Online operagids en synopsis bij Strauss’ DER ROSENKAVALIER
De Rosenkavalier biedt muziekliefhebbers twee van de meest sublieme scènes uit de hele operaliteratuur. Te noemen zijn de uitreiking van de zilveren roos en de slotscène. Net als Mozart was Strauss een componist voor vrouwenstemmen en met deze opera schiep hij met de Marschallin, Sophie en Octavian drie onsterfelijke rollen voor sopranen. De drie verschillende vrouwelijke hoofdrollen werden vaak gedurende hun carrière door dezelfde zangeressen gespeeld: Octavianus en Sophie op jonge en middelbare leeftijd, de Marschallin in rijpere jaren.
Overzicht en snelle toegang
Inhoud
♪ Synopsis
♪ Akte 1
♪ Akte 2
♪ Akte 3
Highlights
♪ Da geht er hin, der aufgeblasene schlechte Kerl
♪ Die Zeit ist ein sonderbares Ding
♪ Mir ist die Ehre widerfahren (Presentatie van de roos)
♪ ♪ Marie Theres’, hab’ mir’s gelobt (Slot Terzetto)
♪ Ist ein Traum, kann nicht wirklich sein (Slotduetto)
Opname-aanbeveling
Première
Dresden, 1911
Libretto
Hugo von Hofmannsthal, in samenwerking met Harry Graf Kessler, geïnspireerd door verschillende werken..
Hoofdrollen
Marschallin, vrouw van de Marschall (sopraan) - Octavian, jeugdig neefje van de Marschallin (mezzosopraan) - Herr von Faninal, rijke bourgeois zakenman (bariton) - Sophie, zijn dochter (sopraan) - Ochs von Lerchenau, baron en verloofde van Sophie (bas).
Opname-aanbeveling
EMI, Elisabeth Schwarzkopf, Otto Edelmann, Christa Ludwig en Teresa Stich-Randall o.l.v. Herbert von Karajan en het Philharmonia Koor en Orkest.
Synopsis van DER ROSENKAVALIER
Commentaar
Hofmansthal’s Libretto
Der Rosenkavalier is het eerste werk dat Strauss en Hofmansthal samen hebben gecreëerd, vanaf het allereerste begin. Toen Hofmansthal de plot klaar had, zag hij af van een prozatekst en ontwierp hij het werk vanaf het begin als libretto.
Hofmansthal mag de ware schepper van dit verhaal genoemd worden, ook al ontleende hij aan verschillende oeuvres, zoals Moliere’s “Monsieur de Pourceaugnac”, Khevenhüller en vele anderen. De grote persoonlijkheden van de Marschallin, vom Ochs of Octavianus werden geïnspireerd door verschillende modellen, maar uiteindelijk waren het Hofmannsthal’s eigen creaties.
“In 1927 schreef Hofmannsthal een voorwoord bij de Rosenkavalier, dat toen al het meest succesvolle stuk van de samenwerking met Strauss was geworden. Volgens hem ontstond het scenario in maart 1909 in Weimar in gesprek met zijn vriend Harry Graf Kessler, aan wie ook de eerste druk is opgedragen. De vriendschap tussen Kessler en Hofmannsthal liep bij deze opdraging bijna stuk. Kessler, die zijn aandeel in de totstandkoming van het werk (vermoedelijk terecht) hoger inschatte dan Hofmannsthal wilde toegeven, drong aan op de term “medewerker”, terwijl Hofmannsthal hem in de eerste versie slechts als “assistent” had geapostrofeerd. Hofmannsthal had uiteindelijk moeite om een manier te vinden om het te formuleren: “Ik draag deze komedie op aan graaf Harry Kessler, aan wiens medewerking zij zoveel te danken heeft. H. H.” (Wikipedia)
De compositietechniek van Richard Strauss
Richard Strauss gaf een uitgebreid interview aan de Engelse krant “daily mail” en gebruikte de Rosenkavalier als voorbeeld om zijn aanpak bij het componeren van een opera te beschrijven: “Voordat ik ook maar de kleinste schets van een opera maak, laat ik de tekst minstens zes maanden in mijn hoofd rondzwerven en rijpen, zodat ik volledig vertrouwd ben met de personages en de situaties. Dan, en alleen dan, beginnen mijn hersenen zich bezig te houden met de muziek. Dan worden de korte schetsen breder uitgewerkt; ze worden uitgeschreven en op piano gezet en opnieuw bewerkt, vaak meerdere malen. Dit is het moeilijkste deel van het werk. De verkorte partituur (de partituur) en de orkestrale inkleuring die daarop volgt zijn voor mij ontspanning. De volledige partituur schrijf ik dan in mijn atelier zonder enige opwinding, waar ik er twaalf uur per dag aan werk. Op die manier wordt mijn werk een homogeen geheel, en dat is het belangrijkste”. http://biganzoli.info/de/Der_Rosenkavalier_files/Rosenkavalier_Prog.pdf, programmaboekje Landestheater Eisenach.
Strauss en Hofmansthal voelden al vroeg aan dat er een meesterwerk in de maak was. Tijdens het componeren schreef de componist aan de librettisten: “Mijn werk stroomt als de Loisach (een beek bij zijn huis), ik componeer alles met huid en haar. Morgen begin ik al met de Hefboom (de eerste akte)”. In feite verstreken slechts 18 maanden tussen Hofmansthal’s eerste schetsen van het plot en de première op 26 januari 1911 in de Hofopera van Dresden.
De nabijheid van Mozarts Figaro
Na Elektra en Salome stond Strauss te popelen om nu eens een vrolijk werk te maken. Hofmansthal had al een onderwerp (“Cristina’s Reis naar huis”), maar al snel schakelden ze over op het nieuwe onderwerp en noemden het aan het begin “Ochs von Lerchenau”. Het speelde zich af in het Wenen van Maria Theresia in de jaren 1740 en was geïnspireerd door Wolfgang Amadeus Mozart, de twee noemden het “onze Figaro”, omdat de parallellen tussen de twee werken duidelijk zijn. Vooral de parallellen tussen de personen b.v. de Gravin en de Maarschalkin, Cherubino en Octavianus zijn treffend.
De rol van Octavianus
Octavianus heeft een enorme podiumprésence. Hij is bijna non-stop op het toneel en is de belangrijkste partner en het begeerde object voor alle drie de andere hoofdrollen. Het is de langste rol en hij zingt het eerste en het laatste woord. Alsof dit nog niet veeleisend genoeg is, moet hij ook nog een dubbele maskerade balanceren: een sopraan die een jongeman speelt die zich voordoet als een jonge vrouw.
Uitvindingen
Ondanks het historiserende karakter van het stuk zijn twee dingen pure uitvindingen van het creatieve duo. Ten eerste heeft het Rozenritueel nooit bestaan en ten tweede bestond de walsmuziek nog niet in de tijd van Maria-Theresa, de muziek was een uitvinding van het 19e eeuwse burgerlijke Wenen.
Anachronisme?
Veel van Strauss’ artistieke collega’s konden het niet geloven. Hoe kon Strauss zo’n achterlijk werk schrijven. Otto Klemperer noemde het gewoon “suikerwater”. Na de avant-garde werken “Elektra” en “Salome”, zag de wereld van avant-garde kunstenaars het als een terugval in een wereld waarvan zij hadden gedacht dat die achter hen lag. Het was Strauss’ terugkeer naar het muzikale rijk van het tonale en vanaf dat moment werd Strauss door de avant-garde gebrandmerkt als een “conservatief”. Strauss had zijn besluit genomen: hij wilde niet de weg van Webern, Schönberg of Stravinsky gaan.
Het publiek trok zich weinig aan van deze kritiek en de opera werd van meet af aan enthousiast ontvangen. Uiteindelijk kon zelfs Klemperer zich niet aan de charme van het werk onttrekken en jaren later dirigeerde hij het meesterwerk zelf in het operahuis.
Het totaalkunstwerk van de première
De voortreffelijke decorontwerper Alfred Roller (wiens samenwerking met Gustav Mahler aan de Weense Hofopera vanaf 1903 congeniaal genoemd kan worden) werd al vroeg ingeschakeld om de decors en figuren te ontwerpen. Zijn toneelontwerpen en het door hem ontwikkelde regieboek (en in sommige gevallen in de plaats van Strauss’ en Hofmannsthals regieboeken) werden door de makers uitdrukkelijk aanvaard en zijn tot op de dag van vandaag maatgevend en van invloed op alle producties van deze opera. Vermeldenswaard zijn zijn stijlbepalende rococomotieven van het Wenen van de jaren 1740, de tijd van Maria Theresia, die voor het publiek van de première stond voor de bloeitijd van de Habsburgse monarchie, waarvan de decors Roller tot in het kleinste detail heeft nagebouwd.
De toneelrepetities voor de première stonden onder toezicht van niemand minder dan Max Reinhardt, die op verzoek van Strauss was ingehuurd en wiens naam mogelijk om antisemitische redenen bij de première niet werd genoemd.
De première zelf werd gedirigeerd door Ernst von Juch, die door Strauss zeer werd gewaardeerd. Strauss gaf veel instructies per brief en leidde ook persoonlijk een aantal repetities in de weken voor de première.
Kritiek
Hoewel het werk door de critici werd geprezen, werd het libretto soms beschreven als onzuiver en humorloos. Het publiek was echter verrukt en de weerklank was zo groot dat er speciale Rosenkavalier-treinen van Berlijn naar Dresden werden ingezet.
DER ROSENKAVALIER Akte 1
De nacht van de liefde
Synopsis: Het is ochtend, de Marschallin ligt in haar slaapkamer met haar jonge minnaar Octavianus. De veldmaarschalk is afwezig en zij geniet van de tijd met haar jonge neef, die zij liefkozend Quinquin noemt.
Ontroerende muziek beschrijft hun stormachtige liefdesnacht. In het orkest zijn twee motieven te horen, een mannelijk (gestippeld, blazers) en een vrouwelijk (lyrisch, strijkers) motief. Deze scène veroorzaakte vanaf het begin controverse. De constellatie werd als delicaat ervaren en de scène werd vanaf de eerste uitvoering veranderd. Strauss ergerde zich hieraan en legde de operahuizen herhaaldelijk Opportunimus voor.
Introduktie – Solti
Synopsis: Octavianus ligt bij de maarschalkin en wordt verscheurd tussen liefde en jaloezie.
Deze scène heeft de gemoederen jarenlang verhit. Terwijl Mozart’s Cherubino enkel fantaseerde over seks. Octavianus had het echt. Overspel, liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht en erotiek op het toneel waren taboes. Vooral het bed, als symbool van de nacht van de liefde, werd de twistappel. Strauss moest berustend constateren dat zelfs bij de première en nog 20 jaar later, het bed in de meeste voorstellingen werd weggelaten ten gunste van een sofa.
Wie Du warst, wie Du bist – Schwarzkopf/Ludwig
Synopsis: Wanneer een rinkelende bel de komst van een bediende aankondigt, verstopt Octavian zich snel achter een scherm. Als hij weg is, ontbijten de twee.
Marie Theres, Octavian – Jones / Ludwig
Synopsis: De Marschallin vertelt over haar droom dat de Feldmarschall was teruggekeerd van zijn inspectietocht in Kroatië. Daar hoort ze lawaai van buiten, in paniek vermoedt ze de komst van haar man. Snel verbergt ze Octavianus achter het gordijn.
Der Feldmarschall sitzt im krowatischen Wald – Schwarzkopf / Ludwig
Octavianus vermomt zich als Mariandl
Synopsis: Maar vals alarm, het is slechts een bezoekje. Octavianus komt uit zijn schuilplaats, hij heeft zich vermomd als bediende Mariandl om zo onherkenbaar de kamer te kunnen verlaten.
Quinquin, es ist ein Besuch – Schwarzkopf / Ludwig
Synopsis: De aankomende persoon blijkt de corpulente Baron Ochs te zijn. Als hij binnenkomt, botst hij met de vertrekkende “Mariandl” en begint onmiddellijk te flirten met de vermeende bediende. De Marschallin biedt hem een stoel aan. Ochs vertelt over zijn huwelijksplannen, die hij niet in de laatste plaats om financiële redenen nastreeft. De uitverkorene is Sophie von Faninal, een 15-jarig meisje, dochter van een rijke burgerlijke legerleverancier die de landgoederen bezit die vroeger aan de familie Ochs toebehoorden. De Baron vraagt de Marschallin een Rosenkavalier aan te wijzen, die volgens de traditie de traditionele zilveren verlovingsroos aan Sophie zal bezorgen. Terwijl Och dit verhaal vertelt, flirt hij onophoudelijk met de vermeende bediende en wil hij haar meteen voor een rendez-vous winnen. De Marschallin luistert naar de wens van de Baron en is geamuseerd door de onhandige avances van de Baron.
Een prachtig kort trio met walsen toont de baron als een wanna-be lady-killer.
Hat sie schon einmal mit einem Kavalier im tête-a-tête zu Abend gegessen
Synopsis: De Marschallin wil Octavianus een kunstje flikken en laat hem een medaillon met zijn gezicht halen. Ze laat het aan Ochs zien en stelt hem graaf Rofrano voor, als de Rosenkavalier. Ochs herkent de verbluffende gelijkenis met Mariandl en is verrukt over de edele heer.
Wollen Euer Gnaden leicht den jungen Herrn – Fleming / Rydl / von Otter
De Italiaanse Aria
Synopsis: Nu komen binnen een vrouw met weeskinderen, een kapster, de notaris en verschillende petitieleden. De Marschallin laat haar haar doen terwijl ze naar de petitionarissen luistert. Een zangeres, die door een bewonderaar naar haar is gestuurd, verschijnt en voert een aria voor haar op.
Een fluitist opent de muzikale voorstelling op het podium voor de Marschallin. Weldra neemt een prachtig smachtende solocello de hoofdrol over in het begeleidende orkest, dat een donkere en lage stemming heeft, zodat de stem van de tenor schitterend uitkomt in het hoge register. Deze aria is een kabinetsstuk, maar ook gevreesd. De lijn van de aria is veeleisend en het korte stuk geeft hem geen tweede kans, zodat hij enorm wordt belicht.
De beroemdste interpretatie is waarschijnlijk van Luciano Pavarotti.
Di rigori armato il seno – Pavarotti
U hoort een tweede opname met het prachtige zilver van Wunderlich’s stem.
Di rigori armato il seno – Wunderlich
Synopsis: Het publiek eindigt abrupt wanneer Ochs ruzie krijgt met de notaris, die weigert oneerlijke eisen van de baron in het huwelijkscontract te bedingen. De baron overhandigt boos de zilveren roos aan de Marschallin en verlaat het kasteel. De Marschallin blijft alleen achter in de kamer, boos over de aanmatiging van de oude baron om een jong meisje te grijpen. Ze bekijkt zichzelf in een spiegel en vervalt in weemoedige herinneringen aan haar eigen jeugd.
Het is de melancholieke scène van een vrouw die nooit de kans heeft gehad om het geluk van de liefde in haar huwelijk te ervaren.
Luister naar deze scène met de grootste Marschallin van het interbellum, Lotte Lehmann. Haar legato en haar articulatie van de tekst waren verbluffend. In 1932 wilde men een complete opname met haar maken onder leiding van Strauss. Om financiële redenen (Strauss’ zakelijk inzicht was legendarisch) kwam het er niet van en dirigeerde Heger een gedeeltelijke opname met Lotte Lehmann.
Da geht er hin, der aufgeblasene schlechte Kerl – Lehmann
Die Zeit ist ein sonderbares Ding (Tijd is een vreemd iets)
Synopsis: Octavianus is teruggekeerd en ontmoet haar in een droevige bui. Ze vraagt hem om niet te zijn zoals alle mannen. Octavianus is geïrriteerd en zweert zijn liefde voor haar. Maar de Marschallin weet dat Quinquin haar vroeg of laat zal verlaten voor een jonger iemand.
Dit beroemde stuk speelt zich af in een langzame dansmuziek die verschijnt in het sombere kleed van de mineurtoonsoort. Dit contrast tussen het vrolijke ritme en de sombere stemming is wat dit stuk zo charmant maakt. Het is de diepgang van de rol van de Marschallin die de Rosenkavalier de diepgang geeft die het boven de aristocratische klucht verheft. De Marschallin is een “alter ego” van de Gravin uit Mozarts huwelijk met Figaro, je zou bijna denken dat de Gravin weer ontwaakt is.
Elisabeth Schwarzkopf wordt vaak aangeduid als de Marschallin (en niet toevallig ook als de Gravin). Geen andere zangeres heeft deze rol zo belichaamd als zij. Haar vertolking van de Marschallin is introvert maar sensueel. Elke noot lijkt opzettelijk te zijn gezet (wat haar het verwijt van “kunstmatigheid” opleverde). De muziekproducent en Schwarzkopf’s echtgenoot Walter Legge drong er bij haar op aan om een handvol opera’s te perfectioneren in plaats van altijd een betere concurrent te hebben voor tientallen ervan. “Schwarzkopf had de rol jarenlang voorbereid met Walter Legge en een maand lang gerepeteerd voor de Scala-première met Herbert von Karajan, “vaak tien of twaalf uur per dag”. (Kesting, Grote zangers).
Toen zij in 1971 het toneel verliet, was het geen toeval dat zij deze nostalgische monoloog zong in haar laatste programma. We horen deze passage uit de “legendarische” opname van Herbert von Karajan uit 1959, die voor velen een referentie-opname werd.
Die Zeit ist ein sonderbares Ding – Schwarzkopf
Christa Ludwig was een andere grote Marschallin. Zij zong de rol in een opname van Leonard Bernstein, die totaal verschilde van de opname van Karajan (waarin Ludwig Octavian zong). Ludwig heeft een meer weelderige stem dan haar collega, vooral in de lage en middenregisters.
Die Zeit ist ein sonderbares Ding – Ludwig
We horen deze sleutelaria van de Marschallin in een derde opname met Renee Fleming. De Marschallin is/was misschien wel de belangrijkste rol uit haar carrière. Haar donkere, bijna rokerige stem geeft de rol een bijzonder melancholiek karakter.
Die Zeit ist ein sonderbares Ding – Fleming
Synopsis: Octavian dringt er bij haar op aan het hem te vertellen als ze hem weg wil hebben. De Marschallin vraagt hem nu om te vertrekken. Als hij weg is, krijgt ze daar onmiddellijk spijt van en stuurt ze de lakeien om hem terug te halen, maar Octavianus is al weg.
DER ROSENKAVALIER Akte 2
Synopsis: In de salon van de Heer van Faninal, die ceremonieel afscheid neemt van zijn dochter Sophie, die opgewonden wacht op de komst van de Rosenkavalier. Als hij weg is, kijkt Sophie uit het raam naar de trotse zeskoppige koets waaruit de Rozenkavalier in zilveren jurk tevoorschijn komt en haar huis binnenrijdt.
In dieser feierlichen Stunde – Donath
De presentatie van de roos – het duet van de verrukte liefde
Synopsis: Hij kondigt plechtig aan dat de baron wil trouwen en overhandigt de verzilverde roos. Als Sophie aan de geparfumeerde roos ruikt, ontmoeten hun ogen elkaar en voelen ze zich als geëlektriseerd door de plotselinge liefde op het eerste gezicht.
De muziek bereikt een hoogtepunt wanneer de Rozenkavalier binnenkomt. Begeleid door hemelse strijkers en een prachtige klarinetmelodie kondigt de Rosenkavalier zijn boodschap aan. De muziek brengt Sophie in vervoering als zij aan de roos ruikt, die Octavianus met Perzische rozenolie heeft geparfumeerd, en de ogen van de twee elkaar ontmoeten. Een prachtig liefdesduet ontvouwt zich als gelukzaligheid hen beiden in zijn greep houdt.
Deze scène behoort tot het beste wat de opera literatuur te bieden heeft. Strauss laat harpen, celesta en eerste violen extatisch klinken. Hij is op het toppunt van zijn meesterschap in toonschilderen; men kan letterlijk de gevoelens van liefde voelen en bijna de geur van rozenolie ruiken.
We horen deze passage in twee opnamen. We beginnen met een legendarische Carlos Kleiber opname. Geen opera had de eigenaardige Kleiber meer gedirigeerd dan de Rosenkavalier, (waarvan de eerste geldige opname door Kleiber’s vader Erich was). Maar Carlos weigerde de opnamestudio binnen te gaan, zodat de opnamen afkomstig zijn van een later uitgebrachte televisie-opname (1972) of van een videoproductie. We horen de produktie uit 1979 met de Octavian door Brigitte Fassbaender, een van de grote Octavians die misschien wel haar karakteristieke rol werd, wier stem een rijke, fluweelzachte klank heeft. Haar partner in deze scène was Lucia Popp. Fantastisch hoe zij de hoge D (2:30) beklimt en Fassbaender naast zich laat smelten (kijk naar haar blik).
Mir ist die Ehre widerfahren Fassbaender / Popp
De tweede opname komt uit de eerder genoemde Kleiber-Seniors productie. Sena Jurinac was een van de grote Octavians uit de geschiedenis en haar opname in deze productie is een van de beste. Kesting noemde het “pure zintuiglijke magie”. (Kesting, Grote stemmen)
Mir ist die Ehre widerfahren Jurinac / Güden
DER ROSENKAVALIER Akte 2
Synopsis: De bedienden trekken zich terug en de twee gaan op de bank zitten en beginnen een gesprek. Terwijl Sophie kletst en vertelt wat ze van hem weet, heeft Octavian alleen oog voor haar.
Ich kenn ihn doch recht wohl – Stich-Randall / Ludwig
Sophie is ontzet als ze haar toekomstige man ontmoet
Synopsis: Faninal leidt Baron von Ochs de salon binnen, waar de Baron arrogant de conversatiekunsten van zijn toekomstige vrouw wil verkennen. Sophie ziet haar toekomstige vrouw voor het eerst en is geschokt door zijn uiterlijk en gedrag. Octavianus wordt overmand door walging en schaamte en wil alleen nog maar weg, terwijl Faninal bijna uit elkaar barst van trots over de adellijke schoonzoon. Sophie walgt van zijn onhandigheid en weerstaat zijn avances.
Strauss laat de Baron binnenkomen met een zwierige mars, en er ontstaat een sextet.
Jetzt kommt aber mein Herr Zukünftiger
Ochs’ insinuerende lied
Synopsis: De baron laat zich niet afschrikken en voorspelt vol vertrouwen dat ze na de huwelijksnacht tot rust zal komen.
Begeleid door een aangename Weense wals, zingt Ochs’ zijn favoriete muziek waarop hij een onhandige, suggestieve tekst zingt::
“Mit mir, mit mir keine Kammer Dir zu klein,
ohne mich, ohne mich jeder Tag Dir so bang,
mit mir, mit mir keine Nacht dir zu lang”.Met mij, met mij, geen kamer te klein voor jou,
zonder mij, zonder mij, elke dag een ellende
met mij, met mij geen nacht te lang voor jou.
Wird kommen über Nacht – Edelmann
Synopsis: De Baron en Faninal gaan naar de aangrenzende kamer om het contract te bespreken. Octavianus benadert Sophie en vraagt haar of ze echt met die oen wil trouwen. Sophie vraagt hem om hulp, terwijl op de achtergrond de dronken lakeien van Ochs de dienstmeisjes aan het pesten zijn. Octavianus wil haar helpen, maar zij moet de eerste stap zetten. Wat dat is, vraagt Sophie. Ze moet eerst haar liefde voor hem bekennen, zegt Octavianus, en de twee vallen elkaar in de armen.
Mit ihren Augen voll Tränen – Kirchschläger / Persson
Synopsis: De twee zijn geobserveerd door Valzacchi en Annina en ontbieden de baron. De baron confronteert Sophie, die sprakeloos is, dus spreekt Octavian het uit: ze mag hem niet. De baron veegt de ruzie weg en wil Sophie meenemen naar de aangrenzende kamer om het huwelijkscontract te ondertekenen. Octavianus en de Baron krijgen ruzie die uitloopt op een zwaardduel, waarbij de Baron licht gewond raakt aan zijn arm en theatraal roept dat hij vermoord is. Faninal komt binnen en ziet de verlegenheid van Sophies weigering in. Hij stuurt de Rosenkavalier weg en dreigt Sophie voorgoed in het klooster te stoppen, desnoods met geweld. Faninal laat de gedokterde baron rusten, die bijkomt met behulp van wijn. Hij neemt met vreugde kennis van een brief die Anna hem heeft overhandigd en die afkomstig zou zijn van Mariandl. Het is een uitnodiging voor een rendez-vous in een hotel. Annina eist een beloning, die de baron haar weigert. Maar zij heeft al gemene zaak gemaakt met Octavianus en kondigt met een gebaar achter zijn rug aan dat zij spoedig wraak zal nemen voor zijn gierigheid.
De muziek speelt weer een aangename wals, wat betekent dat Ochs zich weer beter voelt. Begeleid door kwijnende opmaatjes zingt de Ochs zijn credo. In de ¾ maat eindigt de tweede akte vrolijk.
DER ROSENKAVALIER Akte 3
De gemaskerde scène in de herberg
Synopsis: Mariandl alias Octavianus is in de herberg waar ze de baron heeft besteld. Hij en Valzacchi hebben de ontmoeting in scène gezet om de baron een lesje te leren. Als Ochs verschijnt, worden hij en Mariandl naar een aangrenzende kamer gebracht waar zij met z’n tweeën zullen dineren. Met wijn probeert hij het meisje onderdanig te maken. Als Ochs Mariandl wil kussen, denkt hij even Octavianus te herkennen en schrikt, maar herstelt zich snel. Bij de tweede poging gaat plotseling een luik open en verschijnt het hoofd van een figurant, waardoor Ochs denkt dat hij spoken ziet. Als er gezichten uit de oven en spiegels piepen, krijgt hij de schrik van zijn leven. Als hij aanbelt en om het personeel roept, verschijnt Annina als een vermomde weduwe met vier kinderen en beweert dat hij haar man is. Nu loopt het uit de hand en de commotie is zelfs op straat te horen, waarop de politie verschijnt. In deze compromitterende situatie probeert de baron zichzelf te redden door te doen alsof hij bij zijn vrouw Sophie is. Intussen is de gedagvaarde Faninal gearriveerd, die verontwaardigd Sophie gaat halen, die in de koets zit te wachten. Ochs probeert stiekem te vertrekken en wordt gearresteerd wanneer Mariandl alias Octavianus de politiecommissaris iets influistert. Mariandl gaat achter een gordijn staan en overhandigt zijn vrouwenkleding aan de geamuseerde commissaris. Op dat moment komt de Marschallin binnen. Octavianus onthult zich aan haar en legt de maskerade uit. Zij stuurt iedereen weg, alleen Octavianus, Sophie, de baron en de marschallin blijven in de kamer. De baron is blij met de verschijning van de marschallin en hoopt door haar gered te worden. Nu eindigt de maskerade en de baron erkent het spel. De Marschallin vraagt de Baron Sophie te verlaten. De baron heeft begrepen dat Octavianus de minnaar van de Marschallin is, die vermomd als dienstmeisje in haar kamer was. Opnieuw probeert de baron zich te redden met de dreiging van een onthulling, maar dan stormt iedereen binnen en zet de baron onder druk. Hij beseft dat hij het spel verloren heeft en vlucht het restaurant uit. Sophie, Octavian en de maarschalk blijven achter. De maarschalk beseft dat ze Octavianus moet laten gaan. Sophie schaamt zich voor het schandaal en wil vertrekken om haar vader te helpen.
Inn scène (00.00 – 44.00)
De extatische finale Terzetto
Synopsis: Gênant staat Octavianus tussen de twee vrouwen in. De marschallin vraagt Sophie te blijven, het moment is gekomen om afscheid te nemen van Octavian.
In dit terzetto gaat de komedie over in het drama van de marschallin, wier pijn van het afscheid van haar jeugd en haar liefde voor Octavianus de toehoorder aangrijpt en contrasteert met de trillende liefde van Octavianus en Sophie. Spoedig daarna zwijgt de Marschallin en wordt het trio een duet.
Deze scène is een van de prachtigste trio’s uit de operaliteratuur. Hemelse muziek, afscheid en pijn, gecombineerd met de sidderende liefde van Octavianus en Sophie zorgen voor grote emoties.
Voor velen waren de vertolkingen van Carlos Kleiber het “Evangelie van de Rosenkavalier”. Luister naar dit stuk uit de productie van 1979.
Final Terzetto – Jones / Fassbaender / Popp
Een tweede versie uit een Salzburgse productie uit 1984 met een melancholieke Marschallin (Tomowa-Sintow).
Marie Theres’, hab’ mir’s gelobt – Tomowa-Sintow / Baltsa / Perry
Een aangrijpende concertversie met Claudio Abbado op het podium.
Fleming / von Stade / Slag
Het droomachtige “droomduet”
Synopsis: De twee beseffen dat ze voor elkaar gemaakt zijn. De Marschallin haalt Faninal, die de vereniging van de twee goedkeurt als het samengaan van de geliefden. Gelukzalig vallen de twee elkaar in de armen en verlaten samen het huis.
Hofmansthal vreesde dat zijn lange tekst van de slotscène de toehoorders zou irriteren, maar Strauss gebruikte de lengte om onvergetelijke muziek te schrijven. De opera eindigt met een schitterend duet, dat Strauss niet in Wagneriaanse bedwelmende tonen, maar in Mozartiaanse harmonie en regelmaat op muziek heeft gezet, begeleid door een ingehouden orkest.
Nog eenmaal bloeit het orkest op voor het begin van de herhaling van “Ist ein Traum” met een prachtige climax, die de melancholie van de Marschallin doet vergeten.
We horen het laatste duet uit de Erich Kleiber opname met het droomduo Hilde Güden en Sena Jurinac.
Ist ein Traum, kann nicht wirklich sein – Güden / Jurinac
Opname-aanbeveling
EMI, Elisabeth Schwarzkopf, Otto Edelmann, Christa Ludwig, Teresa Stich-Randall o.l.v. Herbert von Karajan en het Philharmonia Koor en -orkest
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over DER ROSENKAVALIER van Richard Strauss.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!