DIE FLEDERMAUS (Zemsta nietoperza) Johanna Straussa – przewodnik operowy i streszczenie

Operowy przewodnik online po ZEMSTA NIETOPERZA

Fledermaus Johana Straussa oddaje niezapomnianą magię belle epoque i urok Wiednia.

 

 

 

Treść

♪ Synopsis

♪ Komentarz

♪ Akt I (scena w domu)

♪ Akt II (scena balu)

♪ Akt III (scena w więzieniu)

Highlights

♪ Ouverture

Oh je wie rührt mich dies

♪ Trinke Liebchen, trinke schnell… Glücklich ist, wergisst …

♪ Mein Herr Marquis

♪ Dieser Anstand ist so manierlich (Duet godzin)

♪ Klänge der Heimat (Csardas)

 

 

 

 

 

 

 

Premiera

Wien, 1874

Libretto

Carl Haffner i Richard Genée, Na podstawie komedii Meilhaca i Halévy'ego, którzy z kolei oparli ją na Das Gefängnis (Więzienie) Rodericha Benedixa.

Główne role

Eisenstein, bogaty renifer (tenor) - Rosalinde, jego żona (sopran) - Frank, strażnik więzienny (baryton) - Dr. Falke, notariusz i przyjaciel Eisensteina (baryton) - Dr. Blind, prawnik Eisensteina (baryton) - Adele, pokojówka Rosalindy (sopran) - Orlowsky, książę i gospodarz (mezzosopran) - Alfredo, śpiewak (tenor).

Rekomendacja nagrania

NVC ARTS (DVD), Hermann Prey, Kiri te Kanawa, Hildegard Heichele, Bejamin Luxon pod dyrekcją Placido Domingo oraz ROH Convent Garden Choir and Orchestra.

 

 

 

 

 

Libretto

Fledermaus to jedna z niewielu operetek, które pozostały w repertuarze teatrów operowych. Muzyka tryska pomysłami, a sceny są przezabawne. Fabuła i podręcznik, na którym opiera się ta opera, jest po prostu mistrzowska. Pierwotnie napisana dla Offenbacha przez odnoszący sukcesy duet Meilhac i Halévy, została zaadaptowana dla Johanna Straussa, z dużą sceną balu w centrum akcji.

 

Muzyka i historia

Muzyka została w większości napisana w ciągu 2 miesięcy. Strauss skomponował głównie melodie, natomiast dużą część instrumentacji napisał Genée. Csardas i Uwertura są jedynymi utworami napisanymi w całości przez Straussa.

Główna rola męska przeznaczona była dla tenora, ale często śpiewana jest przez barytony.

 

 

Premiera

Premiera operetki w 1874 roku w Theater an der Wien odbyła się pod dyrekcją kompozytora. Nastąpiła ona wkrótce po ogromnym kryzysie giełdowym. Wiedeńska publiczność nie miała ochoty na komedię i pozostała ona w programie austriackiej metropolii tylko przez krótki czas. Od początku jednak cieszyła się wielkim powodzeniem w całej Europie. Wiedeńska Opera Dworska uznała ją za operę, aby móc wystawiać ją w swoim teatrze.

 

 

 

 

 

 

 

Słynna uwertura

Uwertura jest wspaniałym potpourri niektórych z najlepszych pomysłów tej opery i jest również często słyszanym utworem w sali koncertowej i nie może jej zabraknąć w żadnej gali sylwestrowej.

Ouverture

Dla przyjaciół Toma i Jerry’ego można zobaczyć zabawną wersję kreskówki.

Ouverture Fledermaus – Tom and Jerry

 

 

Synopsis: Służąca Adele otrzymuje od siostry zaproszenie na bal księcia Orlofsky’ego. Adele pyta więc swoją panią Rosalindę, czy może wziąć wolny wieczór. Rosalinda jednak odmawia. Ponieważ jej mąż, Eisenstein, ma iść tego wieczoru do więzienia, a ona chce mu wydać ostatnią kolację. Niespodziewanie pojawia się Alfredo. Jest on byłym kochankiem Rosalindy, swoją szansę dostrzega, gdy Eisenstein jest w więzieniu. Rozalinda może się go pozbyć tylko z obietnicą, że przyjmie go później. Eisenstein pojawia się w towarzystwie swojego adwokata Ślepego, którego obraża, bo ten nie reprezentował go dobrze w sądzie i musi odbyć ośmiodniowy areszt. Rozalinda próbuje go pocieszyć. Eisenstein wyrzuca adwokata bez dalszych ceregieli.

Żywe trio z Eberhardem Wächterem i Gundulą Janowitz w spektaklu Otto Schenk.

Nein mit solchen Advokaten – Wächter / Janowitz / Kuchar

 

Synopsis: Pojawia się doktor Falke. Jest przyjacielem Eisensteina i namawia go, by odwiedził dziś bal u księcia Orlofsky’ego. Dr Falke zna dyrektora więzienia Franka i przesunięcie nocy z pewnością dałoby się zorganizować. Falke proponuje przedstawić Eisensteina społeczeństwu jako markiza Renarda.

Komm mit mir zum Souper – Wächter / Holocek

O je wie rührt mich dies – komedia się zaczyna

 

Synopsis: Kiedy Eisenstein się ubiera, Falke rozpoczyna intrygę. 3 lata wcześniej, Eisenstein zostawił pijanego sokoła samego poza miastem po balu kostiumowym, a on musiał rano wrócić do domu w kostiumie nietoperza. Otrzymał więc przydomek Doktor Nietoperz. Przepowiada Rozalinie, że Eisenstein nie pójdzie do więzienia. Na dowód zaprasza ją, by w przebraniu poszła na bal księcia Orłowskiego. Tak się składa, że Rozalinda daje Adele wolny wieczór. Żegna się z mężem, który twierdzi, że jest w drodze do więzienia.

 

W tej komedii wszystko jest dozwolone. Podobnie jak w nagraniu z Hermannem Preyem i Kiri te Kanawą pożegnanie męża Eisensteina zostaje wprowadzone przez żonę cytatem z Walkirii oraz w “O je wie rührt mich dies” (“O Panie, jakie to smutne”), gdzie oboje hipokryci wypowiadają swoje ubolewanie nad zaistniałą sytuacją.

So muss allein ich bleiben (Terzett)… Oh je wie rührt mich dies

 

Synopsis: Pojawia się Alfredo. W zemście, Rosalinde postanawia zabrać go na przyjęcie księcia Orlofsky’ego. Ten zgadza się i pomaga sobie w garderobie Eisensteina.

Kolejny earworm w ¾ czasu. Słynny stał się cytat “Szczęśliwy jest ten, kto zapomina o tym, czego nie można zmienić” “Glücklich ist, wer akzeptiert, was sein muss”). Symbolizuje on treść wielu operetek, a także walcową atmosferę monarchii naddunajskiej i wiedeńską duszę.

Trinke, Liebchen trinke schnell…Glücklich ist, wer vergisst …

 

Synopsis: Strażnik więzienny Frank pojawia się, by odebrać Eisensteina. Myśli, że Alfredo jest Eisensteinem. Na Rosalindes nalegań, Alfredo gra razem i opuszcza dom do więzienia.

 

 

 

 

 

Handlung: W sali balowej księcia Orlofsky’ego. Goście cieszą się na wieczór.

Ein Souper uns heute winkt – Karajan

 

Synopsis: Książę Orlofsky pojawia się w towarzystwie doktora Falke. Wyjaśnia on Orlofsky’emu intrygę, którą planuje. Częścią intrygi jest również Adele, którą dr Falke również zaprosił. Falke przedstawia Eisensteina Orlofsky’emu jako francuskiego szlachcica.

Zazwyczaj rola księcia jest rolą spodnią i śpiewana jest przez mezzosopran. W tym nagraniu rola ta jest śpiewana przez głos męski: Wolfgang Windgassen pokazuje, że był nie tylko wielkim wagnerowskim tenorem, ale i wspaniałym komikiem.

Ich lade gern mir Gäste ein – Windgassen

 

“Mein Herr Marquis” – efektowny wygląd Adele

Synopsis: Eisenstein patrzy na Adele ze zdumieniem. Ale ona podaje się za Olgę. Orlofsky i Falke bawią się.

“Mein Herr Marquis, ein Mann wie sie” to jeden z uszatych fragmentów tej opery. W kpiącym walcu służąca demaskuje swego pana słowami: “Nie, panie markizie, taki człowiek jak pan powinien to lepiej rozumieć”.

Mein Herr Marquis (2:15) – Gruberova

 

Następnie usłyszymy kolejną przekonującą wersję Reguli Mühlemann z genialnym zakończeniem.

Mein Herr Marquis – Mühlemann

“Kwartet godzin”

Synopsis: A teraz przybywa dyrektor więzienia Frank, który został zaproszony pod nazwiskiem Chevalier Chagrin (Rycerz smutku). Orlofsky przedstawia dwóch fałszywych Francuzów Renarda i Chagrina sobie nawzajem, a ci muszą rozmawiać po francusku. Wreszcie pojawia się zamaskowana Rosalinda, przebrana za hrabinę węgierską. Najpierw widzi swojego męża, a ku jej zdumieniu także Adele. Eisenstein alias Renard zostaje przedstawiony tajemniczej hrabinie i od razu zapala się do działania. Podczas gdy on z nią flirtuje, Rosalinde poprzysięga zemstę. Jako dowód dostaje w swoje ręce zegarek kieszonkowy Eisensteina.

Utwór ten znany jest pod nazwą “Uhrenquartett” (“Duet godzin”).

Dieser Anstand so manierlich (Duet) Prey / te Kanawa

 

Jako druga wersja nagranie z Geddą i Schwarzkopfem

Dieser Anstand so manierlich (Duet) – Schwarzkopf / Gedda

Csardas Rosalinde

Synopsis: tajemnicza Hrabina z Węgier śpiewa Csardas.

Nazwa tego tańca pochodzi od węgierskiego Csárda, które odnosi się do gospody puszta. W połowie XIX wieku taniec ten stał się modny i trafił do wiedeńskiej operetki.

Posłuchajcie ekspresyjnej interpretacji Elisabeth Schwarzkopf.

Klänge der Heimat – Schwarzkopf

 

Synopsis: Impreza rozkręca się, a książę Orlofsky śpiewa szampańską piosenkę.

Im Feuerstrom der Reben – Soffel

 

Synopsis: W miarę trwania przyjęcia dr Falke prosi gości o bratanie się. Eisenstein fraternizuje się z Rozalindą, a Frank z Adele.

Zapowiedź Falkego prowadzi do kolejnej wpadającej w ucho melodii tego utworu, Walca na chór “Brüderlein”.

Brüderlein, Schwesterlein

 

Synopsis: Orlofsky zaprasza gości do tańca. Podczas gdy przyjęcie znajduje się w punkcie kulminacyjnym, Frank i Eisenstein zdają sobie sprawę, nie wiedząc od siebie, że nagle nadszedł czas, aby odejść. Eisenstein na próżno próbuje odzyskać zegarek hrabiny.

 

 

 

 

 

 

 

Synopsis: W więzieniu dyżur pełni pijany służący więzienny Frosch. Do więzienia przybywa Frank. Niedługo po nim do drzwi puka Adele w towarzystwie siostry i Falke. Wyznaje, że jest służącą Eisensteina. Chce przesłuchać Franka, aby ten załatwił jej angaż w teatrze.

 

Utwór ten usłyszymy w wirtuozerskiej interpretacji Lucii Popp. Znana z roli Królowej Nocy, w tym utworze potrafi wydobyć swoje doskonałe umiejętności koloraturowe.

Spiel ich die Unschuld vom Lande – Popp

 

Wielki Finał

Synopsis: Następny już czeka. Eisenstein czeka na zewnątrz. Frank szybko poleca Froschowi ukryć obie kobiety w celi. Zadowolony Falke żegna się z dwoma oszołomionymi mężczyznami. Eisenstein dowiaduje się, że Frank osobiście odebrał z domu Eisensteinów mężczyznę w szlafroku. W międzyczasie pojawia się również adwokat Ślepego. Eisenstein wpada na pewien pomysł. Idzie z adwokatem do sąsiedniego pokoju i przebiera się za Ślepego. Kiedy Frosch wyprowadza rzekomego Eisensteina z celi, pojawia się również Rosalinda, która uwalnia męża z więzienia. Podczas gdy ona widzi się z Alfredem, do gabinetu wchodzi Ślepy alias Eisenstein. Eisenstein szuka zemsty. Rosalinda prosi Ślepego o radę, jak wytłumaczyć mężowi wizytę Alfreda, skoro nic się nie stało. Alfredo pyta też prawnika, jak najlepiej wybrnąć z sytuacji. Eisenstein ujawnia się i oskarża żonę o zbrodnię. Ale Rosalinda wciąż ma zegar. Z rozkoszą wyciąga go z kieszeni i trzyma przed nosem Eisensteina. Kiedy Adele i Falke pojawiają się ponownie, wszyscy są pogodzeni i przekonani, że wszystko było spowodowane przez szampana.

 

Finał

 

“To prawdziwy muzyk, jego pomysły są tak bogate” – powiedział Brahms o swoim przyjacielu Johannesie Straussie. Słynna jest anegdota, gdy pasierbica Straussa poprosiła go o dedykację. Zamiast napisać cytat z własnego utworu, Brahms napisał motyw z Błękitnego Dunaju z dopiskiem “niestety NIE przez Johannesa Brahmsa”.

 

Peter Lutz, opera-inside, internetowy przewodnik operowy po ZEMSTA NIETOPERZA Johana Straussa