Lohengrin was lange tijd het meest uitgevoerde werk van Richard Wagner. Koning Ludwig II zag het in 1857 in München en verliet het theater in tranen. Deze ervaring zou niet alleen zijn, maar ook Wagners leven veranderen.
Elsa’s droom
Elsa wordt beschuldigd van moord. In plaats van zich te verdedigen, vertelt Elsa over haar verdriet over de dood van haar broer en over een droom waarin een ridder zal verschijnen die voor haar zal vechten en haar onschuld zal bewijzen.
Na een kort begin van fluiten en strijkers verschijnt het Gralmotiv en begint Elsa haar droom met een zuivere en heldere stem. Het langzame tempo versterkt het gevoel van eenzaamheid. Het wordt gevolgd door een groot crescendo dat begint met “da drang aus meinem Stöhnen”. Elsa zinkt in slaap en een prachtige orkestrale overgang leidt naar het Graalmotief. En haar visioen begint…
Gundula Janowitz’s vertolking van deze aria is gewoonweg geweldig. We horen in deze aria de puurheid, kwetsbaarheid en het zelfvertrouwen van Elsa. Haar crescendo is adembenemend en het einde is buitenaards.
Einsam in trüben Tagen – Janowitz
In de slaapkamer – het beroemde bruiloftslied
Elsa en Lohengrin worden naar de bruidskamer gebracht. Ze zijn voor het eerst alleen met elkaar.
Op dat moment klinkt Wagners beroemde bruiloftsmars.
Treulich geführt – Burgos
Lohengrins laatste optreden – het Graalverhaal
De ceremoniële handeling wordt abrupt onderbroken wanneer het lichaam van Friedrich wordt binnengedragen en Elsa diep bedroefd verschijnt. Ze wordt gevolgd door Lohengrin die de koning meldt dat hij het leger niet zal aanvoeren. Hij vertelt dat Elsa haar eed heeft gebroken, en hij verklaart plechtig zijn afkomst aan allen. Hij is een ridder van de Heilige Graal, afkomstig van kasteel Montsalvat. Zijn vader is Parzival. Hijzelf is zijn ridder, Lohengrin genaamd. Hij is door de Graal uitgestuurd om het kwaad te bestrijden en de deugd te verdedigen.
Net als bij Tannhäuser met het Romeinse verhaal in de laatste akte, moet de tenor zijn belangrijkste gedeelte aan het eind van de opera zingen. Dit betekent dat de zanger over voldoende vocale kracht moet beschikken om dit gedeelte tot een hoogtepunt van de avond te brengen. In Lohengrin is deze taak “gemakkelijker” dan in Tannhäuser, omdat de Graalsvertelling (“In fernem Land”) en zijn afscheid (“Mein lieber Schwan”) lyrische stukken zijn met een bijna bel canto-karakter, terwijl de Romeinse vertelling een dramatische stem vereist.
Het verhaal van Lohengrin is gecomponeerd in een plechtig, afgemeten tempo. De stem moet waardig zijn, maar ook licht, briljant en mysterieus, verre van pathetisch of heroïsch. Met een plechtige stem zingt hij het jaarlijkse wonder “Alljährlich naht vom Himmel eine Taube um neu zu stärken seine Wunderkraft. Es heisst der Gral” (“Elk jaar komt er een duif uit de hemel om zijn wonderkracht nieuw te sterken. Het wordt de Graal genoemd)”. Een prachtig zacht forte in A schittert over de gonzende klank van de violen. De hoge tessituur van de volgende passage houdt de dramatiek en de plechtigheid hoog. Het is een veeleisende passage voor de tenor, die de vocale kracht op peil moet houden zonder de stem te overbelasten. Aan het eind onthult Lohengrin zijn naam. Nu verandert de stem, zij wordt groots, glorieus en heroïsch, geenszins hol, maar nobel. Het is het hoogtepunt en de sleutel van de opera.
Dan vertelt Lohengrin over zijn afkomst, het orkest schittert in stralend A-groot. Het is een heldere, hoge toonsoort die de hemelse sferen van de Graal aankondigt. Hoge glinsterende violen brengen een gevoel van een etherische vervoering over.
“Een paar weken voor zijn dood zong Björling het verhaal van de Graal voor de eerste en laatste keer in het openbaar. Ook al is de Zweedse taal niet per se geschikt voor de Lohengrin, ook al staat hij qua interpretatie nog aan het begin, wordt hij te burschikos gezongen en zit er ook een muzikale fout in – hier is hij, de ideale Lohengrin-stem. Björlings is misschien wel het grootst denkbare verlies voor Wagners zang geweest: Afstand en afstand tot de wereld en pijnlijk getinte sensualiteit”. (Fischer, grote stemmen)
In fernem Land (1) – Björling
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!