DIE LUSTIGE WITWE (de vrolijke weduwe) door Franz Lehar- opera gids & synopsis

De online operagids over DIE LUSTIGE WITWE / THE MERRY WIDOW

“De vrolijke weduwe” was de vijfde operette van Franz Lehàr en het succes ervan overtrof alles wat er ooit in het genre had bestaan. Tijdens zijn leven werd het stuk wereldwijd 300.000 keer opgevoerd en het is vandaag de dag nog steeds een van de populairste operettes.

 

 

 

 

 

Inhoud

♪ Synopsis

♪ Akte I

♪ Akte II

♪ Akte III

♪ Aanbeveling voor opname

Hoogtepunten

♪ Ich bin eine anständige Frau

♪ O Vaterland…da geh ich zu Maxim

♪ Es lebt eine Vilja

♪ Sieh dort den kleinen Pavillon

♪ Lippen schweigen

 

 

 

 

 

 

De code van de gouden operette

Met “de vrolijke weduwe” heeft Lehar de tijd van de “zilveren operette” ingeluid, die gebaseerd was op de verworvenheden van de “gouden operette”.

De uitvinder van de operette vijftig jaar eerder was ongetwijfeld Jacques Offenbach, die op 14-jarige leeftijd zijn opleiding aan het conservatorium in Parijs begon met de uit het Germaanse Keulen afkomstige familie. Hij opende zijn eigen theater in 1855 en drie jaar later componeerde hij “de moeder van alle operettes” zijn “Orpheus in de onderwereld”. Het werk werd snel populair in heel Europa en het Theater an der Wien gaf Franz von Suppé de opdracht om met een Oostenrijkse operette te komen, die hij in 1860 inloste met “Das Pensionat”. De rest is geschiedenis, het tijdperk van Johann Strauss en Co. brak aan en werd de gouden eeuw. Dit tijdperk eindigde in Parijs al in 1880 met de dood van Offenbach en in Wenen met de dood van Millöcker, Strauss en von Suppé in respectievelijk 1899 en 1895.

Wat overbleef was het recept voor succes van deze stijl. De code van de operette, die Lehar zich eigen maakte, bestond uit elementen van de Weense en Parijse operette:

• Frivoliteit, satire en hogere onzin
• snelle, muzikale nummers als galop, cancan
• Divers gebruik van dansritmes, in Wenen vooral de wals
• Eenvoudige, doeltreffende harmonieën, voornamelijk in majeur
• Muzikale couleur locale
• Sympathieke rolmodellen
• Romantische liefdesverhalen
• Happy end

 

 

De hobbelige ontstaansgeschiedenis van de Vrolijke Weduwe

In 1901 huurde de in Hongarije geboren Wilhelm Karzcag het Theater an der Wien om er het centrum van een nieuwe Weense operette van te maken. Lehàr kon er in 1902 zijn eerste respectabele succes vieren met “Wiener Fraun”. Voor het seizoen 1905/06 schreven Victor Léon en Leo Stein het libretto “De Vrolijke Weduwe” maar waren niet tevreden over de muziek van de opdrachtcomponist en boden de opdracht aan Lehàr aan, die deze aannam en aan het werk ging. Omdat een operette flopte, wilde Karzcag absoluut de Vrolijke Weduwe naar voren halen. Hij liet de muziek spelen in Lehàr’s appartement. Verbaasd over Lehàr’s product, zou hij de beroemde zin hebben uitgesproken: “Das ist ka musik!” Maar Stein en Léon wisten hem van het tegendeel te overtuigen, en het werk werd halsoverkop opgevoerd. Al het toneelmateriaal was bijeengeflanst uit bestaande producties, en de musici kregen slechts een paar repetities. Ondanks veel improvisatie was de première al bevredigend en tot Karzcag’s verrassing was de goedkeuring van het publiek vanaf het begin goed, en de operette werd al snel een kassucces.

 

 

Het libretto – in het begin was het een gestolen verhaal

De twee librettisten namen het verhaal over uit Meilhacs “L’attaché d’ambassade,” maar vervreemdden het net genoeg om geen royalty’s te hoeven betalen, wat later tot een rechtszaak leidde. Ze brachten de locatie van het complot op onhandige wijze van Duitsland naar Montenegro. Maar ze hadden niet verwacht dat de autoriteiten zouden ingrijpen, omdat het hen bij rechterlijk besluit verboden was de draak te steken met Montenegro – een land dat behoorde tot de Oostenrijkse keizerlijke koninklijke multi-etnische staat. Léon en Stein maakten er nu een grapje van en noemden de operettestaat “Pontevedro”. De ambassadeur heette nu “Zeta” (naar de grootste rivier van Montenegro), de mannelijke hoofdrol werd Danilo genoemd (naar de kroonprins van Montenegro) en de factotum Niegus werd gedoopt naar de Montenegrijnse koninklijke familie Petrovic-Njegos. De lijst is nog niet volledig en iedere luisteraar wist toen welk land bedoeld werd.

 

 

Een ingenieuze mengeling van Weense en Parijse operette

Lehar werd geboren in Slovenië en bracht zijn jeugd door in Hongarije en Tsjechië. Zijn professionele jaren als militaire kapelmeester brachten hem naar alle landen van de Oostenrijks-Hongaarse multi-etnische staat en hij was zeer vertrouwd met de muzikale cultuur van deze landen. Hij gebruikte veel stijlmiddelen van deze Oosteuropese landen in de Vrolijke Weduwe, zoals het Vilja-lied, de Colo-dansen, de walsen enz.

Natuurlijk was hij ook bekend met de muziek van Offenbach. Wat hij nu samen met de librettisten deed was gewoon briljant. In deze operette veranderde hij de stijl van stuk tot stuk. Een stuk Offenbach (b.v. “Da geh ich zu Maxim”, “dummer Reitersmann”, het stuk Grisette enz.) werd gevolgd door een stuk met k. en k. kleuring, weer gevolgd door een Parijse stuk. Deze mengeling van stijlen loopt door de hele opera en brengt afwisseling en kleur in de voorstelling.

Bovendien zijn de muziekstukken kort gehouden. Zelfs de aanstekelijke deuntjes worden maar mondjesmaat herhaald, zodat de luisteraar bij elk nummer denkt: “Wat jammer dat het alweer voorbij is.”

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: Op de ambassade van Pontevedrin in Parijs. De gastheer verwelkomt zijn gasten, zij vieren de verjaardag van de vorst.

Baron Zeta opent het bal met een feestelijke Mazurka

Verehrteste Damen und Herren – Karajan

Valencienne en Rousillon – de onmogelijke liefde

Synopsis: Valencienne, de vrouw van de ambassadeur, flirt met Camille de Rousillon, die al enige tijd verliefd op haar is. Maar Valencienne weerstaat de avances van Rousillon. Hij schrijft op Valencienne’s waaier: “Ik hou van je”.

Ich bin eine anständige Frau – Gfrerer / Beczala

 

 

De weduwe van de eeuw

Synopsis: Iedereen verwacht Hanna. Glawari. Haar bejaarde echtgenoot is onlangs overleden en zij is de erfgename van een miljoenen fortuin. De ambassadeur heeft de taak ervoor te zorgen dat zij met een man uit Pontevedrino trouwt, zodat de miljoenen in het land blijven. Zijn plan is om de secretaris van de ambassadeur, graaf Danilovitsj, aan haar uit te huwelijken. De dienaar Nyegus heeft hem kunnen lokaliseren in de nachtclub “Chez Maxim”, en hij zal weldra in het Paleis aankomen. En nu verschijnt Hannah Glawari, vergezeld van een zwerm Parijse mannen die het op de erfgename gemunt hebben.

Elisabeth Schwarzkopf werd de “weduwe van de eeuw” genoemd. Haar weduwe was een ideale operastem in de operette, die de komische femme fatale combineerde met de muzikaliteit van de artieste.

Bitte meine Herren – Schwarzkopf

Synopsis: De Glawari nodigt iedereen uit bij haar thuis voor morgen. Ze gaat een echt Pontevedrijns feestmaal geven. Met gemengde gevoelens hoort ze dat graaf Danilovitsj ook op het feest aanwezig is. De twee hebben een gemeenschappelijk verleden. En nu verschijnt de graaf, hij is licht beneveld.

O Vaterland is een van de onvergetelijke stukken uit deze opera die de geest van het fin de siècle ademt en waarvan het refrein een aanstekelijk deuntje werd.

O Vaterland…da geh ich zu Maxim – Gardiner/Skohus

 

 

Hanna en Danilo – als kat en muis

Synopsis: Negus vertelt hem dat de Glawari hier is en dat ze miljoenen heeft geërfd. De graaf zucht als hij haar naam hoort. Hij brengt zijn tijd zelden op kantoor door, maar geniet van het Parijse nachtleven. Hij besluit een kort dutje te doen op de sofa. In de kamer ernaast blijft Rousillon zijn geluk beproeven bij Valencienne.

In deze opera staan 2 koppels in het midden. Terwijl het koppel Glawari/Danilowitsch het komische deel dekt, vormen Valencienne/Rousillon de ernstige tegenhanger. Lehar legt hen mooie, lichtvoetige melodieën in de kelen. “Zauber der Häuslichkeit” is een van deze magische momenten.

Zauber der Häuslichkeit – Rothenberger

 

Synopsis: Glawari wil zich even terugtrekken en het toeval laat haar Danilowitsch ontmoeten, die op de bank ligt. Er gaat geen minuut voorbij en de twee krijgen ruzie. Enige tijd geleden stonden ze op het punt te trouwen, maar voor de familie van de graaf was haar landelijke en burgerlijke afkomst niet goed genoeg. De wonden zijn nog vers. Als de graaf zegt, dat zij met haar miljoenen geen indruk op hem kan maken, verlaat zij snuivend de kamer. Nu vindt de baron eindelijk Danilo en vraagt hem om staatsredenen met de Glawari te trouwen. Danilovitsj weigert categorisch. Vanuit de zaal klinkt dansmuziek. Het is de keuze van de dames. Iedereen wil dansen met de Glawari.

Damenwahl – Studer/Gardiner

 

Synopsis: Wanneer de Glavari een heer wil kiezen, verschijnt Danilowitsch met danseressen uit het cabaret die alle heren in hun armen nemen. Hij kijkt haar triomfantelijk aan.

De rol van Danilovitsj is geschreven voor bariton, maar werd soms gezongen door tenoren. We horen de tenor Nicolai Gedda in deze balscène.

O kommet ihr Ballsirenen – Gedda

 

Synopsis: Valencienne heeft ook een plan: ze wil Roussillon koppelen aan de Glawari en pusht hem om met Hanna te dansen. Maar Hanna gaat naar Danilo en nodigt hem uit om te dansen. Hij heeft een nieuwe list in gedachten. Hij bezit de dans en veilt hem voor 10.000 francs voor het goede doel. Iedereen is verontwaardigd en weigert, alleen Danilowitsch lacht. Rousillon meldt zich, maar Valencienne is nu jaloers en verbiedt het. Nu is Danilowitsch klaar om te dansen. Glawari is nors, maar Danilo grijpt haar en ze dansen een polka.

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: De volgende dag, in de tuin van Hanna Glawari’s paleis. De gasten genieten van Pontevedrin muziek en dans.

Vilya is een dromerig volksliedje over de liefde van een jager voor een fee. Met dit lied wil Hanna Danilo verleiden.

De dirigent van de volgende opname was Robert Stolz, die zelf een beroemd operettecomponist was. Het resultaat is weelderige en hartverwarmende muziek, prachtige rubati en adembenemende begeleiding door de Wiener Philharmoniker. Stolz was een briljant vertolker van dit werk, hij had het lef te beweren dat hij de dirigent was van de première van deze opera, wat aantoonbaar niet waar was.

Hilde Güden zingt een fantastische Vilja.

 

Es lebt eine Vilja – Güden/Stolz

 

Ook Schwarzkopfs vertolking is meeslepend, verlangend gefluister bedwelmt de luisteraar.

Es lebt eine Vilja – Schwarzkopf

 

 

Emancipatie en clichés

Synopsis: Graaf Danilo heeft zich ook aangesloten. Hanna plaagt hem met een ruiterlied.

Vandaag de dag zou Hanna een moderne vrouw genoemd worden. Ten tijde van de wereldpremière baarde een dergelijk rolontwerp opzien. Valencienne daarentegen is de tegenpool van haar; zij beantwoordt meer aan het traditionele, conservatieve rolmodel.

Mädel…dummer Reitersmann – Schwarzkopf

 

Synopsis: Danilo heeft de mysterieuze fan gevonden en iedereen filosofeert over hoe om te gaan met vrouwen die ontrouw worden aan hun man.

Das Studium der Weiber ist schwer – NN

 

 

Het ijs tussen Danilo en Hanna begint te breken

Synopsis: Hanna en Danilo lopen elkaar tegen het lijf. Hanna flirt met hem, maar in het begin is Danilo kil en gereserveerd, maar dan dan danst hij de Kolo, een Pontevedrin-dans, met haar.

Kolo

 

Synopsis: Baron Zeta wil met Danilo en zijn kabinet de volgende stappen in de zaak Glawari bespreken en hij belegt een vergadering in het paviljoen. Valencienne en Rousillon ontmoeten elkaar. Op haar aandringen wil Rousillon Hanna Glawari ten huwelijk vragen. Rousillon zingt laatste liefdesliedje voor Valencienne.

Wie eine Rosenknospe – Bezcala

Synopsis: Rousillon wil een laatste kus. Valencienne wil die geven, maar discreet in het paviljoen.

Roussillon en Valencienne zingen nog een van hun weelderige melodieën. Hoe is het mogelijk dat Lehar in staat was zoveel grote melodieën voor deze opera te creëren?

Sieh dort den kleinen Pavillon – Beczala / Gfrerer

 

 

Glawari redt Valencienne uit benarde situatie

Synopsis: Njegus ziet de twee het paviljoen binnengaan. Zeta verschijnt en wil de ontmoeting in het paviljoen houden. Njegus waarschuwt hem dat Roussillon binnen is met een dame. Misschien is het wel de geheimzinnig getrouwde vrouw! Zeta doet onmiddellijk de deuren van het paviljoen op slot. Zijn nieuwsgierigheid is zo groot dat hij door het sleutelgat gluurt … en zijn vrouw ziet. Hij wil de deur openbreken. Intussen heeft Njegus ingegrepen en stapt Hanna Glawari uit het paviljoen om Valencienne te redden. Zeta is helemaal in de war en Danilo, die naast Zeta stond, is plotseling jaloers dat Hanna een rendez-vous had met een andere man. Hanna ziet zijn jaloezie en triomfeert. Danilo heeft er genoeg van. Hij wil gewoon weg en naar Maxim gaan.

Finale Akt II – Gardiner/Skohus

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: In het paleis van Hanna Glawari. Ter ere van Danilo heeft Glawari Grisettes ingehuurd die een can-can dansen.

“Ja, wij zijn het, die Grisetten”

Het beroemde duet ” Lippen schweigen “

Synopsis: Danilo en Zeta lezen een dringend telegram van de minister: “Als de miljoenen van Glawari niet in het land blijven, dreigt het land failliet te gaan.” Als hij Hanna ziet, wil Danilo haar verbieden met Roussillon te trouwen. Hanna vertelt haar het ware verhaal van het paviljoen en Danilo is opgelucht. Voor het eerst toont hij haar zijn genegenheid.

Nog zo’n beroemde, onsterfelijke melodie uit de operettegeschiedenis. Lehàr was verbaasd over de populariteit van de melodie van “Lippen zwijgen”. In de eerste versie was het slechts een neuriedeuntje, en pas het jaar daarop werd er een tekst aan toegevoegd.

Lippen schweigen (1) – Güden/Grunden/Stolz

 

In de volgende versie horen we Elisabeth Schwarzkopf die prachtig elegant zingt en Wächter is een authentieke Danilo:

Lippen schweigen (2) – Schwarzkopf/Wächter/Matacic

 

U kunt luisteren naar een interessant audio document uit 1906. Het is een opname met de zangers Louis Treumann en Mizzi Günther, de Danilo en de Hanna van de eerste vrolijke weduwe. Deze opname is een jaar later gemaakt en laat waarschijnlijk horen hoe de operette in die tijd klonk. Het doet sterk denken aan Vaudeville en werd duidelijk minder opera-achtig gezongen dan in de moderne tijd.

Lippen schweigen (3) – Treumann / Günther

 

Synopsis: Zeta voegt zich bij hen en Danilo kan mededelen dat de Glawari niet met Rousillon zullen trouwen. Zeta is zeer tevreden, maar dan verschijnt de waaier weer. Zeta telt 2 en 2 bij elkaar op en realiseert zich dat het de waaier van zijn vrouw is. Hij vertelt zijn vrouw dat ze nu gescheiden zijn en doet Hanna een aanzoek om zijn vaderland te redden. Zij moet hem teleurstellen, want volgens het testament van haar man verliest zij het geld bij een huwelijk. Danilo’s humeur fleurt plotseling op en hij zegt tegen Hanna het verlossende “Ik hou van je”. Hanna weet dus dat hij haar niet om het geld wil. Ze glimlacht en voegt eraan toe dat volgens het testament het geld toebehoort … aan de toekomstige echtgenoot. De twee vallen elkaar in de armen. Valencienne vraagt haar man de achterkant van de waaier te lezen. Ontroerd leest hij: “Ik ben een respectabele echtgenote”.

 

 

 

 

Opname-aanbeveling

 

DG met Cheryl Studer, Bo Skovhus en Barbara Bonney onder leiding van John Eliott Gardiner en de Wiener Philharmoniker.

 

 

 

Peter Lutz, opera-inside, de online operagids over DIE LUSTIGE WITWE / THE MERRY WIDOW van Franz Lehar.