Leipzig – Gids voor opera, klassieke muziek en cultuur.

Bachs benoeming tot Thomaskantor verliep nogal hobbelig. Na de dood van de vorige cantor werd de positie eerst aangeboden aan Telemann (zoals in Weimar) en vervolgens aan een andere musicus, die beiden weigerden. Bach was dus slechts derde keus, of zoals een raadslid het uitdrukte: “Aangezien men niet de beste kan krijgen, moet men de middelste nemen”. Zo kon Bach Köthen verlaten.

In deze tijd was hij verantwoordelijk voor diensten en speciale kerkelijke feesten van vier kerken. De St. Nicolaaskerk en de St. Thomaskerk staan er nog steeds, terwijl twee andere het slachtoffer werden van de Tweede Wereldoorlog. Tot Bachs belangrijkste taken behoorde de wekelijkse uitvoering van cantates op zon- en feestdagen. Bach zette zich hier vanaf het begin voor in en schreef wekelijks cantates. Naar verluidt componeerde hij vijf jaar lang cantates, waarvan er drie jaar (d.w.z. ongeveer 200 stukken) bewaard zijn gebleven. Reeds in 1724 componeerde hij zijn meest omvangrijke werk tot nu toe, de Johannes-Passion, en drie jaar later de Matthäus-Passion. In 1730 ontstond er een conflict met de raad, omdat naar Bachs mening de uitvoeringsomstandigheden verslechterd waren. Hij legde de raad nu zijn ideeën voor van een “goed gevulde kerkmuziek”, waarmee hij een belangrijke documentatie van de historische uitvoeringspraktijk van de hand van de meester aan het nageslacht overleverde.

Bovendien had hij ook nog wereldlijke taken als muziekdirecteur. In Leipzig was een “Collegium musicum” gevormd (een orkest van beroepsmusici en liefhebbers), dat concerten gaf in de zaal en in de tuin van een koffiehuis. Voor deze concerten schreef hij verschillende werken voor orkest, zoals de klavecimbelconcerten.

De periode in Leipzig werd overschaduwd door privé-tragedies. Tussen 1726 en 1733 stierven zeven van Bachs kinderen, naast de dood van zijn laatste broer of zus, zijn zuster Maria.

De late jaren van Bach brachten toch nog enkele grote late werken. Hiertoe behoren bijvoorbeeld “De kunst van de fuga”, de “Goldbergvariaties” of de “Muzikale slachtoffers” (zie “Bach in Berlijn”). Kort daarna verslechterde Bachs gezondheid. Een ernstige oogaandoening en stoornissen in de arm van zijn schrijfhand hinderden hem zozeer dat zijn creatieve werk vrijwel tot stilstand kwam. Bach onderging vervolgens in 1750 de beroemde oogoperatie, uitgevoerd door de langsschietende controversiële oogarts Sir John Taylor. Net als bij zijn beroepsgenoot Händel, was het resultaat een fiasco: hoewel zijn gezichtsvermogen kort verbeterde, kreeg hij korte tijd later een beroerte en overleed Johann Sebastian Bach op 28 juli 1750.

Naar de volledige Bach-biOGRAFIE

Richard Wagner werd in Leipzig geboren als negende kind, het huis waar hij geboren werd staat er niet meer. Zijn vader stierf een paar maanden later en zijn moeder trouwde even later met de dichter en acteur Ludwig Geyer. Er is lang over getwijfeld of Ludwig, aan wie Richard zeer gehecht was, zijn biologische vader was, wat zeer pikant zou zijn geweest vanwege zijn Joodse wortels. Tegenwoordig wordt aangenomen dat dit niet het geval is. Na 2 jaar verhuisde het gezin naar Dresden.

Op 16-jarige leeftijd hoorde Wagner Fidelio bij de Schröder-Devrient in Leipzig, wat volgens hem de doorslag gaf om professioneel musicus te worden. Twee jaar later begon hij zijn muziekstudie aan de Universiteit van Leipzig, componeerde zijn eerste werken en raakte geïnteresseerd in politiek. In 1833 verliet hij Leipzig om beroepservaring op te doen.

LINK NAAR DE VOLLEDIGE BIOGRAFIE VAN Wagner

Studies en piano-opleiding in Leipzig

Schumann, die opgroeide in het nabijgelegen Zwickau, verhuisde op 18-jarige leeftijd naar Leipzig om er de weinig geliefde rechtenstudie te gaan volgen. Zijn moeder wilde dat hij die studie ging volgen, maar Robert hield zich in die tijd vooral bezig met literatuur en muziek. Hij bleef slechts één semester aan de universiteit en stapte daarna voor drie semesters over naar de universiteit van Heidelberg.

In 1831 keerde de twintigjarige terug naar Leipzig om bij Friedrich Wieck een opleiding tot pianovirtuoos te beginnen. Wieck had zijn moeder verzekerd dat Robert het talent bezat als hij maar ijverig zou oefenen. De vingervlugheid was echter niet voldoende en Robert overbelastte eerst zijn middelvinger en daarna zijn hele rechterhand (mogelijk met een mechanisch oefentoestel), zodat hij de droom van een carrière als pianovirtuoos ten grave moest dragen.

In 1834 richtte hij samen met Wieck een invloedrijk tijdschrift voor muziek op, dat hij 10 jaar lang leidde en waarvoor hij talrijke artikelen schreef. Schumann had een buitengewone gave voor taal. Hij publiceerde veel essays onder pseudoniemen, waaronder Eusebius (de in zichzelf gekeerde Schumann) en Florestan (de gepassioneerde Schumann).

Eerste psychoses en verloving

In 1833 kreeg hij zijn eerste psychoses. Een arts raadde hem aan te trouwen om de crisis te boven te komen met een gereguleerd leven. Schumann verloofde zich met Ernestine von Fricken en herdacht haar in zijn pianowerk Carneval (Estrella). De verloving werd echter weer verbroken.

Deze geestesziekte was waarschijnlijk het gevolg van een bipolaire stoornis; soms wordt een syfilisziekte als oorzaak genoemd. Daartegen spreekt dat Schumanns vader, een van zijn broers en zusters en twee van zijn kinderen ook psychische problemen hadden, wat zou spreken voor een genetische oorzaak.

Verloving en huwelijk met Clara

Schumann had tijdens zijn studententijd in het huis van Wieck gewoond en ontmoette daar de 9-jarige Clara. Ze werden vrienden en de vriendschap veranderde in liefde toen Clara 15 was. Toen ze 18 was, verloofden de twee zich in het geheim. Omdat hun vader tegen het huwelijk was, vochten de twee voor de rechtbank om toestemming te krijgen om te trouwen en het huwelijk vond plaats in 1840 in de Schönefelder Gedächtniskirche. Dat jaar betrokken de twee een appartement aan de Inselstrasse in Leipzig, waar ze een artiestenhuwelijk hadden en artiesten als Liszt en Mendelssohn ontvingen. Terwijl Schumann wilde dat Clara zich op haar huwelijk concentreerde en haar carrière als pianiste beëindigde, steunde hij haar in haar werk als componist. Dit jaar werd een van Schumanns meest productieve jaren, zijn Liederjahr genoemd vanwege de overvloed aan Lieder.

In 1841 componeerde Schumann zijn eerste symfonie, de Lentesymfonie, die Felix Mendelssohn in het oude Gewandhaus in première bracht. Het was een groot succes en Wieck erkende het genie van zijn schoonzoon en zond verzoenende gebaren uit. Robert bleef echter gereserveerd tegenover zijn schoonvader.

In 1844 hoopte Schumann Mendelssohns opvolger te worden aan het Gewandhaus. Maar hun hoop werd de bodem ingeslagen en de Schumanns verhuisden naar Düsseldorf, waar Robert de positie van gemeentemuziekdirecteur aangeboden had gekregen.

Het tweede Gewandhaus werd slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog. Vanwege de ernstige schade werd besloten het niet te herbouwen en werd er een gebouw voor de universiteit neergezet.

Het derde (nieuwe) Gewandhaus werd in de DDR-tijd gebouwd. “De grote zaal met 1900 zitplaatsen heeft een uitstekende akoestiek. Tijdens de bouw werd de zaal meerdere malen bezet door soldaten van de NVA om de akoestiek op volle capaciteit te testen. In de herfst van 1989 kreeg het Gewandhaus een politieke betekenis. Kurt Masur stelde het huis open voor de zogenaamde “Gewandhaus Talks”, openbare discussierondes waarin de hervormingen en de toekomst van de DDR werden bediscussieerd. Zo werd het Gewandhaus een platform voor de politieke oppositie van de DDR.” (Bron: Wikipedia, eigen vertaling).

Sinds Mendelssohn Bartholdy heeft het Gewandhausorkest een duizelingwekkende galerij van artistiek leiders gehad en heeft het nog steeds een uitstekende reputatie in de muziekwereld. Voor het programma, zie de website.

Het eerste Gewandhaus, de werkplek van Mendelssohn, werd in de 18e eeuw gebouwd van een zolder die was verbouwd uit een lakenpakhuis. Hier vonden, naast twee symfonieën van Schumann, de eerste uitvoeringen plaats van Mendelssohns E-klein vioolconcert (met Ferdinand David als solist) en Schuberts C-groot symfonie (nr.9).

Voor het programma, zie de website.

https://www.gewandhausorchester.de/

Konzert-Saal des historischen Gewandhauses:

Het gebouw verloor zijn functie als concertzaal aan het einde van de 19e eeuw en werd verbouwd tot een Gemeentelijk Warenhuiscomplex. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het zwaar beschadigd en onderging het een basisreconstructie. Een gedenkplaat op de tweede verdieping van het historische trappenhuis herinnert aan de vroegere ingang van de concertzaal van het Gewandhaus.

Städtisches Kaufhaus (“Stadswarenhuis”):

Johann Sebastian Bach:

In Bachs tijd was de St. Thomaskerk niet de enige plaats van activiteit van het St. Thomas Boys’ Choir, een jongenskoor waarvan de traditie teruggaat tot de 13e eeuw. Het koor bestond uit iets meer dan 55 studenten, die meestal in groepen van 8 in verschillende kerken zongen.

Johann Sebastian Bach:

Onder andere de première van zijn Matthäus Passion in 1727 vond plaats in de Thomaskirche. Sommige van Bachs werken uit deze periode hebben kerkliederen van Luther als basis. Luther is ook te zien in de kerk op een raam dat dateert uit 1889. Een plaquette op een pilaar herinnert aan de Pinksterpreek van de hervormer in 1539.

Johann Sebastian Bach:

De koorruimte van de kerk is sinds 1950 de laatste rustplaats van Bachs graftombe, wiens gebeente hier op een omweg terechtkwam. Toen Bach stierf, werd hij zonder grafsteen begraven op het kerkhof van de Johanneskerk. Na de Bach-renaissance van de 19e eeuw, op gang gebracht door Mendelssohn, wilde men zijn lichaam opgraven en herbegraven in de naburige kerk. De enige informatie over de exacte locatie van het graf was de overgeleverde verklaring “zes stappen rechtdoor vanaf de deur aan de zuidkant”.

Er is enige onenigheid over de vraag of het opgegraven lichaam wel echt dat van Bach is. Het feit dat het lichaam in een eikenhouten kist lag is echter een belangrijk argument in het voordeel, aangezien dit in die tijd slechts bij 1% van de begravingen het geval was. Een definitieve opheldering zou worden gegeven door DNA-analyse. De Sint-Janskerk werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gebombardeerd en de beenderen moesten onder het puin vandaan worden gehaald om uiteindelijk in de Sint-Thomaskerk te worden bijgezet.

Johann Sebastian Bach:

Het bronzen Bach-beeld staat voor het Bach-raam van de Thomaskerk. Bij de opgraving van Bachs lichaam in de 19e eeuw was een afdruk van de schedel gemaakt, die als basis diende voor het ontwerp van het monument. Het monument toont Bach dirigerend (waarom hij opgerold muziekpapier heeft) voor een orgel.

Johann Sebastian Bach:

In de St. Thomaskerk vinden regelmatig muziekuitvoeringen plaats, de evenementenkalender vindt u op de website. Registratie is meestal verplicht voor optredens.

Link: Klik op de koptekst

Johann Sebastian Bach:

De St. Nicolaaskerk was een van Bachs werkplaatsen, waar veel van zijn werken voor het eerst te horen waren, bijvoorbeeld de Johannes Passion in 1724 of het Weihnachtsoratorium in 1734/35, naast talloze cantates en motetten.

De St. Nicolaaskerk heeft zelfs nog zedige kenmerken. Bijvoorbeeld de gotische preekstoel uit de tijd van Luther, ook wel de “Lutherpreekstoel” genoemd.

Johann Sebastian Bach:

Het beroemdste kunstwerk in het Oude Stadhuis is het portret van de 61-jarige Johann Sebastian Bach, geschilderd door Elias Gottlob Haussmann. Het is mogelijk het enige portret van de componist (er wordt gespeculeerd over een tweede schilderij) dat hij voor de schilder heeft gezeten. Interessant is dat er een tweede versie van dit schilderij bestaat, die met tussenpozen van twee jaar door het atelier van de schilder werd vervaardigd. De “kopie” uit 1848 was lange tijd in het bezit van de stad Leipzig, en nu is ook het “origineel” uit 1846 door een verzamelaar aan de stad gelegateerd. Er is een verbazingwekkend verhaal over: de beroemde Britse dirigent John Eliott Gardiner vertelde dat het schilderij jarenlang in het huis van zijn ouders heeft gehangen en dat hij het als kind zo dagelijks heeft gezien. Een Joods-Duitse familievriend had het daar tijdens de wereldoorlog bij de vrienden Gardiner in bewaring gegeven. Het toeval wilde dat diezelfde Gardiner in 2015 als voorzitter van het Bach Archief het schilderij als schenking in ontvangst mocht nemen! Nu zijn beide schilderijen weer terug in Leipzig.

In het geval van het schilderij gaat het om een zogenaamde “officiële foto” die voor officiële doeleinden was gemaakt en hem toont met muziekpapier (een canon uit 1846) en cantoraal gewaad. Tussen de twee schilderijen zijn aanzienlijke verschillen zichtbaar. Aangenomen wordt dat het origineel ooit niet goed gerestaureerd is. Inmiddels is het opnieuw zorgvuldig gerestaureerd.

Het Mendelssohn Huis, waar hij leefde en stierf van 1845-47, is sinds 1997 in gebruik als muzieksalon en is het enige Mendelssohn museum waar dan ook. De salon is natuurgetrouw nagebouwd en herbergt vele memorabilia. Er worden ook regelmatig concerten gegeven en in de zomer zelfs een pianofestival (zie website voor programma’s).

Het Bach Museum is een educatief museum met een informatieve audiogids en is gericht op de geïnteresseerde muziekliefhebber. Het is gevestigd in een prachtig gerestaureerd renaissancegebouw met een kleine tuin.

Deze 16e eeuwse wijntaverne met 4 historische kelders (vatenkelder. , Lutherzaal, Goethezaal en Oud-Leipzig) werd wereldberoemd door Goethe’s “Faust”. Goethe verbleef twee jaar in Leipzig, ongeveer 20 jaar na Bachs dood, en bezocht deze wijnkelder vaak. Men kan dus aannemen dat Bach, die geen geheelonthouder was, ook tijd in deze kelder heeft doorgebracht.

https://www.auerbachs-keller-leipzig.de/index.php

Het bronzen Bach-beeld staat voor het Bach-raam van de Sint-Thomaskerk. Bij de opgraving van Bachs lichaam in de 19e eeuw was een afdruk van de schedel gemaakt, die als basis diende voor het ontwerp van het monument. Het monument toont Bach dirigerend (waarom hij opgerold muziekpapier heeft) voor een orgel.