Online opera rehberi Berg’in WOZZECK’inin sinopsisi
Wozzeck, 21. yüzyılın en önemli atonal müzik operası ve bu tarzın ilk uzun metrajlı eseridir. Berg, bu eseriyle günümüzde de izleyicileri büyülemeye devam eden büyük bir dram yazarı olduğunu gösteriyor.
İçerik
Öne Çıkanlar
♪ Du, der Platz ist verflucht!
Ich hab’ ein Hemdlein an, das ist nicht mein
♪ Andres! Andres! ich kann nicht schlafen
♪ Dort links geht’s in die Stadt Cinayet sahnesi
Tanzt Alle; tanzt nur zu, springt, schwitzt und stinkt
♪ Entracte
Kayıt önerisi
Atonalite ve Schönberg’in etkisi
İlk atonal opera ve dolayısıyla Wozzeck’in öncüsü olan tek perdelik “Erwartung” operası 1909 yılında Arnold Schönberg tarafından yazılmıştır. Sevgilisini aramak için ormanda dolaşan, onun cesediyle karşılaşan ve bu dehşet yolculuğunda tüm ruhani hisleri deneyimleyen bir kadının hikayesidir. Schönberg atonal müzikle rahatsız edici psikolojik durumları görünür kılmak istemiştir. “Erwartung “un müziği baştan sona bestelendi ve hiçbir motif tekrarlanmadı, bu da opera müziği geleneğinden tam bir kopuş anlamına geliyordu.
Berg, Schönberg’in öğrencisiydi ve Schönberg de Berg’in müzikal akıl hocası ve rehberiydi. Ancak Berg tam olarak aynı yolu izlemedi. On yıl sonra Wozzeck’i büyük ölçüde atonal olarak besteledi, ancak yapı ve tekrarlar içeren müzikal formlar kullandı. Hatta Berg, leitmotifleri kullanacak kadar ileri gitti (birinci perdenin ilk resmiyle ilgili bölüme bakınız) ve böylece romantik Wagner dramasından atonal müziğe uzanan bir köprü kurdu.
Kaynak
Eser, Büchner’in 1837 tarihli tamamlanmamış draması “Woyzeck “e dayanmaktadır. Edebiyat tutkunu Berg, 1914 yılında oyunu gördü ve eseri müziğe uyarlamaya karar verdi. Ancak bu hedefe giden yol kayalıktı. Büchner geride sadece bir fragman bırakmıştı. Erken ölümünden önce, sayfa numaraları olmayan ve gelişim aşamaları belirsiz otuz el yazısı sahneyi (“resim”) tamamlayabildi. Elli yıldan uzun bir süre sonra, Avusturyalı yazar Karl Emil Franzos, artık solmuş olan eskizleri kimyasal olarak tekrar okunabilir hale getirmeyi ve onlardan bir tiyatro eseri oluşturmayı başardı.
Berg, Franzos’un orijinalini aldı ve Franzos’un otuz versiyonundan on beş sahneyi bir araya getirdi. Bunları kısmen düzenledi, ancak dili değiştirmedi. Franzos yanlışlıkla orijinal “Woyzeck” başlığını kullanmadı ve Berg bu yanlış basımı benimsedi.
Berg, kaderi gerçek bir olaya dayanan Woyzeck’in kişiliğinden ve kaderinden çok etkilenmişti. Bir perukçunun oğlu 1780 yılında 46 yaşındaki dul bir kadını bıçaklayarak öldürmüştür. Muhtemelen şizofreni hastasıydı. Mahkeme onun deliliğinin incelenmesini emreden ilk mahkemelerden biriydi. Uzman görüşü onun suçlu olduğuna karar verdi ve 1824 yılında Leipzig pazar yerinde idam edildi. Büchner bu olayı babasının abone olduğu bir tıp dergisinden öğrenmiştir. Büchner, dergide yer alan diğer tuhaf vakaların öykülerini de dramanın içine serpiştirir.
Biyografik paralellikler
Gayrimeşru çocuğunun annesini kıskançlık ve delilik yüzünden öldüren bir askeri konu alan bu eserde, Berg’in hayatıyla bazı şaşırtıcı biyografik paralellikler var.
En belirgin biyografik benzerlik Marie’nin şahsında görülür. Berg ailesinin yazlık evinde çalışan Marie Scheuchl adlı bir hizmetçi, 17 yaşındaki Alban’dan hamile kalmıştır. Aile bu “yanlış adımı” gizli tutmak istemiş ve gizlilik karşılığında ona bir tazminat ödemiştir. Berg’in daha sonraki eşi Helene bile bunu ancak Berg’in ölümünden sonra öğrendi. Paralellikler devam etti; isimlerin yazışması ve gayrimeşru bir çocuğun varlığına ek olarak, dramanın Marie’sinin hizmetçinin çarpıcı bir şekilde doğru bir portresi olduğu söyleniyor.
Berg, 1915 yılında Birinci Dünya Savaşı sırasında askere alınmış ve astım hastalığı nedeniyle kısa süre sonra Viyana’daki Savaş Bakanlığı’na nakledilmiştir. Orada alkolik amirinin kötü muamelesinden muzdarip olduğu söylenir. Böylece askerlik deneyiminden yararlanabildi ve bir mektubunda şöyle yazdı: “Bu figürde benden bir parça var, çünkü bu savaş yıllarını geçirdiğimden beri nefret edilen insanlara bağımlı, bağlı, hasta, özgür olmayan, boyun eğmiş, hatta aşağılanmış durumdayım. Bu askerlik hizmeti olmasaydı, eskisi kadar sağlıklı olurdum.
Müzik I – müzikal formlar
Bu operanın müziği ve draması son derece yapılandırılmıştır. Her perde tematik olarak düzenlenmiş 5 sahneden oluşur.
İlk perdede Berg her ana karakter için bir karakter parçası yazar (Wozzeck hariç). Her sahnede karakter, başkahramanla bir karşılaşmada ortaya çıkar. Bu şekilde karakterleri ve Wozzeck ile olan ilişkilerini tanırız. Her parça kendi müzikal formuna dayanır (1: Süit, 2: Rapsodi, 3: Marş/Ninniler, 4: Passacaglia, 5: Rondo).
İkinci perde de bu şaşırtıcı yapıyı takip eder. Beş resim bir senfoni sırasına göre yazılmıştır (1: Sonat, 2: Fantezi/Füg, 3: Largo, 4: Scherzo, 5: Rondo).
Son perde, nihayet, 5 icattan oluşan bir dizidir.
Şaşırtıcı bir şekilde, bu formların hiçbiri müzik tiyatrosundan kaynaklanmaz; hepsi mutlak müzikten kaynaklanır. Berg, geleneksel opera formlarının romantik coşkusuna bir son vermek için katı formla bir tür yabancılaşma yaratmak istemiştir. Berg’in kendisi, “müzikal bir öcü olmaya çok fazla önem vermediğini, daha ziyade doğru anlaşılmış, iyi, eski geleneğin doğal bir devamı olduğunu” söylemiştir!
Müzik II – Orkestra
Yukarıda tanımlanan formlar dinleyici tarafından zorlukla duyulabilir, müzikal düzenleme çok karmaşıktır ve anlaşılması ancak partisyonu kullanarak ve biraz uzmanlıkla mümkündür.
Orkestral bölümlerin kullanımı da aynı derecede zorludur. Orkestra geç romantik boyuttadır ve gitar, ksilofon, celesta, akordeon ve rod’un eklenmesiyle geniş bir renk paletine sahiptir. Tam orkestra esas olarak metamorfoz müziğinde (resimler arasındaki geçişler) duyulabilir. Metnin anlaşılabilirliğini artırmak için resimlerin kendileri çok az orkestrasyona tabi tutulmuştur. Buna karşılık Berg, her resimde orkestra kompozisyonunu değiştiriyor ki bu da muazzam bir koordinasyon ve prova gerektiriyor, hatta çoğu zaman müzisyenlerin fiziksel olarak yer değiştirmesi gerekiyor.
Müzik III – “Hiç şarkı söyleme!”
Berg, Büchner’in diyaloglarını yüksek kaliteli oyunculukla sahneye taşımak istemiş, bu nedenle arya gibi söylenen formları kullanmaktan kaçınmıştır. Berg’in şarkıcıların nasıl şarkı söylemesi gerektiği konusunda net bir fikri vardı: “Şarkı söylemek yok! Ancak yine de perde belirtilmeli ve şarkı perdesinde (tam olarak notalardan sonra) kaydedilmelidir; ikincisi, ancak konuşma rezonansı ile”. Bu, on yıl önce Schönberg’in Pierrot-Lunaire’inde olduğu gibi konuşma sesinin kullanımına, şarkı söylemek ve konuşmak arasında bir tekniğe karşılık geliyordu.
Oyun yazarı Berg – Hitchcock üzerindeki etkisi
Büchner’in diyalogları büyük ölçüde gündelik diyaloglardı ve duygusal bir opera için pek ilham verici değillerdi. Berg için bu bir engel değildi – aksine Berg bir dramatistti ve tonal dil konusunda duyulmamış bir zenginlik geliştirmişti. Hitchcock için yaptığı film müzikleriyle tanınan ünlü besteci Bernard Herrmann koyu bir Berg hayranıydı. “Sapık” filmindeki kemanların ahenksiz yüksek çığlıklarıyla duşta işlenen ünlü cinayet sahnesi Berg’in müziğinden esinlenmiş ve sinema tarihinin en büyük anlarından biri haline gelmiştir. Çığlık atan kemanları ilk perdenin ilk resminin ses örneğinde duyabilirsiniz.
Yorum
Berg’in 1914’te Wozzeck’in ilk sahne deneyiminden prömiyerine kadar tam 11 yıl geçti. Berlin Devlet Operası Genel Müzik Direktörü Erich Kleiber eseri destekledi ve prömiyerde eseri bizzat yönetti. Bazı uzmanlar eserin icra edilemez olduğunu düşünüyordu. Kleiber, eserin karmaşıklığının ve yeniliğinin hakkını verebilmek için 137 prova ayarladı.
Seyircilerin tepkileri bölünmüştü. Seyircilerin ve basının bir kısmının anlayışsız bir tepki vermesi beklenen bir şeydi. Avant-garde coşkuluydu, eserin önemi erken fark edilmişti ve Berg 1935’te öldüğünde 160’tan fazla kez sahnelenmişti. Naziler iktidarı ele geçirdiğinde, eser tiyatrolardan kayboldu, ancak İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden kısa bir süre sonra, bugüne kadar koruduğu repertuara geri döndü.
WOZZECK ACT I
Leitmotifler
Synopsis: Wozzeck sabah erkenden kaptanın odasında subayı tıraş eder. Yüzbaşı, tek heceli kalan Wozzeck ile sohbet etmek ister. Üst rütbeli subay, Wozzeck’in “kilisenin kutsaması olmadan” doğan gayrimeşru çocuğuna atıfta bulunduğunda, Wozzeck yoksul insanların ahlaki davranmayı göze alamayacağını belirtir.
Uvertür olmadan, sadece askeri temsil etmesi beklenen davuldaki bir girdapla, şarkı söyleyen ses hemen 5. barda başlar. Eser bir süit şeklinde yazılmıştır (prelüd, pavane, kadans, gigue, kadans, gavotte double I/II, air, crabwalk prelüd).
Çok geçmeden operanın ilk leitmotifini duyarız, bu Wozzeck’in “Jawohl, Herr Hauptmann” (“Evet, Kaptan”) şarkısında tekrar tekrar duyduğumuz nota dizisidir.
Aşağıdaki kayıtta Hitchcock’un kemanının çığlıklarını 3:30’da başlayan pasajda duyuyoruz.
Wozzeck’te karşımıza çıkan en önemli leitmotiflerden biri “Wie arme Leut!” (“Biz zavallı insanlar!”) Şaşırtıcı bir şekilde Do majör üçlüsüdür. Berg bu konuda şöyle yazmıştır: “Bahsettiğimiz paranın nesnelliği nasıl daha açık hale getirilebilir ki!” Leitmotif tekrar tekrar ortaya çıkar.
Konuşkan ve basit fikirli kaptan rolü, bir tenor buffo’nun ses tonunda yazılmıştır ve bu da amirin karikatür benzeri doğasını ifade eder (ayrıca yukarıda “Biyografik Bilgiler” bölümüne bakınız).
Langsam, Wozzeck, langsam! (Yavaşça, Wozzeck, yavaşça! Birer birer!) – Grundheber
Synopsis: Wozzeck, Andres’in sopalarıyla birlikte kestiği tarlaya komuta edilir. Yoldaşına kendisine işkence eden karanlık hayallerini anlatır.
Bu parça üç akor üzerine bir rapsodi ve üç trofik bir avcı şarkısıdır. Berg her figüre bir enstrüman atamıştır, Wozzeck’e bariton perdesine karşılık gelen trombon eşlik eder.Eser, Berg’in askerlik yıllarında içselleştirdiği, uzaktan gelen Avusturya askeri işaretleriyle kaybolur.
Du, der Platz ist verflucht! (Sen, bu yer lanetli!) – Berry / Weikenmeier
Marie ve gayrimeşru çocukları
Sinopsis: Wozzeck’in çocuğunun annesi Marie’nin odasında. Pencereden bir askeri geçit törenini izlemektedir. Davulcu binbaşısına el salladığında, komşusu Margarethe onu gayrimeşru çocuğu olan bir fahişe olarak aşağılar. Marie öfkeyle kapıyı kapatır ve oğluna ninni söyler. Sonra kapı çalınır, Wozzeck içeri girer. Marie’yi ve çocuğunu görmez, sadece karanlık vizyonlarından bahseder ve perişan kadının odasını terk eder.
Eser uzaktan gelen bir marşla başlar. Marie ve Margarethe arasındaki konuşma tamamen sözlü tiyatrodur, Berg herhangi bir nota yazmamıştır.
Bunu, klasik 6/8’lik zamanda yazılmış olmasına rağmen hızlı temposu nedeniyle beklentileri karşılamayan bir ninni izler. Annenin iç çalkantıları yüzünden çocuğun uykuya dalamamasına şaşmamak gerek. Wozzeck gelmeden önce, Berg’in celesta’nın rüya gibi sesleriyle bestelediği bu eserde ikili biraz huzur bulur.
Tschin Bum, Tschin Bum – Grundheber / Behrens
Manik doktor
Synopsis: Wozzeck biraz para kazanmak için kendini tıbbi bir deney için kiralamıştır. Aylardır sadece fasulye yemektedir. Düzenli muayeneler için görevli doktora gider ve gördüğü imgelemleri anlatır. Doktor Wozzeck’le bir insan olarak ilgilenmez, onun için Wozzeck sadece bir “vaka “dır. Yani dengesiz beslenmenin deliliğe yol açtığının kanıtıdır ve doktor bunu büyük bir memnuniyetle kaydeder. Bu içgörüyle ünlü olmayı ummaktadır.”
Berg, klasik bir on iki ton temasına dayanan bir Passacaglia yazmış ve bunu 21 kez çeşitlendirmiştir. Bu acımasız tekrarla, doktoru manyakça güdülenmiş olarak gösterir.
Was erleb’ ich, Wozzeck? (Ne yaşıyorum, Wozzeck?)
Synopsis: Marie sokakta Tambour-Major ile tanışır, uzun sürmez ve ikisi de Marie’nin dairesine giderler.
WOZZECK ACT II
İkinci perde bir senfoni yapısını takip eder: 1: Sonat, 2: Fantezi/Füg, 3: Largo, 4: Scherzo, 5: Rondo.
Synopsis: Marie el aynasıyla, davul binbaşısının ona verdiği küpelere hayranlıkla bakar ve daha iyi bir hayatın hayalini kurar. Kucağında uyumak istemeyen ve onu rahatsız eden çocuğu vardır. Şaşırtıcı bir şekilde Wozzeck içeri girer. Küpeleri fark eder ve Marie onları bulduğunu iddia ettiğinde gerçeklerden şüphelenir. Ona para verir ve daireden ayrılır.
Was die Steine glänzen? (Taşlar ne parlıyor?) – Behrens / Grundheber
Synopsis: Wozzeck’in doktoru ve kaptanı sokakta karşılaşırlar. Yüzbaşı, “Doktor Sargnagel “i (“Doktor tabut çivisi”) yüzeysel felsefi açıklamalarla sıkar. Doktor intikam olarak, şok geçiren subayın önümüzdeki dört hafta içinde felç geçireceği kehanetinde bulunur. Wozzeck yollarını kesiştiğinde, ikisi de hınçlarını ondan çıkarır. Yüzbaşı Wozzeck’e karısının kendisine sadakatsizlik ettiğini ima eder. Derinden etkilenen Wozzeck ikisini de terk eder.
Berg, partisyona birkaç kez alışılmadık performans işaretleri yazmıştır. Hauptmann için defalarca “şaklayan ses” ya da “genizden gelen ses”, Doktor içinse “eşek gibi” yazmıştır.
Wohin so eilig, geehrtester Herr Sargnagel? (Aceleniz nerede, sevgili Bay Sargnagel?) – Dönch / Berry
Marie’nin Wozzeck ile tartışması
Synopsis: Wozzecks aceleyle Marie’nin yanına gider ve onunla yüzleşir. Marie kaçar. Tehditkâr Wozzeck ona yaklaşır. Marie ona dokunmaması için bağırır, kendisine vurması yerine vücuduna bir bıçak saplanmasını tercih eder. Marie dairesine döner ve çaresiz adamı geride bırakır.
Bu sahne Schönberg’e bir saygı duruşudur, enstrümantasyon Schönberg’in Oda Senfonisi op. 9. Berg’in talimatlarına göre, 15 müzisyen orkestra çukurunu terk eder ve kendilerini geometrik bir biçimde sahnede konumlandırırlar.
Guten Tag, Franz (İyi günler, Franz) – Berry / Strauss
Meyhane sahnesi
Synopsis: Akşamın geç saatlerinde bir han bahçesinde. Çocuklar, askerler ve hizmetçiler dans etmektedir. Aralarında Marie ve davulcu binbaşı da vardır. Wozzeck onları seyretmektedir ve çoktan sarhoş olmuştur. Marie ona kışkırtıcı sözler söyler. Bir pislik belirir ve kanlı bir eylemin kehanetinde bulunur.
Eser tonal müzikte çalınan bir ländler ile başlar. Zanaatkarın şarkısından sonra parça serbest tonalitede yazılmış bir vals’e dönüşür.
Freischütz’ü hatırlatan bir avcı korosuyla devam eder (muhtemelen Freischütz’ün yaratıldığı sırada cinayeti işleyen Woyzeck’in yaşamına dair kasıtlı bir anımsatma).
Scherzo ve ländler formları geri döner. Konu ve müzik giderek bir kabus sahnesine dönüşür.
Ich hab’ ein Hemdlein an, das ist nicht mein (Üzerimde bir gömlek var, o benim değil) – Abbado
Wozzeck’te intikam fikri ortaya çıkıyor
Synopsis: Wozzeck geceleri koğuşta, Andres’in yanındaki ranzasında yatmaktadır. Uyuyamaz, bir bıçak hayali peşini bırakmaz, cinayet düşünceleri onu harekete geçirir. Sarhoş davulcu binbaşı elinde bir şişe schnapps ile nöbet odasına girer. Marie’yi fethetmesiyle Wozzeck’i küçük düşürür. İkisi itişip kakışır, Wozzeck yenilir. Wozzeck’in bıçakla ilgili rüyası bir karara dönüşür.
“Rondo martiale con Introduzione” olarak tasarlanan parçayı korkunç, kısa bir hayalet koro tanıtır. Hayaletler Wozzeck’in başına bela olur ve hayalet koro geri döner. Orkestra çatırdar, çatırdar ve davulcu binbaşı yaramazlıklarını yaparken çınlar.
Andres! Andres! ich kann nicht schlafen (Andres! Uyuyamıyorum) – Berry / Uhl
WOZZECK ACT III
Berg bu perdede yer alan beş resmin her birini bir icat olarak tanımlıyor. Her resim, Marie’nin suçluluk duygusu, Wozzeck’in cinayeti, kanlı eller veya bıçağın çılgınca aranması gibi bir kişinin saplantısını anlatıyor.
Marie’nin suçluluk duyguları
Synopsis: Marie geceleri uyanık yatar ve İncil’deki zina yapan kadının hikâyesini okur. Wozzeck’i uzun zamandır görmemiştir ve ona yaptıklarından pişmanlık duymaktadır. Başına bir talihsizlik geleceğinden şüphelenmektedir
.
Hemen başlangıçta Berg’in 7 varyasyon ve bir füg için temel olarak kullandığı temayı duyuyoruz.Und ist kein Betrug in seinem Munde erfunden worden (Ve onun ağzında hiçbir hile icat edilmedi) – Lear
Cinayet
Synopsis: Gece olur, Wozzeck ve Marie ormandaki gölette buluşurlar. Wozzeck nostaljik bir şekilde daha güzel zamanları hatırlar ve bıçağı Marie’nin boğazına dayar…
Berg, her yerde mevcut olan H tonu hakkında bir icat yazmıştır.
Eser sessizce, tehditkâr bir şekilde başlar, kemanın felaketi haber veren yumuşak çığlıkları duyulur. Wozzeck sahneye çıkmadan önce sessizdir ama Marie’yi pervasızca tehdit eder (“Üşüyen artık donmaz! Sabah çiyiyle birlikte donmayacaksın”). Ay sahnenin üzerinde solgun bir şekilde yükselir. Bu, cinayetten önceki müziktir. Margarethe delici bir çığlıkla ölür ve orkestrada korkunç akorlar duyulur. Pasaj muazzam bir kreşendo ile sona erer.
Dort links geht’s in die Stadt (Orada solda şehir var) – Berry / Strauss
İkinci taverna sahnesi
Synopsis: Wozzeck hana gider. Cinayeti unutmak için dans etmek ister. Margarethe gömleğindeki kan lekelerini fark eder ve herkesin önünde onunla yüzleşir. Wozzeck handan kaçar.
Parça, akortsuz bir piyanoda çalınan bir polka ile başlar. Daha sonra keman, akordeon ve bombardonun (bir tür tuba) ağır seslerinden oluşan bir han orkestrası duyulur.
Tanzt Alle; tanzt nur zu, springt, schwitzt und stinkt (Tüm Danslar; sadece dans et, zıpla, terle ve kokla) – Berry / Lasser
Wozzeck göle geri dönüyor
Synopsis: Wozzeck gölete geri koşar ve kanıtları saklamak için bıçağı arar. Bulduğunda, orada saklamak için göletin derinliklerine gider. Üzerindeki kan lekelerini temizlemeye çalışırken boğulur. Doktor ve kaptan göletin yanından geçerler ve boğulmakta olan birini duyarlar, kayıtsızca hiçbir şey yapmamaya karar verirler.
Berg bu parçayı “altıncı akor hakkında bir buluş” olarak tanımlar. Altta yatan notalar b, c, e, sol diyez, e bemol, fa’dan oluşur.
Das Messer? Wo ist das Messer? (Bıçak? Bıçak nerede?) – Berry
Fasıla
Aşağıdaki ara bölüm aşağı yukarı tonal olarak Re minör tonunda yazılmıştır. Bir kez daha, operanın motiflerinin çoğu duyulabilir ve ara bölüm Marie’nin ölümünde duyulan on iki tonlu bir akorla sona erer.
Entracte
Synopsis: Sabahları çocuklar Marie’nin evinin önünde oynarlar. Çocuğu da oradadır ve hobi atına binmektedir. Marie’nin cesedinin bulunduğunu duyduklarında hepsi ormana koşar. Sadece Marie’nin oğlu ne olduğunu anlamaz ve geride kalan tek çocuktur.
Opera, bir sekizlik nota hareketiyle ilgili bir buluşla sona erer.
Ringel, Ringel, Rosenkranz, Ringelreih’n!
Kayıt Önerisi
SONY, Walter Berry, Isabel Strauss, Fritz Uhl, Carl Doench yönetiminde Pierre Boulez ve Orchestre du Theatre National de l’Opera de Paris
Peter Lutz, opera-inside, Alban Berg’in “WOZZECK “i üzerine online opera rehberi
Cevapla
Want to join the discussion?Feel free to contribute!