Online operagids en synopsis bij Nicolai’s DE VROLIJKE VROUWTJES VAN WINDSOR
Nicolai’s komedie combineert elementen van de Italiaanse opera buffa en de vroege Duitse romantiek. De ouverture, het drinklied, de prachtige ensembles en het maankoor inspireren ook vandaag nog en maken het tot het hoofdwerk van het Duitse Singspiel uit de Biedermeier-periode.
Inhoud
♪ Akte I
♪ Akte II
♪ Akte III
Hoogtepunten
♪ Nein, das ist doch wirklich zu keck
♪ Lieve dochter … als je haar kracht geeft<
♪ Nun eilt herbei … Frohsinn und Laune
♪ Als Büblein klein an der Mutter Brust Falstaffs drinklied
♪ Horch, die Lerche singt im Hain Fenton’s Serenade
♪ Fenton! …. Muss ich Dir noch einmal sagen
♪ Bestürmen denn die lästigen… O solche Freuer wie die zwei, hahaha! Kwartet
♪ Wer klopft? Kwartet
♪ O süsser Mond Maankoor
♪ So hat denn der Schwank der fröhlichen Nacht vereinet auf immer der Liebenden Hände final Trio
Opname-aanbeveling
Premiere
Berlijn, 1849
Libretto
Salomon Hermann Mosenthal gebaseerd op Shakespeare's De vrolijke vrouwtjes van Windsor
Hoofdrollen
Sir John Falstaff, verarmde landedelman (bas) - Mr. Fluth, burger van Windsor (bariton) - Mevrouw Fluth, zijn vrouw (sopraan) - Anna, dochter van de Fluths (sopraan) - Mevrouw Reich, de buurvrouw en vriendin van Frau Fluth (mezzosopraan) - Mr. Reich, haar man (bas) - Fenton, berooide student (tenor) - Dr. Cajus, academicus uit Frankrijk (bas) - Junker Spärlich, rijke landadel (tenor)
Opname-aanbeveling
EMI, Gottlob Frick, Fritz Wunderlich, Edith Mathis, Kieth Engen, Ernst Gutstein, Ruth-Margret Pütz, Gisela Litz, onder leiding van Robert Heger en het Koor en Orkest van de Beierse Staatsopera
Commentaar
De nabijheid van de Italiaanse opera
Otto Nicolai bracht veertien jaar van zijn leven in Italië door, de meeste daarvan als organist van de Pruisische Legatiekapel in Rome. Toen de 23-jarige in Rome aankwam, was hij sceptisch over de Italiaanse muziek en bekritiseerde hij het gebrek aan diepgang ervan. Hij ergerde zich vooral aan de mode in de theaters om op één avond een allegaartje van stukken uit verschillende opera’s te vertonen om aan de amusementsbehoeften van de theaterbezoekers te voldoen. Hij raakte meer en meer geïnspireerd door de grote emotionele impAkte van Italiaanse operamuziek en nam lessen bij Italiaanse meesters. Nicolai schreef vier van zijn vijf opera’s voor Italië en oogstte daar veel succes, maar alleen zijn vijfde, de Duitse komedie “Die lustigen Weiber von Windsor” wordt nu nog opgevoerd. In 1842 vertrok hij van de Belparezen naar Wenen. Daar schreef hij de opera enige tijd na zijn tijd in Italië, maar de verwantschap met de Italiaanse muziek is overal voelbaar.
Libretto
Als Hofkapellmeister in Wenen kreeg hij de kans om een opera voor Wenen te schrijven. Nicolai verloor vervolgens veel tijd omdat hij geen goed verhaal kon vinden voor de geplande komedie. Toen hij had gekozen voor de komedie van Shakespeare, verliet zijn librettist Hoffmeister Wenen zonder het tekstboek af te hebben. Zo verstreek de termijn en verloor hij zijn recht op een opvoering in het hoftheater. Nicolai werkte onverdroten verder en gaf Salomon Hermann Mosenthal, een onbekende 24-jarige letterkundige, opdracht het libretto te voltooien. Een paar jaar later zou hij internationale bekendheid krijgen met “Deborah”.
Het origineel van Shakespeare uit 1600, “De vrolijke vrouwtjes van Windsor”, werd vóór Nicolai verschillende malen op muziek gezet, maar geen van de composities kon zegevieren. Nicolai had veel invloed op het libretto. Hij wilde de plot concentreren op de intriges van de vrouwen, liet Shakespeare’s eerste bedrijf los en reduceerde zo de figuur Falstaff tot een buffo-rol.
Muziek
In programmatische geschriften brak Nicolai een lans voor de vereniging van Duitse diepgang en Italiaanse lichtheid. Hij was een bewonderaar van Mozart, die er als laatste in slaagde het beste van beide werelden te verenigen.
De stukken hiervan bevatten veel elementen van zowel de Italiaanse opera buffa (parlando-stijl, Belcanto coloratuur aria’s, Rossini-achtige crescendo ensembles) als van het Duitse Singspiel (gesproken dialogen, drinkliederen, Duits-romantische spookscènes). Het resultaat is een waar cross-over werk, dat Nicolai “een komisch-fantastische opera” noemde, wat zijn hybride oorsprong treffend beschrijft.
Première en recensie
In 1847 aanvaardde Nicolai de positie van koninklijk kapelmeester in Berlijn en kon hij een deel van de opera presenteren tijdens een hofconcert. De respons was zo positief dat de koning de uitvoering van het werk gelastte, die echter door revolutionaire ontwikkelingen werd uitgesteld. In 1849 was het zover en Nicolai oogstte snel succes. Drie maanden later stierf Nicolai op 39-jarige leeftijd aan een hersenbloeding en het werk werd daarna aarzelend in andere steden opgevoerd. Beetje bij beetje kwam het op het repertoire van Duitstalige theaters. Ook buiten Duitsland groeide de populariteit en het werd vervolgens in 20 talen vertaald. Met de omwenteling van de jaren ’68 verdween de opera uit de tijdgeest en werd sindsdien nog slechts sporadisch opgevoerd.
DE VROLIJKE VROUWTJES VAN WINDSOR Akte 1
Synopsis: In het stadje Windsor tussen de huizen van de naburige families Reich en Fluth.
Een opzwepende ouverture, vaak te horen in de concertzaal, leidt de luisteraar het verhaal in. Het is een tableau van romantische, intieme scènes en vrolijke, weidse beelden. Het begint met het romantische thema van de bosscène van de derde akte.
Ouvertüre – Kleiber
Synopsis: Mevrouw Fluth heeft een liefdesbrief van Falstaff ontvangen. Maar ze denkt er niet aan om in te gaan op de avances van de dikke arrogante man. Als ze naar haar buurvrouw gaat om het te vertellen, ziet ze haar met een brief zwaaien. Ze merken op dat de brieven precies hetzelfde zijn. Woedend besluiten de twee vriendinnen de heer een lesje te leren.
Mevrouw Fluth windt er geen doekjes om wanneer ze Falstaff beschrijft. In Italiaanse parlando stijl beschrijft ze hem in het recitivistische begin als een “dikke kerel”, “oude slang” en “schurk”. Het middendeel toont een prachtige cadens van de twee stemmen en eindigt met een vegende stretta.
Nein, das ist doch wirklich zu keck – Youngquist / Wells
Fenton wil Anna’s vader overhalen
Synopsis: De echtgenoten van de twee vrienden ontmoeten elkaar op weg naar de herberg. Fluth wordt gekweld door zijn voortdurende jaloezie en gelooft dat zijn vrouw naar andere mannen kijkt. Reich heeft andere zorgen, drie jonge mannen maken zijn dochter Anna het hof. Hij zou graag zien dat de eenvoudige maar rijke Sparsely met haar trouwt, terwijl zijn vrouw de voorkeur geeft aan de Franse academicus Dr. Caius. De berooide Fenton is ook verliefd op de jonge vrouw. Hij probeert wanhopig Reich ervan te overtuigen dat hij met zijn dochter mag trouwen.
Nicolai componeerde een melodisch geïnspireerde korte aria voor Fenton, gevolgd door een duet waarin Fentons verrukkelijke melodie contrasteert met het verstilde ritme van Reich.
Eure Tochter … Wenn Eure Seele je empfunden – Wunderlich / Engen
Mevrouw Fluth neemt een besluit
Synopsis: Mevrouw Fluth is geagiteerd, de mannen denken dat vrouwen gemakkelijke slachtoffers zijn. Ze besluit de ridder een lesje te leren.
Voor deze voorstelling koos Nicolai de klassieke Italiaanse scena ed aria vorm (langzaam) Cavatina – (snel) Cabaletta en Stretta. Mevrouw Fluth is eerlijk geagiteerd, reeds in de recitatiefachtige inleiding zingt zij een hoge C in een virtuoos arpeggio. Daarna moet de zangeres schommelen tussen ernstige verontwaardiging en sluwe sluwheid, tenslotte verraadt ze zich met haar lach (“John Falstaff, ah! Ik hou van je! Hahaha!”) en kondigt ze het plan aan om de dikke ridder in elkaar te slaan. Dan gaat het zangerige stuk over in een bravoure-aria vol coloraturen.
In de eerste opname horen we Lucia Popp, een van de grote coloratuursopranen van na de oorlog.
Nun eilt herbei … Frohsinn und Laune – Popp
Ook de opname van Edith Mathis, een tijdgenote van Popp, is overtuigend. Zij was een vermaard Mozart-zangeres met een beweeglijke, lyrische stem die iets lichter en meisjesachtiger was dan die van Popp.
Nun eilt herbei … Frohsinn und Laune – Mathis
De “grandioze” verschijning van Falstaff
Synopsis: De twee vrouwen hebben afgesproken dat Frau Reich in het geheim een brief naar meneer Fluth zou sturen om hem op de hoogte te stellen van het rendez-vous. Falstaff vertrekt naar Frau Fluth. Daar aangekomen, aarzelt de heer geen seconde en begint haar te veroveren. Er wordt op de deur geklopt, mevrouw Reich staat zoals afgesproken aan de deur. Ademloos vertelt zij dat de heer Fluth op weg is naar het huis en het bloed van de verleider wil zien. De zelfverzekerde cavalier wordt plotseling ingetogen en accepteert gewillig dat de twee dames hem in de daarvoor bestemde wasmand leggen. Mr. Fluth stormt naar binnen en gaat op zoek naar de overspelige man.
Met de eerste verschijning van de Falstaff schetst Nicolai een prachtig beeld van de wanna-be ridderlijke minnaar. Aanvankelijk begeleidt Nicolai zijn verschijning met pompeuze koperklanken die aan Händel doen denken. Dan zingt Falstaff met pompeuze sprongen in toon en belachelijke coloraturen, die in tegenspraak zijn met de stijfheid van de vette fijnproever.
So hab ich Dich errungen – Frick / Coertse
Synopsis: Mr. Fluth stormt naar binnen en gaat op zoek naar de overspelige man.
Hierin, hierin! – Karl Schmitt-Walter
Synopsis: Terwijl Fluth het huis doorzoekt en de bedienden de wasmand naar buiten dragen, vermaken de twee vrouwen zich prima. Als hij met lege handen terugkeert, speelt mevrouw Fluth de ten onrechte verdachte vrouw, dreigt van hem te scheiden en maakt hem tot het lachertje van de stad.
De finale begint met de komische malapropisme van een tragisch-dramatisch lied, en de akte eindigt met een swingend ensemble.
Ach einst in jenen Tagen – Moerse
DE VROLIJKE VROUWTJES VAN WINDSOR Akte 2
Falstaff’s drinklied
Synopsis: Nadat de was en Falstaff in de rivier zijn gedumpt, duikt Falstaff op in de herberg, waar hij gaat zitten met zijn maten. Zij vertellen hem dat er een brief van mevrouw Fluth is aangekomen. Falstaffs stemming verbetert plotseling als hij hoort dat zij hem uitnodigt voor een tweede rendez-vous. Blij zingt hij een liedje.
Het drinklied is een van de beroemdste stukken. Het begint met een overdadige opzweping van het orkest om de “gewichtige” inhoud van het lied aan te kondigen:
doof nu de brandende vlam,
Drinken is geen schande.
Het drinklied begint in een eenvoudige 4/8 maat, maar al gauw verandert Nicolai herhaaldelijk de maat, misschien om het zwalken na het drinken te satiriseren.
We horen de Duitse bas Gottlob Frick in deze rol. Falstaff was een van zijn lievelingsrollen, en in deze aria kunnen we het indrukwekkende bereik van zijn stem bewonderen, die zowel de laagste als de hoogste noten kon zingen met zijn krachtige stem in prachtige kleuren.
Als Büblein klein an der Mutter Brust – Frick
Het “Italiaans Duet” van Falstaff en Fluth
Synopsis: Mijnheer Fluth zit ook in de herberg, hij verdenkt Falstaff ervan achter het hele verhaal te zitten en wil de zaak tot op de bodem uitzoeken. Hij doet zich voor als meneer Bach en koopt Falstaff een pint. Als ze beginnen te praten, vertelt Bach dat hij ongelukkig verliefd is op ene mevrouw Fluth en de ervaren minnaar om raad wil vragen. De gevleide Falstaff lacht en praat over haar. Bach legt een zak met goud op tafel en vraagt Falstaff haar te verleiden, want daarna kan de deugdzame vrouw hem niet meer afwijzen. Falstaff neemt de opdracht van de vermeende dwaas graag aan en schept op over het voorval van de vorige dag toen hij zich in een wasmand moest verstoppen. Bach kookt van woede en barst bijna als hij hoort dat er al een tweede rendez-vous is gepland. Nu triomferen beiden, Falstaff met de verwachting – en Fluth met de vreugde van de wraak.
Na een moeizaam en stijf recitatief begin, ontwikkelt het stuk zich tot een levendig duet in Italiaanse stijl. Men hoort plezierige blazers die doen denken aan de giechelende fagotten van Don Giovanni. In het refrein “welche Hoffnung, welche Freude” (“wat een hoop, wat een vreugde”) gebruikt Nicolai een demisemiquavers parlando (dat veel moeilijker is in consonantrijk Duits) dat aan Rossini doet denken.
In einem Waschkorb? Ja, meneer Bach, nun denkt Euch nur! – Frick / Braun
Fenton’s prachtige serenade
Synopsis: In de tuin achter het huis van de Reichs. De Junker Spärlich wil een serenade voor Anna brengen als hij wordt gestoord door Dr. Cajus, die hetzelfde van plan is. Fenton had ook hetzelfde idee. Wanneer hij verschijnt verbergen zijn twee rivalen zich en luisteren naar hem.
Met vogelgezang in het orkest zingt Fenton een romantische serenade. Deze aria zal waarschijnlijk voor altijd verbonden blijven met Fritz Wunderlich, die met het smelten van zijn stem en zijn oprechte muzikaliteit van deze serenade geen sentimenteel melodrama, maar een soulvolle romantiek maakte.
Horch, die Lerche singt im Hain – Wunderlich
Synopsis: Anna verschijnt, wanhopig dat haar ouders haar liefde voor Fenton niet goedkeuren.
Fenton en Anna zingen, begeleid door een soloviool, een prachtig duet dat, na aanvankelijke twijfels van de geliefden, overgaat in een unisono duet cadens van de liefdesgelofte, alleen begeleid door de viool.
Fenton! …. Muss ich Dir noch einmal sagen – Wunderlich / Mathis
Synopsis: Zij drijft de spot met de twee geliefden, die kwaad worden en in hun schuilplaats wraak zweren.
Nicolai componeerde een luisterwaardig kwartet, met een slotcanon die aan Rossini doet denken.
Bestürmen denn die lästigen … O solche Freuer wie die zwei, hahaha! – Schreier / Donath
De furieuze ontknoping van de tweede akte
Synopsis:Falstaff gaat naar het rendez-vous in het huis van mevrouw Fluth. Al snel klopt mevrouw Reich aan en meldt dat Fluth bij haar man is en dat ze op het punt staan te verschijnen, hij is door het dolle heen omdat hij heeft gehoord over de geschiedenis van de wasmand. Omdat ontsnappen nu onmogelijk is, moet Falstaff zich met tegenzin in de kleren van een oude vrouw storten. Nu verschijnt Fluth en bedreigt zijn vrouw. Er wordt geklopt. Twee jonge mannen verschijnen om de was op te halen, Fluth springt triomfantelijk op de wasmand. Maar er zit geen verleider in de mand, mevrouw Fluth lacht minachtend naar haar man die uitbarst van woede. Weer wordt er geklopt. Buiten staan Caius, Spärlich en Reich. Samen willen ze het huis doorzoeken. Mevrouw Fluth roept mevrouw Reich om de oude vrouw uit het huis te halen. Fluth is ontdaan als hij de oude vrouw in het huis ziet en jaagt haar naar buiten.
Falstaffs imitatie van de stem van de oude vrouw is pure komedie en doet ons denken aan Don Magnifico uit Rossini’s Cenerentola. Het slot van de akte is gecomponeerd in de vorm van een turbulent samenspel in virtuoze Rossini-stijl. Het kwartet “Schärft die Augen! schärft die Ohren” (“Scherp de ogen! scherpt de oren!”), gecomponeerd in een spectaculaire crescendo stijl, die ook zou passen bij een Rossini komedie, sluit de tweede akte furieus af.
Wer klopft?
DE VROLIJKE VROUWTJES VAN WINDSOR Akte 3
Synopsis: Anna zit aan de lunchtafel met haar ouders en het echtpaar Fluth. De twee vrouwen hebben de maskerade ontbonden en de Fluths hebben zich verzoend. Nu willen ze samen een laatste truc uithalen met de dikke ridder. Ze willen hem vermomd als jager naar een nachtelijk woud lokken en hem gemaskerd als spookachtige figuren de stuipen op het lijf jagen.
Begeleid door donkere hoorns, diepe fluiten en heldere piccolofluiten zingt Frau Reich de gruwelijke ballade van de jager.
Vom Jäger Herne die Mär ist alt – Schwarz
Anna’s briefscène
Synopsis: Onafhankelijk van elkaar willen de heer en mevrouw Reich dat Anna die avond met hun favoriete schoonzoon trouwt. Mevrouw Reich wil dat Anna zich in het rood kleedt, zodat Caius, gekleed in het groen, haar herkent, en meneer Reich wil dat zij zich in het groen kleedt, zodat Spärlich, gekleed in het rood, haar vermomd herkent. Onmiddellijk beseft Anna dat ze het verstopspelletje in haar voordeel kan gebruiken en ze schrijft een brief aan Fenton.
Na een recitatief ontstaat een mooie soubrette aria.
Wohl denn, gefasst ist der Schluss – Mathis
Het dromerige maankoor
Synopsis: Het bos bij Windsor, de maan komt op.
Dit romantische stuk voor gemengd koor werd een van de meest populaire stukken van dit werk.
O süsser Mond
Falstaff ontmoet de twee vrouwen in het bos
Synopsis: Falstaff, met een groot gewei op zijn hoed, verschijnt verkleed als jager. Tot zijn verbazing is niet alleen mevrouw Fluth aanwezig, maar ook mevrouw Reich. Hij schrijft dit toe aan zijn verleidingskunsten en lokt de twee vrouwen in de val.
Falstaffs zingt een melodie die we kennen uit de ouverture en wordt begeleid door giechelende koperinterrupties. Als hij de dames ontmoet, ontwikkelt zich een komisch trio met charmante, operette-achtige muzikale effecten, totdat tromgeroffel de naderende “ramp” aankondigt.
Die Glocke schlug schon Mitternacht – Frick, Coertse, Rössel
De elfen verschijnen
Synopsis: Als het geluid hoorbaar wordt, verdwijnen de vrouwen en laten Falstaff achter, omringd door elfen en geesten. Hij wankelt van schrik en valt neer achter een eik.
Ihr Elfen, weiss und rot und grau
Synopsis: Niet ver weg ontmoet Anna Fenton.
Een prachtig duet in een betoverende sfeer, begeleid door koor, wacht op de luisteraar.
Die Menschheit schläft – Mathis / Wunderlich
Het insectenkoor
Synopsis: Reich heeft Falstaff benaderd als de jager Herne en bedreigt hem met de dood door muggen en wespen omdat hij de geesten heeft verstoord. Andere vermomde inwoners van Windsor verschijnen verkleed als elfen en dansen rond de bange Falstaff en steken hem. Aangetrokken door het lawaai ontmoeten de rood geklede Caius en de groen geklede Sparsely elkaar ook. Ze nemen elkaar vrolijk bij de hand, in de overtuiging dat ze Anna bij zich hebben.
Mücken, Wespen Fliegenchor
Synopsis: De dans rond Falstaff wordt nog wilder.
Fasst ihn, Geister, nach der Reih’
Synopsis: Nu komen de twee vrouwen terug en onthullen de maskerade. Ook Caius en Spärlich hebben het verstoppertje spelen herkend. Anna’s ouders geven haar de zegen voor haar huwelijk met Fenton.
De opera eindigt met een trio vrouwenstemmen die de verzoening van alle deelnemers verkondigen, alleen Falstaff blijft ingetogen.
Zo hat den Schwank der fröhlichen Nacht vereinet auf immer der Liebenden Hände
Opname-aanbeveling
EMI, Gottlob Frick, Fritz Wunderlich, Edith Mathis, Kieth Engen, Ernst Gutstein, Ruth-Margret Pütz, Gisela Litz, onder leiding van Robert Heger en het Koor en Orkest van de Beierse Staatsopera
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over “DE VROLIJKE VROUWTJES VAN WINDSOR” van Otto Nicolai
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!