.

Met de “Addio fiorito” asil geeft Puccini ons een van zijn eindeloze melodieën, die steeds weer door vele tenoren in recitals wordt gezongen. Luister naar deze korte tenor aria in verschillende versies.

Laten we beginnen met een overtuigende opname van Jussi Björling. Zijn melancholische, zilverkleurige timbre, gezongen met groot legato past perfect bij dit stuk.

Addio fiorito asil – Björling

 

Pavarotti met zakdoek en een ontroerend maar zonnig Adio fiorito asil.

Addio fiorito asil – Pavarotti

 

Een duistere interpretatie door Jonas Kaufmann.

Addio fiorito asil – Kaufmann

 

 

De dramatische ontknoping van Butterfly

Synopsis: Pinkerton heeft niet de moed om Butterfly persoonlijk de waarheid te vertellen. Sharpless vraagt Suzuki om haar de boodschap te vertellen. Kate, Pinkerton’s vrouw, belooft goed voor de jongen te zorgen. Suzuki gaat terug naar het huis. Vlinder verschijnt en ze voelt dat Pinkerton is gekomen. Maar alles wat ze ziet is Sharpless en een buitenlandse vrouw. Het laatste sprankje hoop vliegt – het is zijn vrouw. Butterfly begrijpt het – de onbekende vrouw is gekomen om haar zoon te adopteren. Butterfly eist dat Pinkerton zijn zoon zelf gaat halen. Ze gaat in de kamer en blinddoekt haar zoon. Ze zet haar vader’s dolk op haar keel in de volgende kamer. Sharpless en Pinkerton rennen er heen en zien de stervende Butterfly. Ontzet zakt Pinkerton op zijn knieën terwijl Sharpless het kind in zijn armen neemt.

Het motief van haar vader is hoorbaar als ze de dolk grijpt. De gravure van de dolk luidt: “Eervol sterven, wie niet langer eervol kan leven”. We horen geen herinneringsmotieven aan de tijden van gelukkige liefde, zoals dat wel het geval was in de sterfscène van de Bohème. Alleen de pijn van de hoofdrolspeelster wordt de luisteraar voorgehouden.

Butterfly maakt in deze opera een enorme ontwikkeling door: van de geisha naar het afgewezen familielid, naar de rol als minnares, dan naar de rol van moeder en eenzame vrouw die zelfmoord pleegt. Geen van de heldinnen uit de Puccini-opera’s kan Butterfly bijhouden. Geen wonder dat Butterfly een van de meest begeerde rollen van de sopranen in de hele operaliteratuur is.

Puccini besluit het stuk met een van de meest ongewone en effectieve slotakkoorden in de operageschiedenis. De westerse G majeur botst met het augmented Japanse akkoord en besluit dit magnifieke werk met een overweldigende slotnoot.

Luister naar een opname van Maria Callas die rillingen over de rug doet lopen

Tu tu, piccolo Iddio – Callas

 

Tragisch en berustend vertolkt door Tebaldi

Tu Tu, piccolo Iddio – Tebaldi

 

 

Aanbeveling voor opname

 

EMI met Victoria de los Angeles, Jussi Björling, Miriam Pirazzini en Mario Sereni onder leiding van Gabriele Santini en het Coro e orchestra della opera di Roma.

 

 

 

Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over MADAMA BUTTERFLY van Giacomo Puccini.