Przewodnik operowy online i streszczenie do Dydony i Eneasza Purcella
Dydona i Eneasz to największe dzieło “Orpheus britannicus” Henry’ego Purcella, który tym dziełem pokazuje, że jest mistrzem barokowej formy. Jego lamenty są niezrównane, jego malarstwo tonalne fantazyjne, jego dysonanse śmiałe, a z “When I am laid in earth” napisał jedną z najpiękniejszych arii całej epoki baroku.
Treść
♪ Akt I
♪ Akt II
♪ Akt III
Highlights
♪ Shake the cloud from off your brow
♪ Ah! Belinda, I am prest with torment
Recenzja nagrań
PREMIERA
Londyn 1689 (być może wcześniej, źródła niejasne).
LIBRETTO
Libretto Nahuma Tate'a, na podstawie czwartej księgi Eneidy Wergiliusza.
GŁÓWNE ROLE
Dydona, królowa Kartaginy (sopran) - Eneasz, książę trojański (baryton lub tenor) - Belinda, siostra Dydony (sopran) - Czarodziejka, przywódczyni czarownic (mezzosopran)
REKORDOWA REKOMENDACJA
-
KOMENTARZ
Historyczne tło
Nie istnieje żaden rękopiśmienny zapis tego utworu Purcella, dostępne jest jedynie libretto z czasu powstania kompozycji. Źródłem kompozycji jest kopia do przedstawienia, które miało miejsce 50 lat później. Muzyka jest napisana prosto, jak na standardy Purcella, na czym niektórzy znawcy opierają przypuszczenie, że oryginał był bardziej “wyrafinowany” i napisany dla angielskiego dworu. Fakty nie pozwalają na jednoznaczne wnioski, pierwsza potwierdzona wiedza o wykonaniu datowana jest na rok 1689 w londyńskiej szkole z internatem dla dziewcząt. Dzięki znajomości libretta wiemy, że kilka fragmentów zaginęło (m.in. zakończenie sceny “gajowej” i niektóre tańce).
Libretto
Purcells zinstrumentował libretto Nahuma Tate’a, który oparł swą opowieść na IV księdze Eneidy Wergiliusza. Zmienił jednak znacznie fabułę, m.in. dodał historię czarodziejki i czarownic, a także kazał Dydonie umrzeć na końcu, co jest zadziwiające, gdyż powszechna na kontynencie forma opery seria zalecała szczęśliwe zakończenie, tzw. lieto fine.
Muzyka
Libretto podzielone jest na 6 scen. Każda scena jest dramatycznie podzielona na radosny i smutny epizod i przebiega w klasycznej tonacji, która jest podzielona na część durową i molową. Harmonicznie ciekawe jest to, że Purcell nie łączy paraleli mollowych czy podobnych pokrewieństw, ale kontrasty, np. C-dur i c-moll, F-dur i f-moll.
Purcell mistrzowsko posługiwał się dysonansami; przykłady nutowe na ten temat można znaleźć w komentarzu w dalszej części arii “Gdy położę się w ziemi” (Lamento Dydony) oraz w uwerturze.
Purcell wykorzystał wiele klasycznych technik epoki baroku. Oprócz lamenti był mistrzem malarstwa tonalnego, w którym naturalne wydarzenia lub działania były naśladowane za pomocą środków muzycznych. Dobrym przykładem jest sposób, w jaki Dydona śpiewa walec grzmotu w scenie burzy:
Muzyka chóralna i taneczna
Purcell przywiązywał wielką wagę do tych dwóch elementów. Występuje tu duża różnorodność sceniczna: widzimy baletowe i chóralne interludia czarownic, żeglarzy, furii i dworzan. W muzyce angielskiej tego czasu do muzyki baletowej nie przywiązywano właściwie większej wagi; uważa się, że patronem był mistrz tańca Josiah Priest, który pożądał tych form; być może było jeszcze więcej scen, które zaginęły.
DIDO I AENEAS ACT I
Mroczny nastrój królowej Kartaginy
Synopsis: W pałacu Dydony w Kartaginie. Królowa jest smutna, bo podobno nieszczęśliwie zakochała się w Eneaszu, który uciekł z płonącej Troi, a którego gościnnie przyjęła.
Uwertura przebiega według klasycznego francuskiego schematu ustanowionego przez Lully’ego, z powolną częścią pierwszą i szybką drugą. Szczególnie piękne są boleśnie piękne chromatyzmy części wolnej. Szczególnie wspaniały chromatyzm można znaleźć w środku części wolnej, podkreślony przez Purcella za pomocą sf:
Ouverture – Haim
]Synopsis: Jej siostra Belinda próbuje zachęcić ją do korzystania z przyjemności miłości.
Szczególnie udany przykład malowania tonów znajdujemy na samym początku tej arii, gdzie Belinda śpiewa “Shake the cloud”, a Purcell natychmiast mistrzowsko wstrząsa śpiewanym słowem za pomocą środków muzycznych:
Odrzuć chmurę z czoła – Pierce
]
Synopsis: Chór przyłącza się do zachęty Belindy.
Banish sorrow, banish care
Miłość do Eneasza niepokoi Dydonę
Synopsis: Dydona jest wzburzona. Powinna być w żałobie, jej mąż poległ na wojnie. Ale jej miłość do trojańskiego księcia Eneasza wywołuje w niej burzę.
W tej arii Purcell obsesyjnie stosuje technikę barokową: aby towarzyszyć tej lamentacyjnej arii Dydony, Purcell każe powtarzać motyw basso ostinato (basu ziemnego) nie mniej niż 21 razy:
Nad tym Purcell komponuje ekspresyjny utwór. Purcell potęguje efekt dramatyczny silnymi niekiedy melizmatami (rozciągnięciami słów):
Słyszymy tę arię śpiewaną przez legendarną Janet Baker, która zasłynęła przede wszystkim z oratoriów i wybranych oper.
Ah! Belinda, I am prest with torment – Baker
Synopsis: Chór pragnie, by imperia Troi i Kartaginy się zjednoczyły.
Kiedy monarchowie się jednoczą – Harnoncourt
Synopsis: Chór zachęca Dydonę, gdyż Eneasz również się w niej zakochał.
Piękny polifoniczny refren, w którym Purcell bawi się metrum 3/4 i 4/4.
Fear no danger – Lewis
Eneasz odwołuje się do jego miłości
Synopsis: Eneasz pojawia się i wyznaje Dydonie miłość. Dydona waha się, czy ją odwzajemnić, gdyż po śmierci męża przysięgła, że już nigdy nie zwiąże się z mężczyzną. Chór zachęca Dydonę, by przyjęła miłość Eneasza.
Cupid only throws the dart – Lewis
Dido wyznaje jej miłość
Synopsis: Eneasz błaga ją, by przynajmniej wysłuchała go za uratowanie Troi. Belinda zachęca również Dydonę do przyjęcia jego miłości, na co Dydona w milczeniu wyraża zgodę.
Pursue thy conquest, love – Pierce
Synopsis: Chór sławi Boga Miłości za to, że umożliwił zawarcie związku.
To the hills and the vales – Gardiner
Synopsis: I świętują związek tańcem.
Triumfujący taniec – Lewis
DIDO I AENEAS ACT II
Z wiedźmami
Synopsis: W pewnej jaskini. Czarodziejka przebywa z czarownicami i opowiada im o swoim planie zniszczenia Kartagińczyków. Czarownice zgadzają się z entuzjazmem, gdyż popełnianie występków jest ich misją. Czarownica chce sprowadzić nieszczęście na Dydonę, królową Kartaginy. Ma jej zostać odebrana chwała, miłość i życie. Czarownice są pełne entuzjazmu.
Wayward sisters … Harm’s our delight … The queen of Carthage, whom we hate … hohoho
Synopsis: Czarownice chcą wiedzieć, jak to się stanie. Czarodziejka wyjaśnia, że zjawa w postaci Merkurego ukaże się Eneaszowi i nakłoni go do odszukania Italii i wyruszenia w podróż. Najpierw jednak chcą wywołać burzę, która wypędzi Dydonę i Eneasza z lasu z powrotem na ich podwórze w dniu polowania. Furie wykonują taniec, aby to uczcić.
Ten utwór jest również nazywany “Echo Dance of the Furies”, ponieważ Purcell ma krótkie fragmenty chóralne powtarzane raz po raz przez chór w tle jako echo. Zaskakujący i czarujący efekt!
In our deep vaulted cell – Gardiner
Na polowaniu u Dydony
Synopsis: W lesie wraz z grupą myśliwską Dydony. Belinda dziękuje bogom za bogate łupy.
Thanks to these lonesome vales – Dawson
Synopsis: Pewna kobieta opowiada historię Actaeona. Obserwował on kąpiącą się boginię Dianę i za karę został zamieniony w jelenia, którego następnie ścigały i zabiły jego własne psy.
Często odwiedza tę samotną górę – de Boever
Synopsis: Zbliża się burza z piorunami. Belinda i Dydona proszą towarzystwo o powrót do pałacu.
Śpieszmy się, śpieszmy się do miasta – Sheppard
Eneasz dowiaduje się smutnych wieści
Synopsis: Pojawia się zjawa Merkurego i w imieniu Jowisza prosi Eneasza, by popłynął dziś do Italii. Eneasz chce wypełnić polecenie bogów, ale rozstanie z Dydoną sprawia mu ból, nie wie, jak jej to wytłumaczyć.
DIDO I AENEAS ACT III
Synopsis: W porcie marynarze są gotowi do wypłynięcia.
Przyjdźcie, koledzy żeglarze… Taniec marynarzy
Z wiedźmami i czarodziejką – ich plan działa
Synopsis: Zachwycone, czarodziejka i czarownice obserwują wydarzenia, ich plan działa.
Zobacz jak kręcą się flagi i serpentyny – Harnoncourt
Synopsis: Czarodziejka zapowiada, że po odejściu Eneasza uderzy w niego straszliwa burza. Czarownice się cieszą, bo zniszczenie to ich przyjemność.
Patrzcie, jak zwijają się flagi i wstęgi … Nasz następny ruch … Zniszczenie to nasza rozkosz … Taniec czarownic
Dido jest głęboko nieszczęśliwy
Synopsis: Dydona jest zdruzgotana. Belinda wyjaśnia Dydonie, że Eneasz jest szczerze pogrążony w smutku. Ten ostatni pojawia się i wyjaśnia Dydonie, że bogowie zmuszają go do odejścia. Dydona zarzuca mu jednak, że traktuje zlecenie tylko jako pretekst, by ją opuścić. Wtedy Eneasz postanawia odrzucić rozkaz bogów i zostać. Ale Dydona nie jest już tym zainteresowana. Sam fakt, że myślał o tym, by ją opuścić, jest dla niej wystarczającym powodem, by zerwać z miłością. Chór nie jest w stanie zrozumieć reakcji Dydony.
Wielkie umysły przeciwko sobie spiskują – Harnoncourt
Dido podejmuje okrutną decyzję – aria “Gdy położę się w ziemi”
Synopsis: Dydona chce tylko umrzeć. Po raz kolejny zwraca się do Belindy, by umrzeć z własnej ręki.
Ta aria to jedna z wielkich arii literatury operowej, lamento, klasyczny produkt opery barokowej. Jest niezwykle efektownie napisana i należy do nielicznych barokowych lamentów, które potrafią prawdziwie wzruszyć słuchacza do łez.
Purcell napisał ten utwór niezwykle efektownie. Rozpoczyna go chromatyczny motyw w dół w basowym akompaniamencie, który staje się głęboko smutnym ostinato i stale powtarzanym motywem (zwanym “ground bass”):
Na koniec ostinato wchodzi Dydona ze swoim lamentem:
Melodia ta urzeka wieloma wspaniałymi efektami. Szczególnie imponujące jest to, że w przeciwieństwie do kierunku w dół głosu towarzyszącego, melodia Dydony dąży skokami (i następującymi po nich nutami w dół) w górę (od g w “kiedy” do e w “nie”, co uwidacznia dysonans Dydony. Do posępnego nastroju przyczynia się także piękna appoggiatura na pierwszym “laid” (dodatkowy dysonans, obcy melodii, pojawiający się na akcentowanej części miary i rozwiązywany na następnej nucie). Inny piękny efekt śpiewającego głosu odnajdujemy w powyższym przykładzie nutowym w ponurym trytonie na “Trouble”.
W drugiej części Purcell wprowadza kolejny element w partii głosu – “Remember me”, który urzeka swoją prostotą:
Z ostatnim “Remember me” Purcell pozwala muzyce unosić się na pocieszające wyżyny, zanim przejdzie do głębi rozpaczy z “forget my fate” na końcu.
Arię tę usłyszycie Państwo w dwóch wersjach:
Być może najbardziej ponure, a przez to najbardziej poruszające nagranie jest autorstwa Janet Baker. Śpiewa ona arię zduszonym głosem, który otwiera się dopiero w ostatnich taktach, co daje wspaniały efekt.
When I am laid in earth – Baker
Dzięki jej bogatemu głosowi słyszymy gospelową, potężną pieśń Leontyne Price.
When I am laid in earth – Price
Epilog
Synopsis: Dydona zostaje pochowana, a chór prosi bogów miłości, by rozsypali płatki róż nad jej grobem.
With drooping wings you Cupids come – Mc Gegan
Recenzja nagrania
–
Peter Lutz, opera-inside, internetowy przewodnik operowy po DIDO I AENEASIE Henry’ego Purcella.
Dodaj komentarz
Chcesz się przyłączyć do dyskusji?Feel free to contribute!