Opera gids en plot van Purcells DIDO AND AENEAS
Dido and Aeneas is het grootste werk van de “Orpheus britannicus” Henry Purcell, die zich met dit werk een meester van de barokvorm betoont. Zijn lamenti zijn onovertroffen, zijn toonschilderingen fantasierijk, zijn dissonanten gedurfd, en in “When I am laid in earth” schreef hij een van de mooiste aria’s van het hele baroktijdperk.
Inhoud
♪ Akte I
♪ Akte II
♪ Akte III
Highlights
♪ Overture
♪♪ Shake the cloud from your brow
Belinda, ik ben vervuld van kwelling
Aanbeveling
Premiere
Londen 1689 (mogelijk eerder, bronnen onduidelijk).
LIBRETTO
Libretto van Nahum Tate, gebaseerd op het vierde boek van Vergilius' Aeneis.
Hoofdrollen
Dido, koningin van Carthago (sopraan) - Aeneas, een Trojaanse prins (bariton of tenor) - Belinda, Dido's zuster (sopraan) - Tovervrouw, leidster van de heksen (mezzosopraan))
Opname-aanbeveling
-
Commentaar
Historisch
Er bestaat geen handgeschreven verslag van Purcell over dit werk, alleen een libretto is tastbaar uit de tijd van de compositie. De bron van de compositie bestaat uit een kopie voor een uitvoering die 50 jaar later plaatsvond. De muziek is eenvoudig geschreven naar Purcells maatstaven, waarop sommige deskundigen zich baseren om aan te nemen dat het origineel “gesofisticeerder” was en geschreven voor het Engelse hof. De feiten laten geen duidelijke conclusie toe, de eerste bevestigde kennis van een voorstelling kan worden gedateerd op 1689 in een Londense meisjeskostschool. Door kennis van het libretto weten we dat enkele stukken verloren zijn gegaan (b.v. het slot van de “grove” scène en enkele dansen).
Libretto
Purcells zette een libretto op van Nahum Tate, die zijn verhaal baseerde op Boek IV van Vergilius’ Aeneis. Hij veranderde de plot echter aanzienlijk; zo voegde hij het verhaal van de tovenares en de heksen toe, en liet hij Dido aan het eind sterven, wat verbazingwekkend is, aangezien de opera seria-vorm die op het vasteland gebruikelijk was een happy end voorschreef, de zogenaamde “lieto fine”.
Muziek
Het libretto is verdeeld in 6 scènes. Zij zijn elk dramatisch verdeeld in een blijde episode en een droevige episode, en volgen een klassieke toonsoort die verdeeld is in een deel majeur en een deel mineur. Harmonisch is het interessant dat Purcell geen kleine parallellen of gelijkenissen samenbrengt, maar contrasten, bijvoorbeeld C majeur en C mineur, of F majeur en F mineur.
Purcell’s gebruik van dissonantie waarschuwt meesterlijk; zie het commentaar bij de aria “When I am laid in earth” (Dido’s Lament) en de ouverture voor notenvoorbeelden over dit thema.
Purcell gebruikt veel klassieke technieken uit de baroktijd. Hij toonde zich bijzonder meesterlijk naast het lamenti van de tooneelschilderkunst, waarbij natuurlijke gebeurtenissen of handelingen met muzikale middelen werden nagebootst. Een goed voorbeeld is hoe Dido het geroffel van de donder zingt in de onweerscène:
Koor- en dansmuziek
Purcell hechtte veel belang aan deze twee elementen. Er is een grote scenische afwisseling: ballet- en koorintermezzo’s zien we van heksen, zeelui, furies en hovelingen. In het Engelse ballet werd eigenlijk niet veel belang gehecht aan de balletmuziek, men denkt dat de beschermheer de dansmeester Josiah Priest was die deze vormen wenste, er kunnen nog meer scènes zijn geweest die verloren zijn gegaan.
DIDO EN AENEAS Akte 1
De koningin van Carthago
‘s sombere stemming.
Synopsis: In Dido’s paleis in Carthago. De koningin is bedroefd, want zij is zogenaamd ongelukkig verliefd geworden op Aeneas, die gevlucht is uit het brandende Troje en die zij gastvrij had ontvangen.
De opening volgt het klassieke Franse patroon van Lully met een langzaam eerste en een snel tweede deel. Bijzonder mooi zijn de pijnlijk mooie chromatismen van het langzame deel. Een bijzonder geslaagde chromatiek is te vinden in het midden van het langzame deel, door Purcell geaccentueerd met een sf
Overture – Haim
Synopsis: Haar zus Belinda probeert haar aan te moedigen om van de geneugten der liefde te genieten.
Een bijzonder geslaagd voorbeeld van klankschildering vinden we direct aan het begin van deze aria, waar Belinda zingt “Shake the cloud,” en Purcell onmiddellijk muzikale hulpmiddelen gebruikt om het gezongen woord meesterlijk te doen schudden.
Schud de wolk van je voorhoofd – Pierce
Synopsis: Het koor sluit zich aan bij Belinda’s gejuich.
Banish sorrow, banish care
Liefde voor Aeneas maakt Dido van streek
Synopsis: Dido is geagiteerd. Ze zou in de rouw moeten zijn, haar man was gevallen in de oorlog. Maar haar liefde voor de Trojaanse prins Aeneas doet een storm in haar binnenste opsteken.
Purcell maakt in deze aria obsessief gebruik van een baroktechniek: om deze klaagaria van Dido te begeleiden, laat Purcell het basso ostinato (grondbas) motief maar liefst 21 keer herhalen.
Hieroverheen componeert Purcell een expressief gezang. Purcell versterkt het dramatische effect met soms sterke melismas (woordstrekkingen):
We horen deze aria gezongen door de legendarische Janet Baker, die vooral naam maakte in oratoria en uitgelezen opera’s.
Ah! Belinda, ik ben vervuld van kwelling – Baker
Synopsis: Het refrein wil dat de rijken Troje en Carthago zich verenigen.
When monarchs unite – Harnoncourt
Synopsis: Het koor moedigt Dido aan, want Aeneas is ook verliefd op haar geworden.
Een prachtig polyfoon refrein waarin Purcell speelt met 3/4 en 4/4 maatsoorten.
Vrees geen gevaar – Lewis
Aeneas smeekt om zijn liefde
Synopsis: Aeneas verschijnt en verklaart Dido zijn liefde, maar Dido aarzelt om die te beantwoorden, want zij had na de dood van haar man gezworen nooit meer iets met een man te beginnen. Het refrein moedigt Dido aan om Aeneas’ liefde te accepteren.
Cupid gooit alleen de dart – Lewis
Dido verklaart haar liefde
Synopsis: Aeneas smeekt haar ten minste naar hem te luisteren omdat hij Troje heeft gered. Belinda spoort Dido ook aan zijn liefde te aanvaarden, waarmee Dido stilletjes instemt.
Pursue thy conquest, love – Pierce
Synopsis: Het refrein viert de god van de liefde voor het mogelijk maken van de unie.
To the hills and the vales – Gardiner
Synopsis: En ze vieren de vereniging met een dans
De triomfantelijke dans – Lewis
DIDO EN AENEAS Akte 2
Aan de Heksen
Synopsis: In een grot. Een tovenares is bij de heksen en vertelt hen over haar plan om de Carthagers te vernietigen. De heksen gaan enthousiast akkoord, want wandaden begaan is hun missie. De heks wil ongeluk brengen aan Dido, de koningin van Carthago. Roem, liefde en leven zullen haar ontnomen worden. De heksen zijn opgewonden.
Wayward sisters … Harm’s our delight … De koningin van Carthago, die we haten … hohoho
Synopsis: De heksen willen weten hoe dit gaat gebeuren. De tovenares legt uit dat een geest in de gedaante van Mercurius aan Aeneas zal verschijnen, en hem zal aansporen Italië op te zoeken en uit te varen. Maar eerst willen zij een storm veroorzaken die Dido en Aeneas op de dag van de jacht uit het woud terug naar hun hof zal drijven. De Furies voeren een dans uit om het te vieren.
Dit stuk wordt ook wel “Echo Dance of the Furies” genoemd omdat Purcell korte koorpassages steeds laat herhalen door een koor op de achtergrond als een echo. Een verrassend en charmant effect!
In this deep vaulted cell – Gardiner
Aan Dido’s Jachtpartij
Synopsis: In het bos bij Dido’s jachtpartij. Belinda dankt de goden voor de rijke buit.
Dankzij deze eenzame valleien – Dawson
Synopsis: Een vrouw vertelt het verhaal van Actaeon. Hij had toegekeken hoe de godin Diana baadde en werd voor straf in een hert veranderd, vervolgens opgejaagd en gedood door zijn eigen honden.
Vaak bezoekt zij deze eenzame berg – de Boever
Synopsis: Er is onweer op komst. Belinda en Dido roepen het gezelschap op om naar het paleis terug te keren.
Haste, haast je naar de stad – Sheppard
Aeneas verneemt het droevige nieuws
Synopsis: Een geest van Mercurius verschijnt en vraagt in naam van Jupiter aan Aeneas om vandaag naar Italië te varen. Aeneas wil het bevel van de goden gehoorzamen, maar het afscheid van Dido doet hem pijn; hij weet niet hoe hij het haar moet uitleggen.
DIDO EN AENEAS Akte 3
Synopsis: In de haven staan de matrozen klaar om uit te varen.
Kom mee, mede matrozen… De matrozendans
Met de heksen en de tovenares – hun plan werkt
Synopsis: opgetogen kijken de tovenares en de heksen toe, hun plan wordt uitgevoerd.
Zie de vlaggen en de slingers krullen – Harnoncourt
Synopsis: De tovenares verkondigt dat nadat Aeneas is uitgevaren, hem een verschrikkelijke storm zal overkomen. De heksen verheugen zich, want vernietiging is hun lust
.
Zie de vlaggen en de slingers krullen… Onze volgende beweging… Vernietiging is ons genot… De dans van de heksen
Dido is diep ongelukkig
Synopsis: Dido is er kapot van. Belinda legt aan Dido uit dat Aeneas oprecht bedroefd is. Deze verschijnt en vertelt Dido dat de goden hem dwingen te vertrekken. Maar Dido beschuldigt hem ervan de opdracht alleen als excuus te gebruiken om haar te verlaten. Dan besluit Aeneas het bevel van de goden af te wijzen en te blijven. Maar Dido is niet langer geïnteresseerd. Het feit alleen al dat hij de gedachte heeft geopperd haar te verlaten, is voor haar reden genoeg om haar liefde te verbreken. Het koor begrijpt Dido’s reactie niet.
Grote geesten tegen zichzelf samenspannen – Harnoncourt
Dido neemt de wrede beslissing – de aria “When I am laid in earth”
Synopsis: Dido wil alleen maar sterven. Opnieuw wendt ze zich tot Belinda, om door haar eigen hand te sterven.
.
Deze aria is een van de grote aria’s uit de operaliteratuur, een klaagzang, een klassiek product van de barokopera. Het is een van de weinige barokke klaagliederen die de luisteraar werkelijk tot tranen toe kunnen beroeren.
Purcell schreef dit stuk enorm effectief. Hij begint met een neerwaarts chromatisch motief in de basbegeleiding dat overgaat in een diep triest ostinato en een steeds herhaald motief (in het Engels “ground bass” genoemd):
Aan het einde van het ostinato, begint Dido met haar klaagzang:
Deze melodie maakt indruk met vele grote effecten. Bijzonder indrukwekkend: in tegenstelling tot het neerwaartse ostinato van de begeleidende stem, streeft Dido’s melodie omhoog (van de g bij “wanneer” naar de e bij “nee”) met sprongen in toon (en daaropvolgende neerwaartse noten), waardoor Dido’s tweespalt zichtbaar wordt. Wat ook bijdraagt tot de sombere stemming is de prachtige appoggiatura (voorspel) op de eerste “laid” (een toegevoegde dissonantie, vreemd aan de melodie, die optreedt op het beklemtoonde deel van de maat en wordt opgelost op de volgende noot). Een ander mooi effect van de zangstem vinden we in bovenstaand notenvoorbeeld in de sombere tritonus op “Trouble”
In het tweede deel introduceert Purcell een ander element in de stempartij, het “Remember me”, dat betoverend is door zijn eenvoud.
Purcell laat de muziek naar troostende hoogten stijgen met het laatste “Remember me”, alvorens af te sluiten met “forget my fate”, dat de luisteraar meeneemt naar de diepten van de wanhoop.
U hoort deze aria in 2 versies:
Misschien wel de somberste en dus meest aangrijpende opname is van Janet Baker. Zij zingt de aria met een verstikte stem die pas in de laatste maten opengaat, wat een geweldig effect geeft.
When I am laid in earth – Baker
Met haar rijke stem horen we het gospelachtige, krachtige begrafenislied van Leontyne Price.
When I am laid in earth – Price
De Epiloog
Synopsis: Dido wordt begraven en het refrein roept de liefdesgoden op om rozenblaadjes over haar graf te strooien.
Met hangende vleugels komen jullie Cupido’s – Mc Gegan
Aanbeveling voor opname
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids voor DIDO EN AENEAS van Henry Purcell.
2222
Online opera gids en plot van Leonard Bernstein’s CANDIDE
Deze operette van Leonard Bernstein is een absoluut juweeltje. Elk van de stukken heeft een duizelingwekkende humor, passie en muzikaliteit. Het is zowel komedie als sociale kritiek. Het is de ouverture die beroemd is geworden en je moet bijna teruggaan tot Rossini om een prelude te vinden die de komedie van het plot zo perfect weergeeft.
De prachtige concert versie met gedirigeerd en becommentarieerd door Lenny zelf:
♪
Afbeelding = link naar shop
inhoud
♪ actie
♪ Akte I (Westfalen, Auto-da-fe, Parijs, Cadiz)
♪ Akte II(Montevideo, Jezuïeten, Eldorado, Suriname, Venetië)
Aanbeveling
Highlights
♪ Het leven is inderdaad geluk
♪ Glitter and be gay (Jewel Aria)
ROLEN EN ACTIES VAN CANDIDE
Voltaire en Leibnitz – De filosofenruzie
Bernsteins Candide sluit nauw aan bij Voltaires novelle “Candide of Optimisme” (Frans: “Candide ou l’optimisme”) uit 1755. Om Bernsteins Candide te kunnen begrijpen, is het de moeite waard kort in te gaan op het filosofische debat dat Voltaire bewoog tot het schrijven van Candide, om het in tweede instantie te spiegelen aan Bernsteins realiteit van het leven.
Voltaire portretteerde de hoofdpersoon Candide als een naïeve jongeling, opgevoed tot optimisme, die zijn vertrouwde thuis en zijn geliefde moet verlaten. Zijn reis brengt hem over de hele wereld, en hij maakt de ene groteske ramp na de andere mee. Slechts langzaam dringt het tot hem door dat zijn ingebakken naïeve optimistische mensbeeld – zijn geloof in het beste van alle werelden – niet opgaat tegen de werkelijkheid.
Voltaire schreef Candide als een tegenspraak met de stelling van Leibnitz, die de werkelijkheid voorstelde als “de beste van alle mogelijke werelden”. Daarin staat dat God vele mogelijke werelden kan bedenken, maar alleen de beste wil.
Voltaire’s kritiek op heersende instellingen
Voor Voltaire, die onder de indruk was van de rampen van de Zevenjarige Oorlog en de aardbeving in Lissabon, was de stelling van Leibnitz een naïeve, utopische opvatting, bevorderd door instellingen, zoals de kerk of de adel, die zo de bevolking in hun voordeel trachtten te manipuleren. Hij schijnt hiermee de spijker op de kop te hebben geslagen, want het Vaticaan plaatste het werk kort na de publicatie op de Index.
Bernsteins kritiek op de Mc Carthy-periode
200 jaar later was het doelwit van de kritiek niet langer de kerk. Bernsteins Candide is een werk dat geschreven is onder de invloed van het McCarthy-tijdperk in de VS van de jaren 1950. Mensen die verdacht werden van communistische activiteiten werden voor parlementaire onderzoekscommissies gesleept (b.v. het House Committee on un-American Activities), ondervraagd en zo gestigmatiseerd. Veel kunstenaars werden het slachtoffer van boycots en feitelijke beroepsverboden, omdat de theaters bang waren voor represailles als zij zich zouden engageren. Beide hoofdauteurs van dit werk, de componist Bernstein en de librettist Hellman Hellman (alsmede veel van hun vrienden) waren persoonlijk het doelwit van felle vervolging door de tribunalen. Voor beiden, was Candide een affaire van het hart. Bernstein begeleidde de première met een artikel in de New York Times waarin hij het puriteinse snobisme van Amerika, de dubbele moraal en de inquisitoire aanvallen op het individu aan de kaak stelde.
Hellman bewerkt het origineel van Voltaire
Voltaire’s Candide was met iets minder dan 90 bladzijden nogal bescheiden van omvang, maar de inhoud had het allemaal. Op bijna elke bladzijde bevindt Candide zich op een nieuwe plaats en staat hij voor een nieuw avontuur. Schrijfster Lillian Hellman nam Voltaire’s verhaal over. Zij onttrok afzonderlijke avonturen aan de plot en vond sommige opnieuw uit (b.v. het auto-da-fé of de casinoscène).
Lillian Hellman
Lillian HellmanHellman was een kleurrijk figuur. In 1936 ging zij naar Europa, waar zij als correspondente verslag deed van de Spaanse burgeroorlog en Ernest Hemingway ontmoette, met wie zij enige tijd optrok. Met haar oprechte houding in de McCarthy tribunalen, werd zij beschouwd als een rolmodel tegen de intolerantie van het McCarthy tijdperk (bron: Wikipedia).
De moeilijke geschiedenis van het werk
Na de première in 1956 heeft het werk een gecompliceerde 35-jarige geschiedenis van herzieningen doorgemaakt, die goed te vergelijken is met Verdi’s weeïge vertelling van Don Carlos. De plot was immens complex en de bewering van Lillian Hellman dat zij 7 verschillende versies van het script heeft moeten schrijven, lijkt geloofwaardig.
De reacties van het publiek op Broadway waren matig en Candide werd na slechts 73 voorstellingen afgevoerd. Het werk had te lijden onder de ingewikkelde plot, de bittere ernst van de teksten, en de buitensporige lengte (het bestond uit meer dan 30 nummers!). Gedurende de volgende 3 decennia hebben verschillende mensen het werk veranderd totdat Leonard Bernstein persoonlijk de “definitieve, herziene versie” schreef in 1988, ingekort en met snellere teksten.
De vele vaders van het werk
Hoewel Bernstein de enige componist van het werk was (afgezien van de persoon die hem hielp het te orkestreren), hebben ongeveer een dozijn mensen in de loop der jaren bijgedragen met liedteksten, waaronder Bernstein zelf. De belangrijkste onder hen was Lillian Hellman Hellman, die met het idee kwam en het script schreef. Op Broadway was het gebruikelijk dat het script en de teksten door verschillende schrijvers werden geschreven. Door de tijdsdruk en de vele variaties in het script werden zelfs voor de eerste versie verschillende tekstschrijvers aangetrokken, waarbij Richard Wilbur het leeuwendeel van de teksten schreef.
Candide: musical, opera, operette of zelfs opera-parodie?
De muziekwereld is het er niet over eens tot welk genre het werk behoort. Bernstein zelf omschreef het werk als een operette. Terwijl Westside Story, met zijn jazzy muziek en vele dansscènes, een stuk is van het Broadway genre, is Candide gebaseerd op meer “verfijnde”, klassieke vormen zoals mazurka’s, gavottes, enz., en de hoofdrollen zijn muzikaal zo veeleisend dat ze gecast moeten worden met getrainde operazangers.
CANDIDE Akte 1
De beroemde Ouverture
Bernsteins geestige en muzikaal sprankelende ouverture is een van de meest uitgevoerde stukken van Amerikaanse klassieke componisten. In de stijl van Rossini citeert het veel van de operathema’s die we zullen tegenkomen in stukken als “The Best of All Possible Worlds,” “Battle Music,” “Oh, Happy We,” en “Glitter and Be Gay.”
We horen het in de interpretatie onder leiding van de componist zelf.
Overture – Bernstein
Synopsis: Speelt zich af in het kasteel van Donder-ten-Tronk in het achterlijke Westfalen. Candide, de onwettige zoon van de baron, woont daar met zijn gezin. Hij is vrolijk en eenvoudig van aard en verliefd op zijn naar luxe hunkerende halfzuster Cunegonde, die zijn gevoelens beantwoordt. De familie leidt een gelukkig en zorgeloos leven op het kasteel.
Het eerste stuk verschijnt in de jurk van een vrolijke gavotte. De tekst is prachtig, elk van de vier hoofdpersonen wordt treffend beschreven met een paar regels, en het stuk eindigt met een levendig ensemble en een hoge C van Cunegonde.
Het leven is inderdaad een geluk – Hadley / Anderson / Ollmann / della Jones
Het credo van de huisfilosoof: we leven in de beste van alle werelden
Synopsis: Dr. Pangloss, de filosoof van het huis, heeft de familie geleerd dat men gelukkig moet zijn en in de beste van alle werelden moet leven. Elke twijfel dat er tegenspoed in het leven zou zijn verdrijft hij, hij kan zelfs het goede vinden in dingen zoals oorlog.
Pangloss redeneert dat oorlog zijn goede kanten heeft, als volgt:
<Oorlog! Moge oorlog een bloedige vloek lijken,
het is, aan de andere kant, een zegen.
Als de kanonnen donderen,
rijk en arm zijn verenigd door gevaar
De best o fall possible world – Hadley/Anderson/Ollmann/Bernstein
Het mooie duet van Cunegonde en Candide
Synopsis: Candide en Cunegonde ontmoeten elkaar in het park en dromen van hun toekomst samen. Maar hun verwachtingen lopen uiteen. Cunegonde heeft luxe en juwelen in gedachten, Candide droomt van een eenvoudig leven op de boerderij met veel kinderen. Maar beiden zijn in beslag genomen door hun eigen dromen, en ze herkennen de diepe kloof niet.
Bernstein werkte ook aan West Side Story gedurende deze jaren. Dit lied was oorspronkelijk gecomponeerd voor een duet door Tony en Maria, maar werd in de cuts geschrapt. Bernstein haatte het om voor de prullenbak te schrijven en gebruikte (gelukkig) het lied voor Candide.
Dit duet “oh happy we” werd een van de grote juweeltjes van dat werk. Bernstein hield van eigenzinnige maatsoorten, in dit stuk gebruikt hij een 7/4 maatsoort die een mooie zweving creëert tussen 4/4 tijd en ¾ tijd.
Zodra we denken dat we het ons kunnen veroorloven…– Hadley/Anderson/Bernstein
Candides verliest Cunegonde
Synopsis: De familie verbiedt de immorele verbintenis en jaagt Candide weg. Hij is diep bedroefd om Cunegonde te moeten verlaten. Maar hij wil vooruit kijken, Pangloss leerde hem optimisme, hij gelooft in het lot dat het beste van alle mogelijke werelden voor hem in petto heeft.
Het karakter van Candide, met zijn ernstige muziek, doet onmiddellijk denken aan de tenorrollen van Mozart, zoals Don Ottavio of Belmonte. Net als in “Don Giovanni” en “Abduction from the Seraglio”, is dit een serieuze rol in een tragische komedie. Het is, zoals in Mozarts opera seria, het personage dat onwillekeurig in een opera buffa vervalt. Het is de tragiek van Candide dat zijn geliefde geen alter ego is zoals Konstanze of Donna Anna, maar slechts een sluwe luxezoekende cunegonde.
Mijn wereld is nu stof…Het moet zo zijn – Hadley
Het verschrikkelijke lot van zijn familie
Synopsis: Westfalen wordt geteisterd door oorlog. Candide wordt onder dwang ingelijfd. Hij wordt gemarteld na een poging tot desertie en slaagt er bij zijn tweede poging in naar het kasteel terug te keren. Daar vindt zijn familie hem dood in het puin van het kasteel. Cunegonde is al een paar keer eerder door de soldaten verkracht. Candide neemt afscheid van zijn dode geliefde.
We horen Jerry Hadley weer in Candide’s klaagzang. Hij was een lyrische tenor die vooral Mozart en Donizetti zong. Hij werd ontdekt in de jaren tachtig. Joan Sutherland en Richard Bonynge promoveerden hem en Bernstein werkte herhaaldelijk met hem samen. Zijn leven eindigde tragisch met een zelfmoord in 2007.
Cunegonde
De ziekte van Pangloss
Synopsis: Eenzaam dwaalt Candide verder en ontmoet onverwacht Pangloss. Zijn leraar heeft zich kunnen redden van de plunderende legers, maar syfilis heeft zijn tol geëist. Daarin ziet de filosoof echter positieve dingen, want alleen wie pijn kent, weet te genieten van de genoegens die de ziekte hem heeft geschonken.
Dit stuk wordt ook wel het Syfilis Lied genoemd. Het is een geweldig lied met een tekst die sprankelt van geestigheid en een mooie melodie in het refrein. Sommige mensen hebben Gilbert en Sullivan in hun oren zweven als ze naar deze muziek luisteren.
Dear Boy – Allen
De car-da-fé – een sleutelscène in het werk
Synopsis: De twee ontmoeten een koopman die hen naar Lissabon brengt. Eenmaal daar, barst er een gigantische vulkaan uit. Gelukkig zijn de twee niet onder de dertigduizend doden. Maar het noodlot treft hen wanneer Pangloss zijn ketterse filosofie verspreidt. Ze worden gearresteerd door de Inquisitie en naar de Auto-da-fé geleid. Pangloss verwijst naar zijn geslachtsziekte, die hem verbiedt om geëxecuteerd te worden. Hij wordt veroordeeld tot de dood op de brandstapel en sterft. Candide komt er licht vanaf, met enkel zweepslagen.
De auto-da-fé scène komt niet voor in het origineel van Voltaire, en toch is het een sleutelscène in het werk. Ongegeneerd stellen de auteurs het Inquisitiehof gelijk met de tribunalen van de heksenjachten van Mc McCarthy. Net als Voltaire was Bernsteins antwoord op het onrecht satire, omdat het de enige manier leek om te verwerken wat er gebeurd was.
Deze scène is ook Bernsteins werk van liefde voor de Europese opera, Verdi’s Don Carlo doet de groeten.
Auto-da-fe – Bernstein
Synopsis: Candide begint te twijfelen aan zijn optimisme. Maar zelfkritisch, ziet hij de fout bij zichzelf.
Mijn meester zei het me…ik moet het zijn
In Parijs
Synopsis: In Parijs.
.
De zogenaamde Parijse Wals is een mazurka en een eerbetoon aan Chopin. Het is een orkeststuk met een mooi intermezzo van soloviool en fluit. Het wordt soms ook elders gespeeld als Wals van de Gouverneur.
Paris Waltz – Bernstein
Glitter en vrolijk – de grote aria van Cunegonde
Synopsis: Er woont een courtisane die wordt onderhouden door twee minnaars, de aartsbisschop van Parijs en een rijke joodse koopman. Het is Cunegonde. Ze veracht haar leven, maar ze houdt van de luxe die het haar geeft.
Hoewel de titelrol aan de mannelijke hoofdrolspeler Candide toebehoort, mag Cunegonde de beroemdste aria zingen. Deze aria werd een showstuk voor coloratuur sopranen.
Bernstein noemde Candide een Valentijnskaart voor de Europese opera. Deze aria van Cunegonde die zingt over luxe en juwelen speelt zich niet toevallig af in Parijs, want het is een schaamteloze parodie op Gounods “Jewel Aria” uit zijn meesterwerk Faust.
Dit stuk is een aria voor coloratuursopraan met de pretenties van een opera-aria. Het stelt de uitvoerder voor enkele moeilijkheden. Ten eerste heeft de aria een groot bereik – er moeten drie hoge Es-noten gezongen worden! – en voor een ander, sommige van de versierde toonladders zijn extreem lastig. Bovendien moet het geheel met schijnbare lichtheid en geestigheid worden gezongen; we zitten tenslotte in een komedie.
Barbara Cook was de eerste Cunegonde. Het castingteam had toen grote moeite om een geschikte zangeres te vinden die de hoge noten aankon. Bernstein selecteerde Barbara Cook persoonlijk en coachte haar voor deze moeilijke rol. Cook vergeleek het zingen van dit stuk later met een atletische Grosseffort. Op de opname voel je de sleur niet meer; de zangvreugde in dit stuk is aanstekelijk.
Glitter en wees homo – Kok
U luistert naar een tweede opname met Scarlett Strallen. Ze brengt de Royal Albert Hall tot een kookpunt.
Glitter en wees homo – Strallen
Candide ontmoet de ondode Cunegonde
Synopsis: Het toeval heeft Candide ook naar Parijs gebracht, waar hij tot zijn grote verbazing Cunegonde ontmoet. De twee zijn blij elkaar terug te hebben.
.
Dit stuk is ook een liefdevolle parodie op de Europese bel canto traditie, met de twee zingende arpeggio’s in tertsen en sexten (zie bijvoorbeeld in het geluidsvoorbeeld 2:27). De teksten van de twee niet bij elkaar passende individuen sprankelen van geestigheid en hogere onzin:
Wat een marteling, oh wat een pijn
Nederland, Portugal en Spanje
Bernstein verblijdt de luisteraar met een uitbundige wals in het refrein van dit duet.
Je was dood, weet je. Oh is het waar, Cunegonde
De Oude Dame treedt op
Synopsis: Ze worden onderbroken door de oude dame, Cunegonde’s metgezel. Ze meldt de aankomst van haar minnaars. In een vlaag van verstandsverbijstering doodt Candide hen beiden. De kardinaal is begraven in de grote kathedraal. De Jood belandt in het dichtstbijzijnde riool. Cunegonde, Candide en de oude dame ontsnappen. Op de vlucht worden ze beroofd. Om je avondeten te verdienen, zingt de oude dame een lied over haar ongelukkige verleden in Cadiz.
Dit andere prachtige stuk gaat over een flamenco. De oude dame spreekt over haar afkomst uit Rovno Gobernia. Dit is niet van een plaatsverwijzing door Voltaire, maar een inval van Bernstein. Rovno Gobernia was namelijk de geboorteplaats van zijn vader, die uit Rusland was geëmigreerd. De tekst van dit stuk is door Bernstein zelf geschreven. Een anekdote vertelt dat hij tijdens het schrijven van de tekst van Rovno Gobernia geen rijm kon vinden en zich daarover beklaagde bij zijn (Spaans sprekende) vrouw Felicia. Aangezien de oude dame Spaans zingt in de flamenco, kwam Felicia spontaan met het hilarische vers “me muero me sale una hernia” (“Ik ga dood, ik denk dat ik een hernia kweek”).
We horen dit stuk in een prachtige interpretatie van Christa Ludwig.
Ik ben niet geboren in het zonnige hispania… Ik ben zo gemakkelijk geassimileerd (1) – Christa Ludwig
Een tweede versie van La Pune, heerlijk komisch.
Ik ben niet geboren in het zonnige hispania … Ik ben zo gemakkelijk geassimileerd (2) – La Pune
Synopsis: Candide blijft een optimist. Op de vlucht voor de Parijse politie laat Candide zich inhuren door de Jezuïeten voor hun strijd in Zuid-Amerika. De twee vrouwen vergezellen hem op de overtocht naar Montevideo.
.
De akte eindigt met een prachtig kwartet.
Voor de zoveelste keer moeten we weg zijn
CANDIDE Akte 2
Volgende halte: Montevideo
Synopsis: Maximiliaan en Paquette zijn op wonderbaarlijke wijze weer levend geworden en als slaven naar Montevideo gebracht. Maximiliaan was vermomd als vrouw en de gouverneur van Montevideo werd verliefd op hem. Als hij zijn fout inziet, ontmoet hij de pas aangekomen Cunegonde en maakt avances naar haar.
Dit toneelstuk is ook bekend als Gouverneurs Serenade. Het is een prachtig toneelstuk op de beste Broadway-manier.
Dichters hebben gezegd…Mijn liefde – Burt
De Intrige van de Oude Dame
Synopsis: De Oude Dame laat Candide denken dat de Franse politie nog steeds achter haar aan zit. Hij vlucht de jungle in en de Oude Dame brengt Cunegonde in contact met de Gouverneur.
We zijn vrouwen – Chenoweth/LuPone
Candide komt oude bekenden tegen in de jungle
Synopsis: Candide, vergezeld door de halfbloed Cacambo, is op weg naar het jezuïetenkamp midden in de jungle. Daar leven Paquette als abdis en Maximiliaan als jezuïetenpriester.
Kom heidenen van Amerika (Pelgrims processie) – Amber
Synopsis: Blij vertelt Candide dat Cunegonde ook nog leeft en dat ze van plan zijn te trouwen. Als Maximiliaan het huwelijk immoreel noemt, steekt Candide hem neer en vlucht uit het jezuïetenkamp.
Cunegonde zit zich ondertussen te vervelen in het paleis van de gouverneur
Synopsis: Er zijn nu 3 jaar voorbij. Cunegonde en de Oude Dame leven verveeld in de luxe van het paleis van de Gouverneur. Cunegonde klaagt bij de gouverneur dat hij haar lang geleden een huwelijk heeft beloofd.
Candide vindt Eldorado
Synopsis: Terwijl hij door het oerwoud vlucht, stuit Candide op een wonderlijk land. Het is Eldorado, een land waar edelstenen op de grond liggen en alles goed is met de mensen. Maar Candide wil niet zonder zijn cunegonde blijven. Hij wil gewoon wat edelstenen meenemen zodat hij haar vrijheid kan kopen.
The Ballad of Eldorado is geschreven in de zeldzame 5/8 maatsoort.
Op een schelpenberg (Ballade van Eldorado)
Candide ontmoet een pessimist
Synopsis: Uit angst voor arrestatie stuurt hij zijn metgezel Cacambo met edelstenen op pad om Cunegonde los te kopen. Hij wil dat ze hem ontmoet in Venetië. Op weg naar Venetië komt Candide door Suriname, waar hij de pessimist Martin ontmoet, die hebzucht en boosaardigheid bestempelt als de drijvende krachten van de mens.
We horen in deze vertolking de oude filosoof Adolph Green, een levenslange goede vriend van Bernstein en artistiek collega.
Vrije wil. De mensheid. Liefde. … Woorden, woorden, woorden – Adolph Green
De bizarre redding van Candide uit de nood
Synopsis: Daar koopt hij van een Nederlandse oplichter een zeilschip om de oceaan over te steken. Hij voelt zich nu weer vol geluk in deze beste van alle mogelijke werelden. Maar de blijdschap duurt maar kort, want het schip zinkt al snel. Candide wordt gered door een vlot geroeid door 4 koningen en bestuurd door Pangloss.
Wat is er muzikaal toepasselijker dan een barcarolle op weg naar Venetië?
Kings Barcarolle – Hadley / Green / Bayley / Jenkins / Benson / Stuart / Treleaven
In Venetië in het Casino
Synopsis: Het vlot vindt zijn weg naar Venetië, waar de royals zich onmiddellijk naar het casino begeven. Daar worden Cunegonde en de Oude Dame ingezet om de gokkers te bezwangeren en te bedriegen. Maximilian is ook wonderbaarlijk in de stad en is de corrupte chef van de politie.
Een ander hoogtepunt wacht op de luisteraar, de waltzy: “What’s the use”.
Ik ben altijd al sluw en slim geweest…Wat heeft het voor zin – LuPone/Olsen/Herrera/McElroy
Synopsis: Pangloss heeft de bank gebroken bij het roulettespel. Cunegonde is niet geïnteresseerd in Candide, maar stormt met de oude dame op Pangloss af om van het geld te profiteren.
Dit stuk heet “Venice Gavotte.” Het is een mooi maar muzikaal vrij complex stuk met contrapunt (in de video vanaf 3:10), dat de 2 thema’s van het eerste deel verbindt.
I’ve got troubles, as I’ve said (Venice Gavotte) – Hadley/Anderson/Ludwig/Green
Candides Ontgoocheling
Synopsis: Candide is gedesillusioneerd. Is rijkdom altijd belangrijker geweest voor Cunegonde dan liefde?
De moraal van het verhaal
Synopsis: Dagenlang spreken de twee geen woord. Ze kopen een kleine boerderij met het geld dat ze over hebben. Uiteindelijk maken Cunegonde en Candide het goed. Ook al bloeit de liefde niet meer zoals vroeger, toch willen ze trouwen. Want het leven is noch goed, noch slecht.
Voltaire eindigt de odyssee van Candide en Cunegonde op hun laagst mogelijke noemer, opsluiting in de gewone alledaagse huishoudelijke taken. Voltaire’s moraal van het verhaal “il faut cultiver son jardin” is berustend maar op de een of andere manier troostend. Bernstein maakte er “Make Our Garden Grow” van, waarvan de tekst Voltaire’s voorbeeld volgt. Maar de muziek spreekt een andere taal, Bernstein componeerde een extatisch optimistisch einde. Welke Bernstein was uiteindelijk … een optimist.
Jij bent een dwaas geweest en ik ook… Maak dat onze tuin groeit.
Opname aanbeveling van de operette CANDIDE
DG met Christa Ludwig, Nicolas Gedda, June Anderson, Adolph Green en Jeremy Hadley o.l.v. Leonard Bernstein en het Londens Symfonie Koor en Orkest.
Peter Lutz, opera-inside, de online operagids voor CANDIDE van Leonard Bernstein.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!